Πάει η σύγχρονη τέχνη κατά διαόλου;

[ΓΑΛΗ]

Προσωπικώς, ως κάτι γλυκό, τρυφερό και διαχρονικό βρίσκω αυτό.



Το κορίτσι με τα περιστέρια - Πολυχρόνης Λεμπέσης - 1879


Γλυκό και όχι γλυκανάλατο, έτσι;

[ΓΑΛΗ]

Eλπίζω απλώς να μη σκάσει και κάποιος πίνακας του Sir Lawrence Alma-Tadema, για όσους εκστασιάζονται με τους λευκούς Παρθενώνες και τους αρχαίους που περιδιάβαζαν ολημερίς φιλοσοφώντας και χορεύοντας...

[AlienWay]

Η σχολή της Φρανκφούρτης, θεωρεί ότι η μαζική κουλτούρα, έχει κατευναστική επίδραση στις μάζες και αυτό εξυπηρετεί την εξουσία.

Τον καιρό εκείνο, ένας εργάτης που δούλευε όλη μέρα, είχε ανάγκη να δει στον κινηματογράφο κάτι που θα τον κάνει να νιώσει καλά. Αυτό δεν έχει αλλάξει στις μέρες μας. Πολλοί γυρνώντας από τη δουλειά, βάζουν κάτι ελαφρύ ή χαζό για να τους ξεκουράσει. Το ίδιο ισχύει σε κάποιο βαθμό για όλα τα έργα τέχνης που "καθησυχάζουν".

Αυτό που έχει αλλάξει, είναι η προσβασιμότητα που έχει ο θεατής στα έργα, όχι μόνο μέσω του ίντερνετ, αλλά και μέσω της τεχνολογίας γενικότερα.

Μια φορά κι έναν καιρό, στην ελληνική τηλεόραση υπήρχαν μόνο δύο κρατικοί σταθμοί, κυρίως με "σοβαρό" περιεχόμενο, που μετά τις 12 ρίχνανε μαύρο. Ταινίες μπορούσε να δει κανείς μόνο μια φορά τη βδομάδα στον κινηματογράφο, ή 2 φορές τη βδομάδα μέσω βιντεοκασέτας, ή αν φιλοτιμούταν η κρατική τηλεόραση να βάλει κάτι πιο "μαζικής απήχησης".

Σήμερα το ίντερνετ και οι συνδρομητικές πλατφόρμες, εξασφαλίζουν άμεση προσβασιμότητα όχι απλώς στη μαζική κουλτούρα, αλλά ακομη και το ίντερνετ ΚΑΘΕΑΥΤΟ εμφανίζει όλες τις ιδιότητες της μαζικής κουλτούρας. Χαζολογεί μέσα σε αυτό ο εργαζόμενος και ξεχνιέται.

Παρατηρούμε όμως το εξής: Το κοινό πλέον έχει κουραστεί από τα χαρακτηριστικά που καθιστούν ένα έργο "μαζικής απήχησης". Για παράδειγμα ο λόγος που στις μέρες μας τα μπλοκμπάστερς απευθύνονται σε 15χρονους, είναι ότι στα 15 του χρόνια, ο άνθρωπος δεν έχει προλάβει να κουραστεί από τα έργα που φέρουν στοιχεία μαζικής απήχησης. Τα ίδια αυτά έργα, αν έβγαιναν στα 80s, θα άρεζαν σε όλους.

Αντίθετα βλέπουμε να έχουν τεράστια εμπορική επιτυχία στούντιο όπως η Α24, που οι ταινίες της κάποτε θα έλεγε κανεις ότι απευθύνονται σε "λίγους". Μπορεί να ψάξει κανείς να δει τι έχει βγάλει η Α24.

Γενικότερα η μαζική τέχνη έχει αρχίσει να αποκτά λιγότερο μαζικά χαρακτηριστικά, ενώ τα έργα για λίγους, αρχίζουν να γίνονται πιο δημοφιλή.

Ισως γιατί αν κάποιος θέλει να αποβλακωθεί, μπορεί να καταφύγει σε άλλες δραστηριότητες όπως σόσιαλ μίντια, games, πχώρουμ κλπ.

[ΣΚΕΠΤΙΚΟΣ]

Ο Πόλοκ δε μου αρέσει.

Για την εποχή του, αυτό που έκανε, ίσως είχε κάποιο νόημα. Καλώς έφτιαξε όνομα.

Σήμερα, δεν έχει νόημα να κάνει κάποιος αυτό που έκανε ο Πόλοκ. Βασικά σήμερα έχει αρχίσει να παλιώνει το κριτήριο ότι ο ζωγράφος μπορεί να κάνει ό,τι κι ένας πεντάχρονος, όχι μόνο γιατί έχουν αλλάξει οι συνθήκες, αλλά και γιατί έχει αρχίσει να εξαντλείται. Κοντεύει να κορεστεί.

Mάλλον σου διαφεύγει ότι όλοι όσοι ζωγραφίζουν ως "πεντάχρονα" μπορούν να σου ξεπετάξουν σε χρόνο μηδέν ένα ρομαντικό ηλιοβασίλεμα που θα λατρέψεις.

Και ακριβώς γι' αυτό προτιμώ αυτό.

Ε, χαίρω πολύ. Αυτό που έβαλες ΔΕ μπορεί να το κάνει πεντάχρονος (υπάρχουν μέσα στοιχεία ομοιομορφίας που είναι δύσκολο να αποδοθούν από έναν άσχετο).

.

Αυτό μπορεί να μήν μπορεί να το φτιάκσει 5χρονο.....αλλα το 5χρονο βλέπει ενα Χάος μουτζούρας.....οπως και στο άλλο με τόν Πικάσο.....

Αν θες να κάνεις Ψυχασθενή ενα 5χρονο καλά είναι.....

.

[ΓΑΛΗ]

Αυτό που έχει αλλάξει, είναι η προσβασιμότητα που έχει ο θεατής στα έργα, όχι μόνο μέσω του ίντερνετ, αλλά και μέσω της τεχνολογίας γενικότερα.

Επειδή λόγω δουλειάς, παρακολουθούσα καθημερινώς τα καλλιτεχνικά δρώμενα στη χώρα, έχουν γίνει εκατοντάδες εκθέσεις έργων, τόσο σε κρατικούς όσο και ιδιωτικούς χώρους.

Πράγμα που σημαίνει ότι σαφώς και ισχύει το τοπ της προσβασιμότητας σήμερα και τις περισσότερες φορές δωρεάν.

Απλώς αναρωτιέμαι πόσοι διευθυντές σχολείων την έχουν αξιοποιήσει αν το πραγματικό τους ζητούμενο είναι όντως να φέρουν πιο κοντά σε όλα τα είδη τέχνης τα παιδιά, ώστε να κρίνουν αυτά χωρίς "μεταφράσεις"...

Γιατί αυτό που καταστρέφει την τέχνη είναι οι έτοιμες μεταφράσεις.

[ΓΑΛΗ]

Mάλλον σου διαφεύγει ότι όλοι όσοι ζωγραφίζουν ως "πεντάχρονα" μπορούν να σου ξεπετάξουν σε χρόνο μηδέν ένα ρομαντικό ηλιοβασίλεμα που θα λατρέψεις.

Και ακριβώς γι' αυτό προτιμώ αυτό.

Ε, χαίρω πολύ. Αυτό που έβαλες ΔΕ μπορεί να το κάνει πεντάχρονος (υπάρχουν μέσα στοιχεία ομοιομορφίας που είναι δύσκολο να αποδοθούν από έναν άσχετο).

.

Αυτό μπορεί να μήν μπορεί να το φτιάκσει 5χρονο.....αλλα το 5χρονο βλέπει ενα Χάος μουτζούρας.....οπως και στο άλλο με τόν Πικάσο.....

Αν θες να κάνεις Ψυχασθενή ενα 5χρονο καλά είναι.....

.

Μα ναι, τί άλλο;

[ΓΑΛΗ]

Είναι ακριβώς αυτό το χάος στη μετάφραση που ανέφερα.

[Feindflug]

Πάντως από όσα έργα ανεβάσατε, τύπισσες και τύποι, κανένα δεν νομίζω να είναι τόσο κακόγουστο, όσο αυτά που απασχόλησαν την επικαιρότητα.

Τώρα αν πάλι κάποιοι επιμένουν στην πλήρη υποκειμενικότητα της τέχνης, στο βάπτισμα κάθε αντιδραστικής καρικατούρας ως τέτοια και στην άρνηση δικαιώματος έκφρασης σε όποιον διαφωνεί με αυτούς, έχουν πρόβλημα αισθητικό - ψυχολογικό και όχι πρόβλημα εντρυφήσεως στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών.

[ΓΑΛΗ]

Πάντως από όσα έργα ανεβάσατε, τύπισσες και τύποι, κανένα δεν νομίζω να είναι τόσο κακόγουστο, όσο αυτά που απασχόλησαν την επικαιρότητα.

Τώρα αν πάλι κάποιοι επιμένουν στην πλήρη υποκειμενικότητα της τέχνης, στο βάπτισμα κάθε αντιδραστικής καρικατούρας ως τέτοια και στην άρνηση δικαιώματος έκφρασης σε όποιον διαφωνεί με αυτούς, έχουν πρόβλημα αισθητικό - ψυχολογικό και όχι πρόβλημα εντρυφήσεως στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών.

Ισχύει.

Και όλως τυχαίως, κανένα από τα έργα που ανέβηκαν δεν είχε θρησκευτικό θέμα με τόσο ...ψαγμένο μήνυμα.

[AlienWay]

Πάντως από όσα έργα ανεβάσατε, τύπισσες και τύποι, κανένα δεν νομίζω να είναι τόσο κακόγουστο, όσο αυτά που απασχόλησαν την επικαιρότητα.

Τώρα αν πάλι κάποιοι επιμένουν στην πλήρη υποκειμενικότητα της τέχνης, στο βάπτισμα κάθε αντιδραστικής καρικατούρας ως τέτοια και στην άρνηση δικαιώματος έκφρασης σε όποιον διαφωνεί με αυτούς, έχουν πρόβλημα αισθητικό - ψυχολογικό και όχι πρόβλημα εντρυφήσεως στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών.

Κάποτε είχε ζωγραφίσει κάποιος τον Χριστό στον σταυρό με τσίσα.



Εντωμεταξύ ΑΥΤΟ, είναι όχι απλώς καλαίσθητο, αλλά φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης έχει ταλέντο.

Andres Serrano's Piss Christ sparked outrage in the United States when it was exhibited in 1989. He immersed a crucifix he bought in an antique shop in his own urine. Up close, the crucifix takes on a monumental air, while the work's dark, provocative mood evokes the end of an era.

Αυτό έγινε το 1989.

Το 2007 επιστρατεύτηκαν και τα σκατά στον τρόπο απεικόνισης του Χριστού

30 March 2007



A New York gallery has angered a US Catholic group with its decision to exhibit a sculpture of Jesus Christ constructed entirely from human fecal matter. The six-foot (1.8m) sculpture, entitled "Now, Wash Your Hands!", depicts Jesus Christ naked on the cross. The sculpture, by artist Crappolio Kack, will be displayed from Monday at Manhattan's Lab Gallery.

https://en.uncyclopedia.co/wiki/UnNews: ... nds_Church

Από το 1989 μέχρι το 2024, έχουν περάσει 35 χρόνια και ακόμη συνεχίζεται το ίδιο βιολί. Δηλαδή, πόσα χρόνια θα περάσουν για να παλιώσει πια αυτού του τύπου η "αντίδραση στο κατεστημένο";

[ΓΑΛΗ]

Πάντως από όσα έργα ανεβάσατε, τύπισσες και τύποι, κανένα δεν νομίζω να είναι τόσο κακόγουστο, όσο αυτά που απασχόλησαν την επικαιρότητα.

Τώρα αν πάλι κάποιοι επιμένουν στην πλήρη υποκειμενικότητα της τέχνης, στο βάπτισμα κάθε αντιδραστικής καρικατούρας ως τέτοια και στην άρνηση δικαιώματος έκφρασης σε όποιον διαφωνεί με αυτούς, έχουν πρόβλημα αισθητικό - ψυχολογικό και όχι πρόβλημα εντρυφήσεως στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών.

Κάποτε είχε ζωγραφίσει κάποιος τον Χριστό στον σταυρό με τσίσα.



Εντωμεταξύ ΑΥΤΟ, είναι όχι απλώς καλαίσθητο, αλλά φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης έχει ταλέντο.

Andres Serrano's Piss Christ sparked outrage in the United States when it was exhibited in 1989. He immersed a crucifix he bought in an antique shop in his own urine. Up close, the crucifix takes on a monumental air, while the work's dark, provocative mood evokes the end of an era.

Αυτό έγινε το 1989.

Το 2007 επιστρατεύτηκαν και τα σκατά στον τρόπο απεικόνισης του Χριστού

30 March 2007



A New York gallery has angered a US Catholic group with its decision to exhibit a sculpture of Jesus Christ constructed entirely from human fecal matter. The six-foot (1.8m) sculpture, entitled "Now, Wash Your Hands!", depicts Jesus Christ naked on the cross. The sculpture, by artist Crappolio Kack, will be displayed from Monday at Manhattan's Lab Gallery.

https://en.uncyclopedia.co/wiki/UnNews: ... nds_Church

Από το 1989 μέχρι το 2024, έχουν περάσει 35 χρόνια και ακόμη συνεχίζεται το ίδιο βιολί. Δηλαδή, πόσα χρόνια θα περάσουν για να παλιώσει πια αυτού του τύπου η "αντίδραση στο κατεστημένο";

Ο συγκεκριμένος αξίζει συγχαρητηρίων για το αποτέλεσμα.

Καθαρά προσωπική άποψη, έτσι;


Αναφορικά δε με τις χρήσεις υλικών, ο πένης Θεόφιλος χρησιμοποιούσε κρόκους αυγών.

Όχι, δεν θεωρώ τον συγκεκριμένο ως καλλιτεχνική μορφή. Μια συγκινητική (ειλικρινά) λαϊκή έκφραση της συνέχειας του ελληνισμού τον θεωρώ και ακριβώς γι' αυτό τον σέβομαι, όπως και όλους τους ανώνυμους "Θεόφιλους" που την έχουν εκφράσει.

[ΦΙΛΕΛΕ ΚΑΙ ΤΡΟΛΕΛΕ]

Η σχολή της Φρανκφούρτης, θεωρεί ότι η μαζική κουλτούρα, έχει κατευναστική επίδραση στις μάζες και αυτό εξυπηρετεί την εξουσία.

Τον καιρό εκείνο, ένας εργάτης που δούλευε όλη μέρα, είχε ανάγκη να δει στον κινηματογράφο κάτι που θα τον κάνει να νιώσει καλά. Αυτό δεν έχει αλλάξει στις μέρες μας. Πολλοί γυρνώντας από τη δουλειά, βάζουν κάτι ελαφρύ ή χαζό για να τους ξεκουράσει. Το ίδιο ισχύει σε κάποιο βαθμό για όλα τα έργα τέχνης που "καθησυχάζουν".

Αυτό που έχει αλλάξει, είναι η προσβασιμότητα που έχει ο θεατής στα έργα, όχι μόνο μέσω του ίντερνετ, αλλά και μέσω της τεχνολογίας γενικότερα.

Μια φορά κι έναν καιρό, στην ελληνική τηλεόραση υπήρχαν μόνο δύο κρατικοί σταθμοί, κυρίως με "σοβαρό" περιεχόμενο, που μετά τις 12 ρίχνανε μαύρο. Ταινίες μπορούσε να δει κανείς μόνο μια φορά τη βδομάδα στον κινηματογράφο, ή 2 φορές τη βδομάδα μέσω βιντεοκασέτας, ή αν φιλοτιμούταν η κρατική τηλεόραση να βάλει κάτι πιο "μαζικής απήχησης".

Σήμερα το ίντερνετ και οι συνδρομητικές πλατφόρμες, εξασφαλίζουν άμεση προσβασιμότητα όχι απλώς στη μαζική κουλτούρα, αλλά ακομη και το ίντερνετ ΚΑΘΕΑΥΤΟ εμφανίζει όλες τις ιδιότητες της μαζικής κουλτούρας. Χαζολογεί μέσα σε αυτό ο εργαζόμενος και ξεχνιέται.

Παρατηρούμε όμως το εξής: Το κοινό πλέον έχει κουραστεί από τα χαρακτηριστικά που καθιστούν ένα έργο "μαζικής απήχησης". Για παράδειγμα ο λόγος που στις μέρες μας τα μπλοκμπάστερς απευθύνονται σε 15χρονους, είναι ότι στα 15 του χρόνια, ο άνθρωπος δεν έχει προλάβει να κουραστεί από τα έργα που φέρουν στοιχεία μαζικής απήχησης. Τα ίδια αυτά έργα, αν έβγαιναν στα 80s, θα άρεζαν σε όλους.

Αντίθετα βλέπουμε να έχουν τεράστια εμπορική επιτυχία στούντιο όπως η Α24, που οι ταινίες της κάποτε θα έλεγε κανεις ότι απευθύνονται σε "λίγους". Μπορεί να ψάξει κανείς να δει τι έχει βγάλει η Α24.

Γενικότερα η μαζική τέχνη έχει αρχίσει να αποκτά λιγότερο μαζικά χαρακτηριστικά, ενώ τα έργα για λίγους, αρχίζουν να γίνονται πιο δημοφιλή.

Ισως γιατί αν κάποιος θέλει να αποβλακωθεί, μπορεί να καταφύγει σε άλλες δραστηριότητες όπως σόσιαλ μίντια, games, πχώρουμ κλπ.

Για την κουλτούρα μιλάς,για τη Τέχνη η για τον κινηματογράφο?Αυτά τα τρία σχετίζονται μεταξύ τους αλλά και διαφέρουν.Πάντως κουλτούρα είναι και τα video games,αν δεχτούμε πως είναι μέρος της μαζικής κουλτούρας τότε αυτή συνεχίζει να αποβλακώνει τον κόσμο και η Σχολή της Φρανκφούρτης,η Σχολή του Μονάχου και δεν ξέρω ποιας άλλης πόλης έχουν δίκιο.

[ΦΙΛΕΛΕ ΚΑΙ ΤΡΟΛΕΛΕ]

Γενικά δεν έχω καταλάβει για ποια από τις Τέχνες μιλάμε στο παρόν νήμα αλλά η σύγκριση της μοντέρνας παραγωγής με την παρελθόντος δεν είναι δοκιμή γιατί από το παρελθόν έχουν μείνει τα έργα που ήταν αξιόλογα και άντεξαν στο χρόνο ενώ τα μοντέρνα έργα είναι νωπά και κρίνονται ακόμα.

[ΓΑΛΗ]

Και κάτι από Σεφέρη.


Μιὰ φορὰ κι ἕναν καιρό, καθὼς λένε, ἕνας φούρναρης παράγγειλε σ᾿ ἕνα φτωχὸ ζωγράφο νά τονε ζωγραφίσει τὴν ὥρα ποὺ φούρνιζε ψωμιά. Ὁ ζωγράφος ἄρχισε νὰ δουλεύει, καὶ ὅταν καταπιάστηκε νὰ εἰκονίσει τὸ φουρνιστήρι, ἀντὶ νὰ τὸ φτιάξει ὁριζόντιο, σύμφωνα μὲ τὴν προοπτική, τὸ ἔφτιαξε κάθετο δείχνοντας ὅλο του τὸ πλάτος· ἔπειτα, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ζωγράφισε πάνω στὸ φουρνιστήρι κι ἕνα καρβέλι. Πέρασε ἕνας ἔξυπνος ἄνθρωπος καὶ τοῦ εἶπε: «Τὸ ψωμὶ ἔτσι ποὺ τὄ ῾βαλες, θὰ πέσει». Ὁ ζωγράφος ἀποκρίθηκε, χωρὶς νὰ σηκώσει τὸ κεφάλι: «Ἔννοια σου· μόνο τὰ ἀληθινὰ ψωμιὰ πέφτουν· τὰ ζωγραφισμένα στέκουνται· ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά!».

Τὸ παραμύθι αὐτὸ μοῦ θυμίζει ἕναν πολὺ μεγάλο τεχνίτη, ποὺ ἐπειδὴ ἀκριβῶς «ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά», ἱστορίζοντας τὴν ἄποψη τοῦ Τολέδου, ἔβγαλε ἀπὸ τὴ μέση μὲ τὸ δικαίωμα τῆς τέχνης του, τὸ νοσοκομεῖο τοῦ Δὸν Χουὰν Ταβέρα καὶ τὸ τοποθέτησε σ᾿ ἕνα χάρτη, Ὁ μεγάλος τεχνίτης, τὸ ξέρετε, εἶναι ὁ Κρητικὸς Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, καὶ ὁ ζωγράφος τοῦ παραμυθιοῦ εἶναι ὁ Μυτιληνιὸς Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, «ἄλλοτε ὁπλαρχηγὸς καὶ θυροφύλαξ ἐν Σμύρνῃ».

Ἡ παραβολή μου δὲν εἶναι ἀσέβεια. Γιατὶ ἡ μεγάλη διάκριση δὲν εἶναι ἀνάμεσα στοὺς πολὺ μεγάλους καὶ στοὺς μικρότερους τεχνίτες, ποὺ ξεκινᾶ τὶς περισσότερες φορὲς ἀπὸ μιὰ ἐγκυκλοπαιδικὴ ἢ μιὰ τουριστικὴ διάθεση, ἀλλὰ ἀνάμεσα σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔφεραν ἔστω καὶ μιὰ σταγόνα λάδι στὸ φάρο τῆς τέχνης καὶ σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἡ ὕπαρξή τους εἶναι γιὰ τὴν τέχνη ἀδιάφορη. Τὸ πρῶτο ζήτημα δὲν εἶναι ποιὸς εἶναι μεγάλος καὶ ποιὸς εἶναι μικρός, ἀλλὰ ποιὸς κρατάει τὴν τέχνη ζωντανή. Ἕνας ἀπό τους ἐλάχιστους ἀνθρώπους ποὺ βλέπω σὰ μιὰ πηγὴ ζωῆς γιὰ τὴ σύγχρονη ζωγραφική μας εἶναι ὁ Θεόφιλος. Τὰ ψωμιά του δὲν ἔπεσαν, στέκουνται, γιὰ νὰ μεταχειριστῶ τὰ δικά του τὰ λόγια· στέκουνται καὶ θρέφουν.

Γι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ χρωστᾶμε χάρη μεγάλη στοὺς λίγους ἐκείνους, πού, ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμή, εἶχαν τὴν ἀρετὴ νὰ διακρίνουν καὶ ν᾿ ἀφοσιωθοῦν σ᾿ αὐτὸ τὸ καταφρονεμένο ἔργο καὶ νὰ τὸ προστατέψουν ὅσο μποροῦσαν καὶ σ᾿ ἐκείνους ποὺ εἶχαν τὴν πρωτοβουλία νὰ συγκεντρώσουν σ᾿ αὐτὲς τὶς αἴθουσες, γιὰ τὴν πρώτη δημόσια παρουσίασή τους, τὶς καλύτερες ζωγραφιὲς τοῦ Θεόφιλου ἀπὸ ἐκεῖνες ποὺ ὑπάρχουν ἀκόμη στὴν Ἀθήνα· γιατί μιὰ μεγάλη συλλογή, εἶναι, χρόνια τώρα, στὸ Παρίσι. Ἂν οἱ περιστάσεις ἦταν καλύτερες, θὰ εἶχε βρεθεῖ ἀπὸ καιρὸ μιὰ προστατευτικὴ στέγη γιὰ τὴν κληρονομιὰ ποὺ σὲ ὅλους μας ἄφησε ὁ Θεόφιλος. Δὲν ξέρω ἂν εἶναι ὑπερβολικὸ νὰ ἐλπίζει κανεὶς πὼς ἡ ἔκθεση ποὺ ἐγκαινιάζουμε σήμερα θὰ δώσει ἀφορμὴ σὲ κάποια συστηματικὴ προσπάθεια γιὰ νὰ σωθεῖ ὅ,τι ἀπομένει ἀπὸ τὸ μόνιμο κίνδυνο τῆς καταστροφῆς.

Ἀλλὰ ὅ,τι κι ἂν γίνει, ἡ σημερινὴ ἔκθεση εἶναι μιὰ σημαντικὴ στιγμὴ στὰ χρόνια της ζωγραφικῆς μας. Ἐννοῶ τῆς ζωγραφικῆς χωρὶς ἐπίθετο· ὄχι τῆς λαϊκῆς ζωγραφικῆς.

Ὁ Θεόφιλος ἦταν ἕνας λαϊκὸς ἄνθρωπος. Ἕνας τρελὸς στὰ μάτια τοῦ κόσμου, ποὺ τὸν ἄκουε νὰ λέει παράδοξα πράγματα γιὰ τὶς ζωγραφικές του, ἢ τὸν ἔβλεπε νὰ ροβολᾶ τοὺς δρόμους ντυμένος Μεγαλέξαντρος μαζὶ μ᾿ ἕνα κοπάδι χαμίνια ποὺ εἶχε ντύσει «Μακεδόνους». Τὸν περιγελοῦσαν τοῦ ἔκαμαν πολὺ χοντρὰ ἀστεῖα· μιὰ φορὰ τράβηξαν τὴν ἀνεμόσκαλα ὅπου ἦταν ἀνεβασμένος γιὰ τὴ δουλειά του καὶ τὸν ἔριξαν χάμω. Τόσο πολὺ μᾶς ἐνοχλοῦν οἱ ἄνθρωποι ποὺ δὲ μᾶς μοιάζουν. Ὅμως, ὁ περιπλανώμενος αὐτὸς ζωγράφος καταναλώθηκε ὁλόκληρος, σὰν ἕνας αὐθεντικὸς τεχνίτης, στὸ δημιούργημά του. Καὶ τὸ δημιούργημά του εἶναι ἕνα ζωγραφικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Θέλω νὰ πῶ ἕνα γεγονὸς ποὺ δὲ διδάσκει λαογραφικά. ὅπως θὰ εἴχαμε τὴν τάση νὰ φανταστοῦμε, κοιτάζοντας τὶς φουστανέλες, τὶς βλάχες ἢ τὶς μορφὲς τοῦ λαϊκοῦ εἰκονοστασίου ποὺ ἀναπαρασταίνει, ἢ ἀκόμη παρατηρώντας τὶς ἐπιφανειακὲς τεχνικὲς ἀδυναμίες του, τὴν ἔλλειψη «σχολῆς» ἢ τὸν «πριμιτιβισμό» του, ὅπως θὰ ἔλεγαν. Ἀλλὰ εἶναι ἕνα γεγονὸς ποὺ διδάσκει ζωγραφικά, ποὺ βοηθεῖ καὶ φωτίζει ὅποιον ἔχει μίαν ἐπαρκῆ ὀπτικὴ συνείδηση, ἔστω κι ἂν βγαίνει ἀπὸ τὰ πιὸ φημισμένα ἐργαστήρια τῆς Εὐρώπης. Ὕστερα ἀπὸ τὸν Θεόφιλο δὲ βλέπουμε πιὰ μὲ τὸν ἴδιο τρόπο· αὐτὸ εἶναι τὸ σπουδαῖο καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ πράγμα ποὺ δὲ μᾶς ἔφεραν τόσοι περιώνυμοι μαντατοφόροι μεγάλων ἀκαδημιῶν.

Ὁ Θεόφιλος μᾶς ἔδωσε ἕνα καινούριο μάτι· ἔπλυνε τὴν ὅρασή μας ὅπως αὐγάζει ὁ οὐρανός, καὶ τὰ σπίτια, καὶ τὸ κόκκινο χῶμα, καὶ τὸ παραμικρὸ φυλλαράκι τῶν θάμνων, ὕστερα ἀπὸ τὴν κάθαρση ἑνὸς ἀπόβροχου· κάτι ἀπὸ αὐτὸν τὸν παλμὸ τῆς δροσιᾶς. Μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι δεξιοτέχνης, μπορεῖ ἡ ἀμάθειά του σὲ τέτοια πράγματα νὰ εἶναι μεγάλη. Ὅμως αὐτὸ τὸ τόσο σπάνιο, τὸ ἀκατόρθωτο πρὶν ἀπ᾿ αὐτὸν γιὰ τὸ ἑλληνικὸ τοπίο: μιὰ στιγμὴ χρώματος καὶ ἀέρα, σταματημένη ἐκεῖ μ᾿ ὅλη τὴν ἐσωτερικὴ ζωντάνια της καὶ τὴν ἀκτινοβολία τῆς κίνησής της· αὐτὸ τὸν ποιητικὸ ρυθμὸ πῶς νὰ τὸν πῶ ἀλλιῶς ποὺ συνδέει, τὰ ἀσύνδετα, συγκρατεῖ τὰ σκορπισμένα καὶ ἀνασταίνει τὰ φθαρτά· αὐτὴ τὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα ποὺ ἔμεινε σ᾿ ἕνα ρωμαλέο δέντρο, σ᾿ ἕνα κρυμμένο ἄνθος ἢ στὸ χορὸ μιᾶς φορεσιᾶς· αὐτὰ τὰ πράγματα ποὺ τ᾿ ἀποζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας ἔλειψαν τόσο πολύ· αὐτὴ τὴ χάρη μᾶς ἔδωσε ὁ Θεόφιλος· κι αὐτὸ δὲν εἶναι λαογραφία.

Συλλογίζομαι πὼς μιλῶ ἴσως ἄσκημα· πὼς ἡ συγκίνησή μου μπορεῖ νὰ νομιστεῖ ἀκρισία. Καὶ ὅμως εἶναι μιὰ συγκίνηση ποὺ προσπαθῶ νὰ ἐλέγξω ἐδῶ καὶ δεκατρία χρόνια, ἀπὸ τὴν παλιὰ ἐποχὴ ποὺ ὁ Ἀντρέας Ἐμπειρίκος μοῦ ἔδειξε, μὲ ἄπειρη εὐλάβεια, ζωγραφιὲς τοῦ Θεόφιλου. Ἀπὸ τότε, κάθε καινούριο ἀντίκρισμα ἦταν σὰν ἐκείνη τὴν πρώτη φορά, κάτι σὰ νὰ ἔπεσε ὁ τοῖχος μιᾶς πληχτικῆς κάμαρας· αὐτῆς τῆς τόσο καταθλιπτικῆς ζωγραφικῆς ποὺ τόσο συχνὰ καὶ μὲ τόση εὐκολία ἐπιτυχαίνουμε ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς Παλιγγενεσίας. Ἡ ἴδια συγκίνηση, ὅπως ὅταν πρωτοδιάβασα τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ Μακρυγιάννη.

Δὲν ἔχω διόλου τὴν ἐπιθυμία νὰ μειώσω τοὺς μορφωμένους μὲ τοὺς ἀμόρφωτους, μήτε νὰ ὑποστηρίξω πὼς ἡ ἄσκηση καὶ ἡ μάθηση εἶναι πράγμα βλαβερό. Ὅπως τόσοι ἄλλοι φίλοι του ζωγράφου μας, πολὺ πιὸ ἱκανοὶ καὶ πιὸ ἁρμόδιοι σ᾿ αὐτὰ τὰ θέματα ἀπὸ ἐμένα, τὸ ἀντίθετο πιστεύω. Γιατί μόρφωση καὶ μάθηση εἶναι ἄσκηση τῆς ζωῆς καὶ ἡ ἄσκηση τῆς ζωῆς ἔχει πολλὰ νὰ κερδίσει ἀπὸ ἀνθρώπους σὰν τὸν Θεόφιλο ποὺ βρῆκαν τὸ δρόμο τους ψηλαφώντας, μόνοι μέσα στὰ σκοτεινὰ μονοπάτια μιᾶς πολὺ καλλιεργημένης, καθὼς νομίζω, ὁμαδικῆς ψυχῆς ὅπως εἶναι ἡ ψυχὴ τοῦ λαοῦ μας. Ἔχει πολλὰ νὰ κερδίσει· καὶ πρὶν ἀπ᾿ ὅλα νὰ μάθει πὼς νὰ φυλάγεται ἀπὸ τὴ μισὴ μόρφωση καὶ ἀπὸ τὴ μισὴ μάθηση ποὺ καταντᾶ στρέβλωση καὶ νάρκη. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ θὰ μοῦ ἦταν πολὺ δύσκολο νὰ παραδεχτῶ πὼς εἶναι ἀμόρφωτος ὁ Θεόφιλος, μήτε κἂν εἶναι φαινόμενο ἐξαιρετικό. Σὲ τέτοια συμπεράσματα μᾶς ὁδηγεῖ, τουλάχιστο καθὼς πιστεύω ἡ τόσο ἰδιότροπη διαμόρφωση τῆς ἑλληνικῆς ἔκφρασης. Ἕνα λαϊκὸ τραγούδι λ.χ. ποὺ κυκλοφορεῖ στὰ στόματα «τῶν θεραπαινίδων», ὅπως ἔλεγαν, ὁ Ἐρωτόκριτος, γίνεται ἀγκωνάρι στὴν ποιητικὴ δημιουργία τοῦ Σολωμοῦ, ἑνὸς ἀπὸ τοὺς πιὸ καλλιεργημένους ἀνθρώπους τῆς Εὐρώπης. Καὶ τὰ δυὸ σημαντικότερα μνημεῖα τοῦ ἑλληνικοῦ πεζοῦ λόγου εἶναι, τὸ ἕνα ἡ Γυναίκα τῆς Ζάκυθος αὐτοῦ τοῦ ἄρχοντα τῆς μόρφωσης, τὸ ἄλλο τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ «πώποτε μὴ ἀναγνώσαντος» Μακρυγιάννη. Στὴ ζωγραφική, κάποτε φανερώνεται ἕνας νοῦς, ὅπως ὁ Θεοτοκόπουλος, ποὺ μπορεῖ νὰ ὑποστηρίξει τὴν τέχνη του μπροστὰ στὸ μεγάλο ἱεροεξεταστή, καὶ κάποτε ἕνας Θεόφιλος, ὁ ἀλλόκοτος φουστανελᾶς, ποὺ γυρίζει στὰ χωριὰ τοῦ Πηλίου καὶ τῆς Μυτιλήνης, μὲ τὰ πινέλα στὸ σελάχι του, καὶ οἱ γυναῖκες τόνε φωνάζουν τρελὸ καὶ «ἀχμάκη».

Ἡ ἑλληνικὴ πνευματικὴ κληρονομιὰ εἶναι τόσο μεγάλη ποὺ ἀλήθεια δὲν ξέρει κανεὶς ποιοὺς μπορεῖ νὰ διαλέξει γιὰ νὰ πραγματοποιήσει τὶς βουλές της. Εἶναι στιγμὲς ποὺ τὴν κρατοῦν στὰ χέρια τοὺς οἱ πιὸ φημισμένοι ἄνθρωποι ποὺ ἀκούστηκαν ποτὲ στὸν κόσμο, καὶ εἶναι στιγμὲς ποὺ πάει καὶ φωλιάζει ἀνάμεσα στοὺς ἀνώνυμους, περιμένοντας νὰ φανερωθοῦν ξανὰ οἱ ἄρχοντες ἐπώνυμοι. Εἶναι σπουδαῖο τὰ δίδαγμα ποὺ ἀντλεῖ κανεὶς ὅταν λάβει τὸν κόπο νὰ κοιτάξει αὐτὴ τὴν ἀτέλειωτη περιπέτεια. Τὸ δημοτικὸ τραγούδι νὰ φωτίζει τὸν Ὅμηρο καὶ ὁ Αἰσχύλος νὰ συμπληρώνεται ἀπὸ τὸ δημοτικὸ τραγούδι, στὴν εὐαισθησία ἑνὸς καὶ τοῦ ἴδιου ἀνθρώπου, δὲν εἶναι λίγο πράγμα κι αὐτὸ μόνο στὴν Ἑλλάδα μπορεῖ νὰ γίνει. Μιλῶ νωρὶς ὑπεροψία, γιατί δὲν ξεχνῶ πὼς μόνο στὴν Ἑλλάδα μποροῦν νὰ γίνουν ἀκόμη τὰ πιὸ ἀπίστευτα παραστρατήματα.

Ὕστερα ἀπὸ τὴ διευκρίνηση αὐτή, μποροῦμε νὰ συλλογιστοῦμε μὲ περισσότερη ἄνεση τὸ λαϊκὸ ἄνθρωπο τὸν Θεόφιλο. Δὲν εἶναι ἡ στιγμὴ ν᾿ ἀνιστορήσω τὴ ζωή του. Ὅμως δὲ θὰ ἤθελα νὰ τελειώσω προτοῦ θυμηθῶ, ἴσως τὸ πιὸ πολύτιμο πράγμα ποὺ εἶχε τὴ μικρὴ κασέλα ὅπου φύλαγε τὰ σύνεργα τῆς δουλειᾶς του καὶ τὰ βιβλία του. Εἶναι ἕνα ξύλινο μπαουλάκι ζωγραφισμένο ὁλόκληρο μὲ τὸ χέρι του, ἡ Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι, ὁ Διάκος, ὁ Μπότσαρης, ὁ Γρίβας, καὶ τὰ καταπληκτικὰ λουλούδια αὐτοῦ τοῦ κηπουροῦ τῆς λεβεντιᾶς καὶ τοῦ ἔρωτα, τὸ στολίζουν. Ὁ φίλος ποὺ τὸ ἔσωσε τὸ διατηρεῖ πὼς βρέθηκε, πλάι στὸ ζωγράφο νεκρό, τὴν παραμονὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τοῦ 1934. Ὅταν τ᾿ ἀνοίξεις, τὰ ἴχνη τῆς ζωῆς ἑνὸς μεγάλου ἄνθρωπου, θέλω νὰ πῶ ἑνὸς ὁλόκληρου ἄνθρωπου, φανερώνουνται συγκλονιστικά. Αἰσθάνεσαι τὴν παρουσία μιᾶς ὕπαρξης ποὺ τίποτε δὲν πῆγε γι᾿ αὐτὴν χαμένο ἕνα τόσο σπάνιο πράγμα. Ἀκόμη καὶ τὰ πιὸ εὐτελῆ ἀντικείμενα, τὰ πιὸ ἐφήμερα, ἐκεῖνα ποὺ εἶναι φτιαγμένα γιὰ νὰ μείνουν μόνο λίγες στιγμὲς κοντά μας, ἢ ἄλλα ποὺ προορίζονται γιὰ νὰ διασκεδάσουν τὸ μεράκι μιᾶς ζωῆς ποὺ δὲ γυρεύει τίποτε ἄλλο παρὰ νὰ λησμονήσει τὸν ἑαυτό της, τῆς ζωῆς τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων ἢ τῶν παιδιῶν φιορόχαρτα ποὺ στροβιλίζει ὁ ἄνεμος στὰ σοκάκια μιᾶς ἐπαρχίας ὅπου πέρασε μιὰ Ἀποκριά, μιὰ Λαμπρή, ἢ ἕνα πανηγύρι· εἶναι ἐκεῖ γιὰ νὰ σοῦ δείξουν ἀπὸ τί μικροπράγματα μπορεῖ νὰ ξεκινήσει ἡ δύναμη τῆς γοητείας ἑνὸς τεχνίτη. Τὰ βιβλία του; φυλλάδες τῆς δεκάρας, ἢ σχολικὰ βιβλία, τριμμένα, γιὰ τὴ ζωὴ τῶν ἀρχαίων, βίοι ἁγίων, ἡ Ὀχτώηχος, ὁ Ἐρωτόκριτος, ὁ Παπουτσωμένος Γάτος καὶ ἡ Κοκκινοσκουφίτσα, ἄσματα ἡρωικά, ἄσματα ἐρωτικὰ κοντὰ στὰ βιβλία καὶ ἡ πινακοθήκη του: εἰκονογραφημένα δελτάρια, φτηνὲς χρωμολιθονραφίες, χαλκομανίες, μαζεμένες ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς νιότης του ποὺ ἦταν καβάσης τοῦ Ἑλληνικοῦ Προξενείου στὴ Σμύρνη: ἀρειμάνιοι ἄντρες, ὡραῖες γυναῖκες σὰν ἐκεῖνες ποὺ βλέπαμε ἄλλοτε στὰ ὀργανέτα, ναυμαχίες τοῦ ρωσοϊαπωνικοῦ πολέμου, ὑποδοχὲς τοῦ Μεγάλου Μογγόλου, ζευγάρια τοῦ παλιοῦ αἰσθηματισμοῦ· μαζὶ μ᾿ αὐτὰ τὸ σημειωματάριό του· ἕνα χοντρὸ δεφτέρι ἀπὸ στρατσόχαρτο, ὅπου ἀντιγράφει, ἀπὸ βιβλία καὶ ἐφημερίδες, ἀπόψεις ἀρχαίων πόλεων καὶ μνημείων, ἀγάλματα θεῶν, μάχες τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου καὶ ἄπειρες προτομὲς παλαιῶν καὶ σύγχρονων ἡρώων.

Αὐτὰ ἦταν τὰ μουσεῖα ποὺ εἶδε ὁ Θεόφιλος καὶ ἀπὸ αὐτὰ προσπάθησε νὰ μάθει ὅ,τι ἔμαθε, θὰ ἔλεγαν. Δὲν ὑπάρξει ἀμφιβολία, ὁ Θεόφιλος ξεκινᾶ κάποτε ἀπὸ αὐτὰ τὰ μικροπράγματα. Ὅμως θὰ ἦταν μεγάλο τὸ λάθος ἂν πιστεύαμε ὅτι αὐτὴ ἡ βιομηχανία εἶναι ἡ οὐσία τῆς ζωγραφικῆς του. Ὅποιος δημιουργὸς δὲν ξεκίνησε ἀπὸ μικροπράγματα ἂς ρίξει πρῶτος τὴν πέτρα, θυμοῦμαι τὸν Yeats:

Οἱ μαστορεμένες τοῦτες εἰκόνες γιατί εἶναι ὁλόκληρες
σὲ ἄδολο νοῦ βλαστήσανε, ἀλλὰ ποῦθ᾿ ἔχουνε ξεκινήσει:
Ἀπὸ τὰ σωριασμένα σκύβαλα ἢ τὰ σαρίδια ἑνὸς δρόμου...

Ἕνας ἀπὸ τοὺς καλύτερους νέους ζωγράφους μας μοῦ ἔλεγε τὸ αἴσθημα ποὺ εἶχε ὅταν πρωτόειδε ἔργα τοῦ Θεόφιλου: «Μὰ αὐτὸς μᾶς γυρεύει πάρα πολλά· γυρεύει νὰ λέμε ὅλη τὴν ἀλήθεια», συλλογίστηκε. Καὶ ἡ ἀλήθεια ἡ ὁλόκληρη ποὺ μᾶς δίνει ὁ Θεόφιλος εἶναι o ὁλοζώντανος κόσμος του, ἕνας ζωγραφικὸς κόσμος χωρὶς τεχνάσματα καὶ χωρὶς ὑπεκφυγές, ὁποὺ τὰ πράγματα δὲν πέφτουν, ὅπως πέφτουν τὰ ἀληθινὰ ψωμιά. Εἶναι ἡ καταπληκτικὴ δύναμη ποὺ ἔχει νὰ μεταμορφώνει, σύμφωνα μὲ τὸ ρυθμό του, ὅ,τι ἀγγίξει. Κυριεμένος ἀπὸ τὸ πάθος τῆς ἔκφρασης, ἀπορροφᾶ καὶ παράγει ζωγραφικὴ ὅπου τὴ βρεῖ καὶ ὅπως μπορεῖ. Ἔτσι ζωγραφίζει ὡς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του σὲ ὅποιαν ἐπιφάνεια πετύχει: ξύλα, πανιά, τενεκέδες, παλιόχαρτα, τοίχους μαγαζιῶν ἢ σπιτιῶν. Αὐτὰ τοῦ ἔδωσε ὁ Θεὸς καὶ μ᾿ αὐτὰ δημιούργησε ὁ μικρόσωμος αὐτὸς ἄνθρωπος, αὐτὸς ὁ ἀλαφροΐσκιωτος, ὅπως τὸν βλέπω σὲ μιὰ παλιά του φωτογραφία. Ὁ Θεόφιλος ἔπαιρνε κάποτε τὶς φιγοῦρες του ἀπὸ λιθογραφίες ἢ ἀπὸ δελτάρια. Τὸ ἔκανε καὶ ἦταν ἴσως ἕνας ἐμπειρικὸς τρόπος γιὰ ν᾿ ἀκουμπήσει κάπου τὸ λογικό του καὶ νὰ ἀπελευθερώσει τὸ δαιμόνιο ποὺ εἶχε μέσα του. Ἀλλὰ καὶ ὁ Βιντσέντζος Κορνάρος ἐπῆρε τὶς φιγοῦρες τοῦ ποιήματός του ἀπὸ ἕνα γαλλικὸ ρομάντσο τῆς Ἱπποσύνης, ποὺ ἦταν κι αὐτὸ ἕνα εἶδος χρωμολιθογραφίας τῆς ἐποχῆς. Τέτοια πράγματα ἔγιναν πολλὲς φορές. Ἀλλὰ ἐκεῖνο ποὺ δὲ γίνεται πολλὲς φορὲς εἶναι ὁ Ἐρωτόκριτος ἢ τὸ φῶς τοῦ Θεόφιλου, ποὺ μένει ἐκεῖ ὅπως στὴν πρώτη μέρα τῆς δημιουργίας.

[ΓΑΛΗ]

Επαψε η τέχνη να τίθεται προς αξιολόγηση; Να μας αρέσουν όλα δηλαδή;

Η τέχνη είναι πέρα από τα προσωπικά ζητούμενα του καθενός.

Δεν τα αναιρεί αλλά ούτε τα υπολογίζει ως κάτι σημαντικό.

Διαφορετικά, δεν θα ήταν τέχνη.