Η Δράση, το Έργο και η Σύλληψη του Ρήγα Φεραίου και ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄.
http://www.antibaro.gr/article/28099
(...)
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε τα εξής.
Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ δεν αφόρισε και δεν αναθεμάτισε ποτέ τον Ρήγα.
Δεν καταδίκασε ποτέ και με κανέναν τρόπο το πρόσωπο και το έργο του Ρήγα. Ούτε άμεσα, ούτε έμμεσα.
Τέλος, δεν καταδίκασε ποτέ επίσημα οποιοδήποτε από τα βιβλία ή τα φυλλάδια που ο Ρήγας είχε τυπώσει.
Ο πατριάρχης
καταδίκασε ένα και μόνον από τα έργα του Ρήγα, το Σύνταγμα.
Μια καταδίκη, όμως, που παρέμεινε μέχρι τέλους μυστική και απόρρητη, καθώς ο Γρηγόριος την είχε διατυπώσει σε μια προσωπική του επιστολή που είχε στείλει προς ορισμένους μητροπολίτες του Πατριαρχείου. Γι’ αυτό και δεν κοινοποιήθηκε ποτέ δημόσια, και δεν την έμαθε ποτέ και κανείς απλός χριστιανός ή κληρικός. Μια καταδίκη πρόχειρη και βιαστική, δυο σειρές όλη κι όλη, που την έγραψε ως μια τυπική δικαιολογία προς τους μητροπολίτες που έλαβαν την επιστολή του γιατί θα έπρεπε να ψάξουν με τόση επιμέλεια, ώστε να βρουν όλα τα αντίγραφα από το Σύνταγμα του Ρήγα που τυχόν υπήρχαν στην επαρχία τους.
Κι όλα αυτά να έρχονται σε απόλυτη αντίθεση με ότι ίσχυε τότε σε ανάλογες περιπτώσεις, όταν το «συνηθισμένο και φυσικό […] ήταν να καταδικάζεται ονομαστικά ο συντάκτης του έργου ή να στηλιτεύωνται περιφραστικά, ως όργανα του αρχεκάκου όφεως, λυμεώνες, λιμπερτίνοι, άθεοι, αφορισμένοι και κατάρατοι, αυτοί που θέτουν σε κυκλοφορία τέτοια ψυχοφθόρα έντυπα
».
Ο Γρηγόριος σαν επίσκοπος της ορθόδοξης Εκκλησίας, και πολύ περισσότερο σαν πατριάρχης, ασφαλώς και καταδίκαζε όλες εκείνες τις πλευρές τις Γαλλικής Επανάστασης που ήταν αντίθετες με την χριστιανική διδασκαλία, όπως η αθεΐα και η μασωνία. Άλλωστε, η Γαλλική Επανάσταση είχε η ίδια καταπατήσει αδίστακτα μια από τις κυριώτερες αρχές του Διαφωτισμού, την ανεξιθρησκία, αφού κατά την διάρκειά της «η θρησκεία απορρίφθηκε ως δεισιδαιμονία, οι εκκλησίες έκλεισαν, όλη η εκκλησιαστική ιδιοκτησία αναλήφθηκε από το κράτος και οι ιερείς καταγγέλθηκαν ως εχθροί της δημοκρατίας» .
Δεν καταδίκασε όμως ποτέ ο Γρηγόριος Ε΄ τις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, ούτε, πολύ περισσότερο, τον δυτικό κόσμο στο σύνολό του. Γι’ αυτό και κατά την διάρκεια της πρώτης πατριαρχείας του είχε μυστικές συνεννοήσεις με τους Γάλλους πολίτες που ζούσαν στην Σμύρνη, με τους οποίους όχι μόνον βρισκόταν σε άμεση και στενή επαφή, αλλά τους προστάτευε κιόλας, προφανώς σχετικά με τις συνωμοτικές τους ενέργειες ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Αυτή
η μυστική του σχέση με τους Γάλλους της Σμύρνης υπήρξε και η αληθινή αιτία για την έξωση του Γρηγορίου Ε΄ από τον πατριαρχικό θρόνο, μέσα σ’ έναν μόλις χρόνο. Και ήταν βέβαιο πως όλα αυτά θα τα πλήρωνε με την ίδια του την ζωή, αν δεν επενέβαιναν τελευταία στιγμή οι φίλοι του, οι οποίοι ευτυχώς ήταν αρκετά ισχυροί, ώστε να του σώσουν την ζωή.
Τον πραγματικό λόγο για την εκδίωξή του τον γνωρίζουμε από τρεις ιστορικές πηγές οι οποίες ενώ είναι γνωστές εδώ και δεκαετίες, δεν έχουν αξιοποιηθεί ούτε μία φορά από κάποιον ιστορικό μέχρι σήμερα.
Η πρώτη απ’ αυτές είναι μια ιδιαίτερα μεγάλης ιστορικής αξίας εγγραφή στο ανέκδοτο ημερολόγιο του μητροπολίτη Παροναξία Νεόφυτου Λαχοβάρη, που, λόγω αυτής ακριβώς της σημασίας της, οι Γ.A. Λαδάς και Α.Δ. Χατζηδήμος, που την εξέδωσαν, παρέθεσαν και φωτογραφία όλης της σελίδας όπου βρίσκεται αυτή η εγγραφή καταχωρημένη.
Εκεί ο μητροπολίτης Παροναξίας αναφέρει πως οι Τούρκοι έγιναν έξαλλοι με τον Γρηγόριο Ε΄ και τον έδιωξαν κλωτσηδόν από την θέση του πατριάρχη μόλις «κατάλαβαν ότι προστάτευε κρυφά τους Γάλλους υπηκόους της Σμύρνης» . Γι’ αυτό και η αρχική απόφαση που είχε ληφθεί ήταν να εξορισθεί ο Γρηγόριος Ε΄ στην Καισάρεια, όπου ασφαλώς και θα εκτελούνταν. Όμως, παρενέβησαν οι φίλοι του και άλλαξε ο τόπος της εξορίας του στο Άγιον Όρος:
«ˏαψϞη΄ [1798] : Δεκεμβρίου : ιη΄ : ἐξώσθη τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου ὁ κὺρ Γρηγόριος, μὲ τὸ νὰ κατηγορήθῃ ὅτι διαφενδεύῃ τοὺς ἐν τῇ σμύρνῃ σούτιτους[ υπηκόους ] φραγτζέζους, καὶ μὲ γαζέπη [οργή] ἐδιορίσθη ἡ ἐξορία του εἰς τὴν καισάρειαν, καὶ διὰ μεσητειῶν μετετράπει εἰς τὸ ἅγιον ὄρος».
Δεύτερη πηγή για το ίδιο γεγονός είναι το σουλτανικό διάταγμα για την αποπομπή του Γρηγορίου από τον πατριαρχικό θρόνο. Εκεί
ο σουλτάνος αναφέρει πως αποφάσισε να διώξει τον Γρηγόριο Ε΄ από την υψηλή του θέση, διότι ο συγκεκριμένος πατριάρχης όχι μόνον δεν φρόντιζε καθόλου να κρατάει τους χριστιανούς ραγιάδες σε υποταγή, αλλά προέβαινε και ο ίδιος σε πολύ ύποπτες ενέργειες εναντίον του καθεστώτος:
«Καίτοι γνωστὸν ὅτι εἶναι πρῶτον χρέος καὶ ἄφευκτον τοῖς πατριάρχαις τῶν Ῥωμαίων […] νὰ ἐφευρίσκουν ἀδιαλείπτως τρόπους, μὲ τοὺς ὁποίους νὰ ἐκτελοῦνται τὰ ῥαγιαδικὰ ἔθιμα καὶ τὰ καθήκοντα τοῦ σαδακατίου [πίστης] , καὶ οἱ ἴδιοι πάντοτε νὰ προσέχωσιν εἰς τὸ νὰ ἀποφαίνωσι τὰ κινήματά τους σύμφωνα τῇ ὑψηλῇ ἀρεσκείᾳ, ὁ πατριάρχης τῶν Ῥωμαίων Γρηγόριος, κοντὰ ὀποὺ δεν ἐφύλαξε τὰ εἰρημένα, ἐτόλμησε καὶ εἰς τρόπους, δι’ οὓς ἀφῃρέθη τὸ πρὸς αὐτὸν ἐμνιέτ[εμπιστοσύνη]» .
Η τρίτη κατά σειρά πηγή για την έξωση του Γρηγορίου Ε΄ από τον πατριαρχικό θρόνο είναι η «Προσκλητικὴ Ἐπιστολὴ» της Πατριαρχικής Συνόδου για την εκλογή του νέου πατριάρχη. Εκεί λέγεται από τον τοποτηρητή της πατριαρχείας ότι ο Γρηγόριος διώχτηκε από τον θρόνο του όχι μόνον επειδή δεν εκπλήρωνε τα καθήκοντα της υποταγής και των «πιστών εκδουλεύσεων», αλλά και διότι αρνούνταν να πράξει τα «αρεστά» στην «οθωμανική διοίκηση». Και σαν να μην έφταναν όλ’ αυτά, είχε επιχειρήσει να διαπράξει ακόμη και «τολμήματα και κινήματα»

. Φράση που παραπέμπει ευθέως σε πράξεις συνωμοτικού χαρακτήρα ενάντια στην οθωμανική εξουσία. Γι’ αυτό άλλωστε και του αφαιρέθηκε το αξίωμά του «μετ’ ὀργῆς», όπως με έμφαση αναφέρει και η παρούσα «Προσκλητικὴ Ἐπιστολὴ»:
«[Ἐ]στὶ πρῶτον χρέος καὶ ἄφευκτον τοῖς πατριάρχαις τῶν Ῥωμαίων […] ἐπιτελεῖν ἐπὶ πᾶσι μεθ’ ὅσης πλείστης προσοχῆς καὶ ἐπιμελείας τὰ καθήκοντα τῇ τε ὑποταγῇ καὶ ταῖς πισταῖς ἐκδουλεύσεσι, καὶ προσέχειν ἀείποτε ἀκριβῶς τοῖς ἀρεστοῖς τῷ ὑψηλῷ δεβλετίῳ. Ὁ δὲ πατριαρχεύσας κὺρ Γρηγόριος, μηδὲν τῶν ἀνωτέρω φυλάξας καὶ ἐκτελέσας, ἐπεχείρησε τολμήμασι καὶ κινήμασι, δι’ ὧν ἀφῃρέθη ἀπ’ αὐτοῦ τὸ ἐμνιγὲτ κατὰ πάντα, ὅθεν καὶ ἐγένετο ἄζλι [αποπομπή] καὶ ἀπηλάθη τοῦ οἰκουμενικοῦ θρόνου, καὶ μετ’ ὀργῆς τοῦ ὑψηλοῦ δεβλετίου ἐξωρίσθη εἰς ἓν μοναστήριον, διαμένειν ἐκεῖ περιωρισμένος» .
Ο Γρηγόριος Ε΄ εκδιώχτηκε λοιπόν από τη θέση του, το 1798, από έναν σουλτάνο που έπνεε μένεα εναντίον του διότι δεν εκτελούσε στο ελάχιστο τα καθήκοντα της υποταγής και των «πιστών εκδουλεύσεων» προς την «οθωμανική διοίκηση»: «μηδὲν τῶν ἀνωτέρω φυλάξας καὶ ἐκτελέσας». Και επιπλέον, προέβαινε και σε ενέργειες συνωμοτικού χαρακτήρα, οι οποίες στρέφονταν φυσικά ενάντια προς τα συμφέροντα και την τάξη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το ποια ακριβώς ήταν αυτά τα «τολμήματα» και τα «κινήματα» του Γρηγορίου Ε΄ εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας τα γνωρίζουμε χάρις στην τόσο πολύτιμη πληροφορία που μας διέσωσε ο μητροπολίτης Παροναξίας Νεόφυτος στο ημερολόγιό του. Ότι δηλαδή ο Γρηγόριος ενώ φανερά κατήγγειλε τους Γάλλους και την Γαλλική Επανάσταση με τις εγκυκλίους του, στα κρυφά όχι μόνον τους στήριζε, αλλά προστάτευε κιόλας τους Γάλλους υπηκόους της Σμύρνης. Και εξαιτίας αυτού του «διπλού παιχνιδιού» που έκανε, έχασε μέσα σε ένα μόλις χρόνο τον πατριαρχικό του θρόνο. Και παραλίγο θα έχανε και το κεφάλι του αν, για καλή του τύχη, δεν είχε τόσο ισχυρούς προστάτες.
Γι’ αυτό και δεν είπε ποτέ του ούτε μία κακιά κουβέντα για τον Ρήγα και το επαναστατικό του έργο. Διότι και ο Ρήγας και ο Γρηγόριος Ε΄ έκαναν την ίδια ακριβώς δουλειά: Προετοίμαζαν το γένος για τον ξεσηκωμό και την απελευθέρωση του από τους Τούρκους.
Ο Ρήγας έχασε τη ζωή του πολύ νωρίς, και δεν πρόλαβε να χαρεί τον θερισμό από τον σπόρο που τόσο πλούσιο είχε σπείρει. Ο Γρηγόριος όμως έζησε μέχρι την μέρα που ξέσπασε η Επανάσταση του 1821. Επανάσταση που αυτός ο ίδιος είχε προετοιμάσει και οργανώσει, και για το στέριωμά της επρόκειτο να δώσει την ίδια του τη ζωή.
(...)