Το αφήγημα περί χρηματιστικοποίησης (financialization) είναι παραπλανητικό

[Antipnevma]

Οι σημερινές αναλύσεις γύρω από τα σοβαρά προβλήματα του σημερινού καπιταλισμού στρέφονται (στην ουσία κρύβονται) γύρω από την έννοια της χρηματιστικοποίησης. Οι μη επαναστάτες οικονομολόγοι (οι mainstream νεοκλασσικοί, οι λεγόμενοι heterodox της οπορτουνιστικής αριστεράς, και οι παλαιοφιλελεύθεροι/libertarians) εστιάζουν με διαφορετικούς τρόπους στην ιδέα ότι το πρόβλημα οφείλεται στον παραγκωνισμό της πραγματικής παραγωγικής οικονομίας από την πλασματική οικονομία των χρηματαγορών.

Πράγματι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ παραγωγικού και μη παραγωγικού κεφαλαίου. Όλη η κεφαλαιουχική αξία που κολυμπάει στο καπιταλιστικό σύστημα (και όταν λέμε όλη εννοούμε ΟΛΗ, το 100%,) προέρχεται από την εργατική τάξη, δηλαδή από όσους βασίζονται στην μισθωτή εργασία για να επιβιώσουν. Τα κάθε λογής χρηματιστήρια δεν παράγουν αξία. Τι κάνουν; Κάνουν αναδιανομή της εκ των εργατών παραχθείσας αξίας. Τα ιδιόκτητα περιουσιακά στοιχεία δεν παράγουν αξία. Κάνουν αναδιανομή της αξίας που γεννάει η εργασία, δηλαδή την κάνουν τραπεζικά δάνεια, χρηματιστηριακό κεφάλαιο, ενοίκια, ασφάλιστρα κτλ. Όλα αυτά είναι ΟΛΑ δρατηριότητες αναδιανομής της αξίας, είναι ΟΛΑ νομή μεριδίων από την πίτα του εργάτη. Τι είναι οι ασφαλιστικές εταιρείες; Η ασφάλεια δεν παράγει αξία, παράγει ιδωτικά κέρδη πουλώντας ασφάλεια, δηλαδή κεφαλαιοποιεί ένα αγαθό που η κοινωνική του ύπαρξη οφείλεται στην μισθωτή εργασία. Αυτό είναι που λέμε υπεραξία. Υπεραξία είναι το ποσοστό επί της αξίας το οποίο δεν καρπώνεται ο ίδιος ο εργάτης αλλά οι κεφαλαιοκράτες.

Οι κεφαλαιοκράτες για να κάνουν την αναδιανομή της αξίας βασίζονται στις χρηματαγορές. Η χρηματιστική δραστηριότητα είναι ένας μη παραγωγικός τομέας που υπάρχει για να εξυπηρετεί τους κεφαλαιοκράτες. Ένας άλλος μη παραγωγικός τομέας είναι αυτό που λέμε κυβέρνηση. Η κυβέρνηση είναι και αυτή απαραίτητη για τους κεφαλαιοκράτες. Την χρειάζονται για να ασκούν την εξουσία τους εις βάρους της εργαζόμενης πλειοψηφίας, για να κάνουν πολέμους ώστε να προστατεύουν τα συμφέροντά τους, για να έχουν την αστυνομία στους δρόμους να προστατεύει τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα κτλ. Υπάρχουν και άλλα πράγματα που δεν προσφέρουν κέρδος αλλά είναι απαραίτητα για αυτούς όπως ένα δημόσιο σύστημα υγείας και επιδόματα για την ανίσχυρη πλειοψηφία, ένα σύστημα εκπαίδευσης για τους εργατοϋπάλληλούς τους κτλ. Γιατί φαγώνονται να τα ιδιωτικοποιήσουν αυτά; Επειδή σε 'περιόδους ύφεσης', δηλαδή σε περιόδους όπου οι κεφαλαιοκράτες βλέπουν πτώση στα ποσοστά των κερδών τους ψάχνωνται να απομυζήσουν τον κοσμάκη κεφαλαιοποιώντας κοινωνικά αγαθά.

Οι οικονομολόγοι δεν καταλαβαίνουν ότι 'περίοδος ύφεσης' πάει να πει 'κρίση κερδοφορίας'. Λένε ότι οι μεγάλες τράπεζες, η Άμαζον, οι μεγάλες αυτοκινητιστικές βιομηχανίες, οι αερογραμμές έχουν 'χρηματιστικοποιηθεί', ότι δεν είναι πλέον παραγωγικές, ότι απλώς κάνουν χρηματιστικές συναλλαγές, σπέκουλα, τοκογλυφία, αποχή από επενδύσεις κτλ. Λένε ότι έχουν γίνει σαν τις τράπεζες και ότι έχει εκλείψει ο σαφής διαχωρισμός μεταξύ του τραπεζικού συστήματος και του 'παραγωγικού τομέα'.

Αυτό έχει βέβαια έναν κόκκο αλήθειας. Υπάρχει πράγματι μια τέτοια όσμωση μεταξύ του χρηματιστικού και του παραγωγικού τομέα που δεν υπήρχε στο παρελθόν. Σημαίνει όμως αυτό ότι για να εντοπίσουμε την ρίζα των κρίσεων πρέπει να ψάξουμε στον χρηματιστικό τομέα και την αστάθειά του και να ξεχάσουμε το ζήτημα της κερδοφορίας που βγαίνει στον παραγωγικό τομέα; Εδώ είναι που ο κομμουνιστής απορρίπτει κατηγορηματικά το αφήγημα περί χρηματιστικοποίησης. Ο κομμουνιστής γνωρίζει ότι το κέρδος βγαίνει από το κρέας του εργάτη στον παραγωγικό τομέα και μετά αναδιανέμεται στις αγορές κεφαλαίων, στα κοράκια. Δεν έχει καμία σημασία πόσο τζιμάνι είναι ο 'λύκος της wall street', ούτε το πόσο μεγάλο είναι το ποσοστό κέρδους που βγαίνει από τα τοκοχρεολύσια γιατί στο τέλος ο χάρτινος πύργος (και το χάρτινος εδώ δεν το εννοούμε μόνο μεταφορικά) πάντα θα γκρεμίζεται.

Αντί να χρησιμοποιούμε τον όρο χρηματιστικοποίηση, είναι λοιπόν γονιμότερο να μιλάμε για 'πλασματικό κεφάλαιο' (όρο του Έγκελς), δηλαδή για κόσμο που επενδύει στις αγορές κεφαλαίων (ομόλογα, υποσχετικές, μετοχές κτλ.) με την ελπίδα να αβγατίσει τα λεφτά του μελλοντικά. Η ιδέα ότι έτσι πλέον παράγεται ο πλούτος στον σημερινό κόσμο είναι λάθος, αλλά πράγματι παίζει σημαντικό ρόλο. Τα χρηματιστικά κέρδη το 2008 αντιπροσώπευαν το 40% όλων των κερδών. Πράγματι μεγάλη ψωλή. Όμως και πάλι ήταν μόνο το 40% οπότε το υπόλοιπο 60% έπρεπε να το αρμέξουν από τον παραγωγικό τομέα. Από τότε μίκρυνε η ψωλή, ο χρηματιστικός τομέας αντιπροσωπεύει το 25% των κέρδων. Και αυτό φαντάζει πολύ αλλά αν κοιτάξεις αυτές τις εταιρίες θηρία που δήθεν έχουν χρηματιστικοποιηθεί εντελώς θα δεις ότι τα ποσοστά κέρδους που κάνουν από χρηματιστικές δραστηριότητες είναι μικρά. Η General Motors μπορεί να διαθέτει χρηματιστικό τμήμα αλλά δεν βγάζει τα λεφτά της από αυτές τις πίπες. Βγάζει λεφτά πουλώντας αμάξια και για αυτό υπάρχει. Δεν έγινε τραπεζικό ίδρυμα.

Οι διάφορες σχολές οικονομολόγων έχουν πολλές διαφορές αλλά όλες τους μοιράζονται την έχθρα προς τον Μαρξ, τον θεμελιωτή της επιστημονικής οικονομολογίας και κοινωνιολογίας. Δεν είναι να απορείς που δεν συλλαμβάνουν το ουσιώδες. Αλλά όταν ακούω να λένε μαλακίες περί χρηματιστικοποίησης κάποιοι δήθεν 'μαρξιστές' τρελένομαι. Αν θέλετε να λέγεστε μαρξιστές μάθετε να διαβάζετε Μαρξ γαμώ το σπίτι σας άχρηστοι.