Χαλκίδα – Ερέτρια

[Πρακτικός]

«Ο πόλεμος μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας, ανήκει στους πολέμους κατά τους οποίους οι περισσότερες πόλεις – κράτη της υπόλοιπης Ελλάδας χωρίστηκαν σε συμμαχίες με την μία ή την άλλη πλευρά».
Θουκυδίδης «Πελοποννησιακός πόλεμος»

Ο Θουκυδίδης και ο Ηρόδοτος αναφέρονται στον πόλεμο μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας, των δύο μεγάλων πόλεων της Εύβοιας.
Αρχικά οι δύο πόλεις ευρίσκοντο σε πολιτική ένωση με την Αθήνα, καθότι ανήκαν στα Ιωνικά φύλα και ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι οι δύο Ιωνικές θέσεις στις Δελφικές Αμφικτιονίες είχαν δοθεί στην Αθήνα και στους Ίωνες της Εύβοιας (Ερέτρια – Χαλκίδα).
Κατά τον 8ο αιώνα, οι δύο πόλεις της Ευβοίας είχαν αναδειχθεί σε μεγάλες εμπορικές και αποικιακές δυνάμεις της μητροπολιτικής Ελλάδας. Μάλιστα, η ίδρυση των Πιθηκουσσών (Ίσκια) στην Ιταλία στις αρχές του 8ου αιώνα, αλλά και αργότερα της Κύμης, ονομασία που συναντάμε και στην αντίστοιχη πόλη της Εύβοιας, αποδεικνύει την πρωτοπορία των θαλασσοπόρων Ευβοέων στον αποικισμό της δυτικής Μεσογείου. Από την Εύβοια άλλωστε προέρχεται και το λατινικό αλφάβητο, που χρησιμοποιείται από δισεκατομμύρια κατοίκους της Γης έως τις μέρες μας. Μερικές δεκαετίες αργότερα, θα αναδειχθούν ως αποικιακές δυνάμεις, τα Μέγαρα, η Κόρινθος, οι Αχαιοί και οι Λοκροί.

Ο Ληλάντιος Πόλεμος
Το ληλάντιο πεδίο, είναι μια πεδιάδα μεταξύ της Χαλκίδας και της Ερέτριας, που όπως φαίνεται αποτέλεσε μήλον της έριδας για τις δύο ισχυρές πόλεις-κράτη του 8ου αιώνα π.Χ. Ο πόλεμος θεωρείται ότι διήρκεσε μερικές δεκαετίες, σίγουρα στο 2ο μισό του αιώνα φτάνοντας ίσως έως και τον 7ο αιώνα, με πιθανότερη εκδοχή να συνέβη μεταξύ 710 και 650 π.Χ. Αν και θεωρείται ως νικήτρια η Χαλκίδα, φαίνεται ότι αποδυναμώθηκαν και οι δύο πόλεις, με αποτελέσματα που θα δούμε παρακάτω.
Για τις στρατιωτικές δυνάμεις της εποχής, λίγα γενικά είναι γνωστά. Φαίνεται ότι στην Εύβοια υπήρχαν εκτός του ναυτικού και του πεζικού και αξιόλογες ιππικές δυνάμεις. Νοτίως της Θεσσαλίας, μόνο η Βοιωτία και η Εύβοια διέθεταν άξιο λόγου ιππικό και είναι λογικό τους αιώνες που ακολούθησαν να αποθεώθηκε από τις υπόλοιπες πόλεις-κράτη του μητροπολιτικού ελληνισμού, ο οπλιτικός (πεζικός) τρόπος του πολέμου. Την εποχή προ της ενάρξεως του πολέμου, η Χαλκίδα είχε κτήσεις και στην απέναντι βοιωτική ακτή και επιρροή βορειότερα, ενώ η Ερέτρια προφανώς ήλεγχε το νοτιότερο τμήμα της Εύβοιας, καθώς και μέρος των Κυκλάδων. Η πόλη των Αθηνών, μάλλον ήταν υπό την επιρροή και των δύο πόλεων και όπως φαίνεται δεν έλαβε το μέρος κάποιας από τις δύο. Οι διάφορες άλλες, μικρότερες και μεγαλύτερες, δυνάμεις της εποχής χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα, υποστηρίζοντας τη μία ή την άλλη πόλη, άγνωστο όμως αν αναμίχθηκαν και στρατιωτικά. Μάλλον ο ρόλος των πόλεων ήταν περισσότερο οικονομικός/υποστηρικτικός. Με τη Χαλκίδα συντάχθηκαν, η Θεσσαλία, η Κόρινθος, η Σπάρτη, οι Ερυθρές ή Ερυθραία της Μ.Ασίας και η Σάμος. Με την Ερέτρια, τα Μέγαρα, το Άργος, η Μεσσηνία, η Μίλητος και η Χίος.
Αποτελέσματα του Πολέμου
1. Αποδυναμώθηκαν οι δύο ισχυρότατες πόλεις της Ευβοίας και αυτό είχε συνέπεια στο να περάσει η Εύβοια σε δεύτερη μοίρα τους αιώνες που ακολούθησαν. Ουσιαστικά, η Εύβοια έγινε δορυφόρος των Αθηνών, διότι πλέον καμιά ισχυρή πόλη-κράτος δεν υπήρχε στην απέναντι ευβοική ακτή. Παράλληλα, άνοιξε ο δρόμος για την ενδυνάμωση και άλλων δυνάμεων στο κομμάτι του αποικιακού ανταγωνισμού στη Δύση.
2. Οι περιοχές της Βοιωτίας φαίνεται ότι απαγκιστρώθηκαν από την κηδεμονία των Ευβοέων. Έτσι αναπτύχθηκε περισσότερο η Βοιωτία και η Θήβα τους επόμενους αιώνες, για να παίξει το ρόλο που έπαιξε.
3. Ίσως είναι ο πρώτος «παγκόσμιος» πόλεμος στον ελληνικό κόσμο, μετά τα τρωικά, όπου χρησιμοποιείται η πρώιμη μορφή της φάλαγγας των οπλιτών αλλά και η χρήση του ιππικού. Το ληλάντιο πεδίο μοιάζει κατάλληλο για χρήση των φαλαγγών αλλά και του ιππικού. Φαίνεται ότι η Ερέτρια μάλλον διέθετε καλύτερο ιππικό από τη Χαλκίδα, αλλά καταλυτικό ρόλο πρέπει να έπαιξε το θεσσαλικό, συμμαχικό ιππικό των Χαλκιδέων.
4. Ο πόλεμος, εκτός από τον απ’ ευθείας μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας, είναι και ένας ευρύτερος γεωπολιτικός της εποχής. Αντικρουόμενα συμφέροντα, μεταξύ Μεγάρων και Κορίνθου, Κορίνθου και Άργους, αλλά και Άργους και Σπάρτης, εμφανίζονται στο προσκήνιο. Παράλληλα με τον πόλεμο των δύο ευβοικών πόλεων, εξελίσσεται ένας πόλεμος συμφερόντων και ενδυνάμωσης άλλων δυνάμεων. Είναι περίπου η εποχή που αναπτύσσεται η δύναμη της Σπάρτης με την επέκτασή της προς τη Μεσσηνία (Α΄και Β΄Μεσσηνιακός Πόλεμος). Η εξισορρόπηση των αντίθετων δυνάμεων και λόγω του Ληλάντιου πολέμου, δίνει τη δυνατότητα στους Σπαρτιάτες να αποφύγουν την αργειακή εμπλοκή, η οποία δεν υπήρξε ενεργή σε τέτοιο βαθμό που πιθανόν να ακύρωνε την επέκταση και την κατάκτηση της Μεσσηνίας, αλλάζοντας και τον ιστορικό ρου.
Οι πηγές για τον εν λόγω πόλεμο είναι σχετικά περιορισμένες και σίγουρα χρειάζεται μεγαλύτερη ίσως αρχαιολογική έρευνα για να ανασυνθέσουμε πλήρως το κλίμα αυτής της πρώιμης περιόδου της αρχαικής εποχής και ενός ενδιαφέροντος "μη τοπικού" πολέμου, που υπήρξε καθοριστικός με όλα του τα παράπλευρα γεγονότα για τους επόμενους αιώνες της αρχαικής αλλά και της κλασσικής εποχής.