20ος αιώνας - σύγχρονη μουσική

[hellegennes]

Δεν χαλάς τίποτα.

Η απάντηση για αυτό έχει δοθεί ξανά και ξανά σε σχετικά νήματα. Αυτό που βάζεις αν κατάλαβα καλά είναι γραμμένο το 2012. 100 χρόνια πριν θα μπορούσε να είχε γραφτεί κάτι τέτοιο. Τώρα πια είναι πάρα πολύ αργά. Έχει χρησιμοποιηθεί και ξαναχρησιμοποιηθεί αυτός ο τρόπος σύνθεσης / κατασκευής / διαχείρισης του υλικού που δεν υπάρχει πραγματικά περιθώριο πνευματικών επιτευγμάτων σε αυτό. Ακόμα κι αν ο συνθέτης έχει καλό γούστο και συνδυάζει τα στοιχεία του με αυτό.

Είναι θέμα timing. Όταν κάτι έχει επαναληφθεί πάρα μα πάρα πολύ, έχει δηλαδή τυποποιηθεί, τότε σχεδόν αυτόματα μεταπίπτει στην κατηγορία της ελαφράς μουσικής που κύριο χαρακτηριστικό της είναι ο πολύ μεγάλος βαθμός τυποποίησης. Απευθύνεται και σε άλλο κοινό και σε άλλο τύπο ακρόασης. Δεν θα καθόμουν σε αίθουσα συναυλίας να το ακούσω αναρωτώμενος τι εξαιρετικές λύσεις έχει δώσει ο συνθέτης. Είναι όλα προφανή. Μια χαρά θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κινηματογραφική μουσική ή μουσική υπόκρουση σε άλλες δραστηριότητες.

Όλη αυτή η συζήτηση, που έχει ξαναγίνει, θα μπορούσε να γίνει μόνο σ' αυτόν τον αιώνα. Αν τα έλεγες όλα αυτά, Στάθη, τον 19ο αιώνα, θα σε κοιτούσαν περίεργα. Αυτός είναι ένας τεχνητός διαχωρισμός που επινοήθηκε για να αισθάνονται κάποιοι ανώτεροι, πιο σπουδαίοι, γιατί στην ουσία δεν μπόρεσαν να κατορθώσουν να κάνουν τίποτα σημαντικό. Τα έργα τους τα ακούνε ελάχιστοι σήμερα και δεν θα τα ακούει κανείς σε 100 χρόνια. Αντιθέτως, τα έργα των προηγούμενων "σοβαρών" συνθετών είναι όχι μόνο σήμερα δημοφιλή αλλά ήταν και τότε άκρως εμπορικά. Αν ονομάζεις "εμπορική" και "ελαφριά" μουσική οτιδήποτε δεν διακατέχεται από το σύνδρομο του gimmick, τότε γιατί δεν ισχύει το ίδιο για την Λίμνη των Κύκνων;

Σε τι μοιάζει το Shine on You Crazy Diamond με οτιδήποτε πριν την εποχή του; Τι βαθμό τυποποίησης έχει; Γιατί συνεπάγεται λιγότερο "πνευματικό μόχθο" από μια μαλακία που σκέφτηκε κάποιος να μαθηματικοποιήσει ένα κομμάτι;

Σε τελική ανάλυση, πώς συνεπάγεται πνευματικό μόχθο η εστίαση στην διαφοροποίηση. Το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο είναι να καταφεύγεις σε gimmick.

[ST48410]

λίγο υπομονή φίλε μου κι εσύ. Και θα τα ξανααπαντήσουμε όλα κι εδώ αν χρειάζεται.

[ST48410]

Αν θέλει κάποιος να βρει τι οδήγησε εξελικτικά την μουσική μέχρι αυτό που γνωρίζουμε στον 20ο αιώνα θα πρέπει να πάει πολύ πολύ πίσω στα πρώτα οργανωμένα μουσικά συστήματα και να παρακολουθήσει την εξέλιξή τους. Για την ώρα δεν θέλω να κάνουμε κάτι τέτοιο με μεγάλη λεπτομέρεια. Να πούμε μόνο δύο λόγια. Ότι με την πάροδο των αιώνων υπάρχει ένας διαρκής εμπλουτισμός. Έτσι πολύ χοντρικά και από ψηλά μπορούμε να δούμε πεντάφθογγες κλίμακες, μετά επτάφθογγες, κάποια στιγμή γίνονται δωδεκάφθογγες και τον 20ο αιώνα εμπλουτίζεται το πράγμα ακόμα περισσότερο.

Κάποιες σπουδαίες φυσιογνωμίες αντιλήφθηκαν εδώ κι εκεί στην ιστορία της μουσικής αυτό τον διαρκή εμπλουτισμό και έγραψαν κάποια έργα στα οποία αυτό είναι φανερό και είναι έργα που είναι μπροστά από την εποχή τους.

Χρωματική φαντασία κάπου γύρω στο 1720 από τον Μπαχ. Μετά το 1:45 αρχίζουν οι ομορφιές...

[ST48410]

Πίσω στον Liszt και στο 1879, Ossa arida,

[ST48410]

Mephisto Waltz No. 1, έργο γραμμένο μεταξύ του 1859 και του 1862





Mephisto Waltz No. 3, και πάλι του Liszt, έργο του 1883

[ST48410]

Εδώ δες sharp. Les Jeux d’Eau à la Villa d’Este, έργο του Liszt του 1877.



Αν μου έβαζες να το ακούσω και δεν μου έλεγες τι είναι για πλάκα θα το μπέρδευα με έργο ιμπρεσιονιστή συνθέτη και θα το χρονολογούσα καμιά 30αριά χρόνια αργότερα.

[ST48410]

Ο μέσος ακροατής σήμερα ακούει τα παραπάνω και λόγω της τριβής που έχει ακόμη και από άλλα ήδη μουσικής δεν μπορεί να φανταστεί πόσο περίεργα μπορεί να ακούγονταν τα παραπάνω στην εποχή τους.

[sharp]

Φιγουρατζής για να ρίχνει γκόμενες ήταν ο Λιστ, δεν στο έχουν πει;

[ST48410]

Όπως έγραψα και παραπίσω όταν αναφέρομαι σε Δυτικό Πολιτισμό δεν υποστηρίζω ότι η Αρχαία Ελλάδα (και ποια Αρχαία Ελλάδα, δεν ήταν ίδια η Σπάρτη με την Αθήνα, ούτε η Αθήνα του 5ου αιώνα πΧ με την Αθήνα του 3ου αιώνα πΧ), η Ρώμη και αργότερα ο μεσαίωνας, το Βυζάντιο, η κλασσική εποχή κλπ ήταν όλα ένα πράγμα. Απλά υπάρχει μία κοινή συνισταμένη. Η αντίληψη που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τους γύρω του που διαφοροποιείται από την αντίληψη που είχαν οι άνθρωποι σε άλλες προϋπάρχουσες κοινωνίες ή και σε κοινωνίες που μπορείς να συναντήσεις σήμερα σε απομακρυσμένες από τον υπόλοιπο κόσμο φυλές.

Eδώ εντόπισα εξ'αρχής το σημείο της διαφωνίας μας, στην πρώτη παράθεση που σου έκανα. Στο γεγονός ότι εσύ τις εκάστοτε ιστορικές διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς τις εκλαμβάνεις ως μορφολογικές, δηλαδή ουσιωδώς ως δευτερεύουσες. Για αυτό εμπλεξα στην συζητηση ευρύτερους ορισμούς γιατι αν τους απεμπλεξεις κινδυνεις να μιλας με απολυτους ορους, μην εχοντας επιγνωση οτι αυτο γινεται δυνατο μοναχα γιατι καλυπτεσαι αξιωματικα με αποφανσεις που δημιουργουν το παραπανω κείμενο.

Ας φύγουμε για λίγο από την τέχνη και ας πιάσουμε την έννοια του αγώνων. Άλλο πράγμα το NBA και άλλο το Ευρωπαϊκό μπάσκετ, άλλο το σκάκι και άλλη η αναρρίχηση, άλλο οι Ολυμπιακοί αγώνες της αρχαιότητας και άλλο οι σημερινοί, άλλο ο επαγγελματικός πρωταθλητισμός και άλλο τα σχολικά πρωταθλήματα, άλλο οι αγώνες με φυσική παρουσία και σωματική συμμετοχή και άλλο οι ομάδες gamers που παίζουν online. Η λίστα δεν έχει τέλος. Ωστόσο υπάρχουν κάποια στοιχεία που παραμένουν κοινά ανεξαρτήτως περιοχής, εποχής και φύσης του αθλήματος:

Υπάρχουν κανόνες και απαιτείται σεβασμός τους από τους αγωνιζόμενους
Υπάρχουν κριτές που επιβλέπουν την εφαρμογή των κανόνων και επιβάλουν ποινές
Υπάρχει ανάδειξη και βράβευση των καλύτερων

Αν λοιπόν συζητήσουμε για αγώνες, αθλήματα, αγωνίσματα κλπ όλα τα παραπάνω είναι παραδοχές που κάνουμε ακόμα κι αν δεν ξέρουμε τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός εκάστου αγωνίσματος ή της εποχής και της περιοχής. Κάνουμε απλώς την παραδοχή ότι αναφερόμαστε σε ένα πολιτισμικό / κοινωνικό πλαίσιο που τα παραπάνω είναι δεδομένα. Δεν είναι υποχρεωτικό να είναι γνωστές οι ιστορικές διαφορές των Αρχαίων Ελλήνων ή των Ρωμαίων ή των Βυζαντινών όταν θα μου μιλήσεις για ένα αγώνισμα. Μπορείς μια χαρά να μου περιγράψεις το αγώνισμα της δισκοβολίας με τα στοιχεία/κανόνες που είχε τότε και θα καταλάβω για τι πράγμα μιλάς χωρίς να ξέρω τα πάντα για την εποχή εκείνη.

Άλλο πράγμα θα ήταν σημαντικό. Φαντάσου υποθετικά ότι κάπου κάποτε υπήρχε μια απομακρυσμένη φυλή στην οποία οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι θα έπρεπε να αγωνιστούν και ηθελημένα να χάσουν για να τιμήσουν με αυτό τον τρόπο τον φύλαρχο που αγωνίζεται κι αυτός μαζί τους. Ή κάποια άλλη φυλή που οι νέοι ηθελημένα χάνουν κάθε φορά που αντιμετωπίζουν γέρους, ως ένδειξη σεβασμού. Αν υπήρχε ένα τέτοιο πολιτισμικό πλαίσιο και δεν το έχεις διευκρινίσει τότε εσύ όταν μιλάς για αγώνες εκεί εννοείς άλλα πράγματα από αυτά που θα καταλάβω εγώ. Αν μου πεις "αγώνες" έτσι γενικά, τότε εγώ περιμένω ο όσοι συμμετέχουν προσπαθούν να νικήσουν. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να διευκρινήσεις το πολιτισμικό πλαίσιο εφόσον κάποια πράγματα λειτουργούν διαφορετικά.

Κράτα το αυτό και πάμε παρακάτω.

Και γιατί αναφέρομαι στην σοβαρή τέχνη στα πλαίσια του Δυτικού πολιτισμού; Γιατί θέλω να σας δείξω την ομορφιά και τον πνευματικό πλούτο που υπάρχει σε κάποια έργα που για ιστορικοκοινωνικοπολιτικούς λόγους φαίνεται να μην είναι προσβάσιμα στο μέσο ακροατή. Προφανώς δεν υπάρχουν μόνο αυτά. Προφανώς υπάρχει η λαϊκή/δημοτική τέχνη και η δημοφιλής τέχνη για την οποία έχετε άλλα νήματα. Εγώ εδώ ορίζω το πλαίσιο συζήτησης για τα έργα που παραθέτω για να γίνει κατανοητό τι παρουσιάζω. Ο δυτικός πολιτισμός έχει και άλλες πτυχές προφανώς. Αναφέρομαι σε κάτι συγκεκριμένο για να σας δείξω την ομορφιά που κρύβεται σε πράγματα με τα οποία έρχεστε σπάνια σε επαφή ή η επαφή αυτή είναι δύσκολη λόγω απουσίας εξοικείωσης

Βρε την ομορφια την ξερουμε οσοι πατησαμε στο νημα, και μπαχ εχουμε ακουσει, και σουμπερτ, κι οτι θες. Και ολη αυτη την "απλοποιηση/ντιτζενερεησο" που περιγραφεις την βιωνουμε στο πετσι μας. Αλλα οταν διακρινεις αναμεσα σε """""ΣΟΒΑΡΗ""""" και λαική/δημοτική τέχνη κατευθείαν χρωματίζεις το δεύτερο ως ασόβαρο ( ακόμα κι αν επιμενεις οτι δεν μπαινεις στην διαδικασια συγκρισης μεταξυ των δυο γιατι ειναι αλλο πραγμα).

Αλλα εκεί που στο μεν "την ελλειψη σοβαρότητας" μπορείς να την αποδώσεις στον μιμητισμό, την απλότητα και το σταγκνεησο, στο δε ειναι η ουσία που το διακρίνει από την δική ""σου"" την τέχνη. Κι αν μπορείς να κράξεις τον Μακαρτνεη και τους Μπιτλς για την μουσική ασέλγεια πάνω στα τοτέμ της δικής """"σου"""" τεχνης για τους προκείμενους λόγους (μιμητισμός, απλόποιηση, σταγκνέησο) ,μπορεις να κανεις το ιδιο στον Νάκο τον Γκιώκα ή τον Κιτσοκώλια; Γιατί και αυτοί "τα ίδια και τα ίδια παίζουν". Αν μπορείς να το κάνεις, είσαι πραγματικά συνεπής, δεν καταφεύγεις δηλαδή στην δικαιολογία περί "άλλου πράγματος". Αν δεν μπορείς τότε η διάκριση ανάμεσα σε σοβαρή και μη τέχνη θα πρέπει να ιδωθεί υπό την μορφή των προθέσεων του καλλιτέχνη και αν αυτές μορφοποιούνται με τρόπο 'Αληθή" ή "Ψευδή".

Όχι. Εδώ πρέπει να ξεμπερδέψουμε αρκετά πράγματα και ξέρω ότι ο όρος σοβαρή μουσική δημιουργεί προβλήματα αλλά θεωρούσα ότι αυτά μεταξύ μας είναι λυμένα καθώς έχει ξανασυζητηθεί πολλές φορές. Αντιγράφω από παλαιότερο νήμα

Ελπίζω αυτή η ανάρτηση να ξεκαθαρίσει αρκετά τα πράγματα:

Ο όρος σοβαρή μουσική δεν έρχεται για να δηλώσει πως ότι δεν ανήκει σε αυτήν την κατηγορία ασόβαρο ή αστείο.

Είναι όρος της σχετικής επιστήμης για να συννενοούμαστε. Τον προτιμώ από τους όρους λόγια μουσική γιατί θα νομίζει κάποιος ότι είναι η μουσική των λογίων που δεν είναι ακριβές και από τον όρο κλασική μουσική γιατί έχει γίνει τόσο μεγάλη κατάχρηση που ο καθένας έχει στο μυαλό του κάτι διαφορετικό για αυτό. Πάμε να δούμε τι είναι η σοβαρή μουσική.

Από τα πολύ παλιά χρόνια υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους δημιουργείται η τέχνη στις κοινωνίες. Πολύ επιγραμματικά μπορούμε να μιλήσουμε για 2 ήδη τέχνης που αναφέρονται σε δύο διαφορετικά είδη κοινωνιών.

Το ένα είδος τέχνης αποτελεί προσωπική δημιουργία, υπογράφεται και προσπαθεί να είναι χαρακτηριστικό αυτού που το φτιάχνει. Από τότε που έχουμε γραφή, καταγράφεται κιόλας και δεν μπορεί κάποιος άλλος να το αλλάξει παρά μόνο αν δηλώσει τι αλλάζει (πχ διασκευή του τάδε πιανιστικού έργου για ορχήστρα). Η εξέλιξη είναι ταχύτατη καθώς εσύ προσπαθείς να μην κάνεις κάτι σαν αυτό που κάνουν οι άλλοι γύρω σου αλλά κάτι που να είναι αναγνωρίσιμο ως δικό σου ακόμα και χωρίς να το πεις του ακροατή. Πολύ χοντρικά σε αυτή τη λογική δημιουργίας έχεις τη σοβαρή καλλιτεχνική δημιουργία (ο όρος δεν απαντάται μόνο στη μουσική). Είναι ένα αποτέλεσμα του ορθολογικού τρόπου σκέψης του ανθρώπου και διαδικασιών που φαίνεται να ξεκίνησαν στην Αρχαία Ελλάδα. Εγώ ο Ευθυμίδης πιστεύω ότι φτιάχνω κάτι καλύτερο από τον Ευφρόνιο που κάνουμε την ίδια δουλειά και το γράφω πάνω στο βάζο με καμάρι.

Το άλλο είδος τέχνης έχει να κάνει με την λειτουργία των λαϊκών κοινωνιών μέχρι τον προηγούμενο αιώνα που η μεταφορά της πληροφορίας έγινε πανεύκολη και ουσιαστικά αλλοτριώθηκε ο τρόπος ζωής τους οριστικά. Δηλαδή ζούσες σε μία περιοχή, μάθαινες τη παραδοσιακή μουσική της περιοχής σου και την έπαιζες όπως σου παραδιδόταν από τον πατέρα τον παππού ή το δάσκαλο με μικρές ίσως παραλλαγές. Το έργο δεν χρειαζόταν να είναι γραμμένο και η παράδοση ήταν προφορική. Δεν ήταν δικό σου, δεν το υπέγραφες, αλλά της κοινότητας, της ομάδας της οποίας ήσουν και εσύ μέλος και δεν απαιτείτο καμία πρωτοτυπία από εσένα. Ως εκ τούτου η εξέλιξη είναι τρομακτικά αργή και το αποτέλεσμα το απόσταγμα του γούστου των προτιμήσεων μιας περιοχής και όχι ενός ατόμου.

Έρχεται τους τελευταίους κυρίως αιώνες η δημιουργία των μεγάλων αστικών κέντρων να τα ανατρέψει ως ένα βαθμό αυτά. Δημιουργείται σταδιακά ένα νέο ενδιάμεσο είδος για την διασκέδαση του κοινού αυτών των περιοχών. Την μουσική την φτιάχνουν πλέον συγκεκριμένοι καλλιτέχνες και προορίζεται κυρίως για μαζική διασκέδαση. Είναι μεν δημιουργία προσωπική αλλά με πολύ μικρότερο βαθμό πρωτοτυπίας σε σχέση με την σοβαρή καλλιτεχνική δημιουργία. Γιατί; Γιατί πρέπει να καταλαβαίνει για να διασκεδάσει το κοινό. Ο μεγάλος της όγκος είναι αυτό που λέμε εμπορική/pop (από το popular)/δημοφιλής δημιουργία. Η δομή και τα στοιχεία της σύνθεσης είναι υπόθεση πολλών αιώνων ακριβώς διότι εξυπηρετεί και εμπορικούς σκοπούς και άρα δεν μπορεί να πρωτοπορήσει τόσο που να αποξενώνει το κοινό. Υπάρχει δηλαδή πάρα πολύ μεγάλη τυποποίηση.

Ταυτόχρονα σε μικρές κοινότητες εξακολουθεί να υπάρχει η παραδοσιακή μουσική του κάθε τόπου που όμως φθίνει καθώς η τεχνολογία τους φέρνει όλο και περισσότερο σε επαφή με τη ζωή στη πόλη. Δεν μπορεί να λειτουργήσει ως γνήσιο μέλος της κοινότητας/ομάδας σήμερα ένας πεπαιδευμένος μουσικός. Μόνο να μιμηθεί επιτυχώς κάτι τέτοιο. Κατά τον ίδιο τρόπο που δεν εκλέγουμε αρχηγό όπως οι φιλές του Αμαζονίου.

Εξακολουθεί επίσης να γράφεται η σοβαρή μουσική. Όμως πριν 100 περίπου χρόνια υπάρχει μια νέα τεχνολογική εξέλιξη που ανατρέπει τις ισορροπίες. Εμφανίζονται τα μέσα καταγραφής της μουσικής. Το γραμμόφωνο. Και τα μέσα διάδοσης. Το ραδιόφωνο. Εκεί λοιπόν που στους προηγούμενους αιώνες άκουγαν όλοι σε κάποιο βαθμό και την σοβαρή μουσική της εποχής τους γιατί η μουσική ακουγόταν μόνο ζωντανά, πλέον ακούν καταγεγραμμένη αυτή που τους αρέσει. Ε, ήταν φυσιολογικό με την πάροδο των χρόνων πολύ μεγάλο μέρος του κοινού να στραφεί στην μουσική που δεν το ξενίζει και δεν του προκαλεί ερωτήματα. Την δημοφιλή.

Και τι συμβαίνει σε αυτήν. Οι δομές όπως είπαμε είναι χιλιοφορεμένες για να μην αποξενώνουν. Όμως αφού πλέον βγαίνουν καλά λεφτά αν κάνεις όνομα, κάθε νέος καλλιτέχνης προσπαθεί να διαφοροποιηθεί για να πουλήσει καλύτερα (ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιεί ο ίδιος, το γνωρίζει και το επιδιώκει ο παραγωγός και η δισκογραφική). Σε αυτά λοιπόν που παραθέσατε στο νήμα υπάρχουν πολλά παραδείγματα που η προσωπική σφραγίδα είναι πιο έντονη και οι δημιουργεί αντί να πάμε 3 αιώνες πίσω μπορεί να χρησιμοποιούν διαδικασίες 3 δεκαετίες πίσω. Κάποια από αυτά τα έργα βρίσκονται στο ενδιάμεσο της σοβαρής και της δημοφιλούς τέχνης.

Με βάση τα παραπάνω έχουμε τα εξής. Μέσα στον ίδιο πολιτισμό και την ίδια εποχή (πχ Γαλλία του 18ου αιώνα) έχεις σοβαρή/λόγια (πες το όπως θες αλλά θέλουμε έναν όρο να συνεννοούμαστε) μουσική και ταυτόχρονα παραδοσιακή μουσική. Μέσα στο ίδιο πολιτισμικό/κοινωνικό/ιστορικό πλαίσιο. Και πως κρίνεται αυτή;
Στην μεν σοβαρή/λόγια μουσική συγκρίνοντας το έργο του συνθέτη με των ομοίων του (θα διαβάσεις παρακάτω για τον Μπαχ και τους άλλους κάντορες στην απάντηση προς τον sharp).
Στην δε λαϊκή/παραδοσιακή τέχνη τα κριτήρια είναι διαφορετικά. Έχεις έργα τα οποία είναι απόσταγμα των συνηθειών και των προτιμήσεων ολόκληρων (συχνά απομονωμένων) ομάδων. Ακούς ένα παραδοσιακό ηπειρώτικο και δεν ενδιαφέρεσαι καν ποιος το έγραψε. Δεν το έγραψε ένας. Μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά από παππού σε πατέρα και παιδί. Δεν σε ενδιαφέρει να είναι πιο μπροστά από την εποχή του, γιατί δεν υπάρχει ο Γιάννης που θέλει να το κάνει καλύτερα από τον Κώστα. Εκεί ανήκει στην ομάδα και διατηρείται ως έχει και αλλάζει με την πάροδο των αιώνων και αν. Εκεί ψάχνεις να διακρίνεις το πως η ιστορία ενός τόπου επηρεάζει και αντανακλάται μέσα σε αυτό. Δεν είμαι και ειδικός σε αυτού του είδους την τέχνη για να σου πω πολλά παραπάνω αλλά νομίζω την διαφορά στην εξήγησα. Κρατάς ότι δεν είναι ίδια τα κριτήρια στην παραδοσιακή μουσική. Εκεί μπορείς ίσως να επιχειρήσεις συγκρίσεις μεταξύ περιοχών. Να πεις ότι η αρμονία στην τάξε περιοχή είναι πιο πλούσια, ότι οι μελωδίες στην τάδε περιοχή είναι πιο ποικιλμένες, ότι το ρυθμικό στοιχείο στο τάδε νησί είναι πιο έντονο κλπ κλπ. Και φυσικά δεν μπορείς να αναφερθείς σε συνθέτες παραδοσιακής μουσικής. Δεν στέκει. Όχι σε εκτελεστές. Σε συνθέτες. Αν κάποιος παριστάνει το συνθέτη, αυτό γίνεται είτε από παρεξήγηση , είτε για εμπορικούς λόγους (να βγάλει το τάδε γνωστός τραγουδιστής ένα δίσκο με "νησιώτικα").
Γιατί δεν στέκει; Γιατί πλέον και το τελευταίο σπίτι έχει ραδιόφωνο και τηλεόραση και σχεδόν παντού υπάρχει internet. Δεν υπάρχει η κοινωνική ομάδα που έχει δική της τέχνη. Όλοι επηρεάζονται από όλα. Γι αυτό και ακούς τα εκτρώματα του τύπου "παραδοσιακής" μουσικής με συνοδεία από κιθάρες που παίζουν δυτικές συγχορδίες ή synthesizer.

Τους Beatles δεν θα τους κράξω. Εκείνοι βρίσκονται σε αυτό το ενδιάμεσο είδος που δημιουργήθηκε τους τελευταίους αιώνες και γιγαντώθηκε λόγω ραδιοφώνου, τηλεόρασης και μέσων καταγραφής (δίσκοι, κασέτες κλπ). Εκεί, στην δημοφιλή τέχνη, που είναι και ενυπόγραφη αλλά δεν φιλοδοξεί να είναι πρωτότυπη παραπάνω από όσο μπορεί να αντέξει το μεγάλο κοινό στο οποίο θέλει να απευθυνθεί, μπορεί να χρησιμοποιήσεις και κριτήρια συγκρίσεως με τους άλλους που κάνουν κάτι ανάλογο, αλλά εκεί ο στόχος είναι οι κυρίως οι πωλήσεις, οπότε μπορείς να χρησιμοποιήσεις και εξωκαλλιτεχνικά κριτήρια, και να μιλήσεις και για άλλα πράγματα. Δεν θα κρίνεις δηλαδή τον McCartney ως συνθέτη συγκρίνοντας με τον Ξενάκη, τον Ligeti και τον Stockhausen.
Τον Ιταλό παπατζή (δικός σου όρος ) θα τον προγκίξω γιατί επιδιώκει να εμφανιστεί ως συνθέτης σοβαρής μουσικής ενώ δεν είναι και ενώ ξέρει πολύ καλά τι είναι η σύγχρονη σοβαρή μουσική.

[ST48410]

ST48410,

ο Christoph Graupner διαγωνίστηκε μαζί με τον Μπαχ για την θέση του Κάντορα στη Λειψία. Ήταν κάντορας στο Ντάρμσταντ κι έχει γράψει πάνω από 1.000 Καντάτες, οι οποίες σώζονται σήμερα όλες.

Θέλω να ακούσεις αυτήν και να απαντήσεις (αν μπορείς) στο ερώτημα, γιατί ο Μπαχ έχει τη θέση που έχει σήμερα, ενώ αυτόν δεν τον ξέρει ούτε η μάνα του.

Ελπίζω να μην θέλεις πρώτα να ακούσεις και τις 1.000 πριν αποφασίσεις εάν "σου αρέσει" ή αν "τον εγκρίνεις" (δεν ξέρω ποια έκφραση θεωρείς σωστότερη)

Μου ζητάς να συγκρίνω δύο συνθέτες που από τον ένα (Bach) έχω ακούσει πολύ μεγάλο μέρος του έργου του και από τον άλλο τίποτα ή έστω ένα έργο. Δεν πάει έτσι. Αν κάποιος δεν ξέρει καθόλου τον Bach και του βάλεις μία καντάτα θα αναγνωρίσει ότι είναι σπουδαίος συνθέτης αλλά δεν θα ξέρει πόσο σπουδαίος. Δηλαδή χωρίς να έχεις ακούσει το καλώς συγκερασμένο, την τέχνη της φούγκας, της μουσική προσφορά, τα Πάθη, τα βραδεμβούργια κοντσέρτα, τις inventions κλπ θα είχες μία τελείως διαφορετική εικόνα για το τι μπορεί να κάνει.

Έκανα μερικές βιαστικές αποσπασματικές ακροάσεις σε 3-4 έργα. Η πρώτη εντύπωση είναι η εξής:

Σπουδαίος συνθέτης, όμως όχι στο επίπεδο του Bach και μάλλον ούτε στου Handel.
Πιο φτωχός αντιστικτικά και στην χρήση των οργάνων της ορχήστρας.
Μου άρεσαν οι άριες και τα recitativi
Λιγότερη επεξεργασία σαφώς και πιο τετριμμένες αλυσίδες

Τώρα στο ερώτημα γιατί δεν ασχολείται σχεδόν κανείς σήμερα. Για διάφορους λόγους:

Γιατί υπάρχουν 4-5 ονόματα σπουδαιοτέρων συγχρόνων του. Μόνο το έργο του Bach να θέλεις να απολαύσεις, ο χρόνος δεν αρκεί. Ε, δύσκολα θα ασχοληθείς με πολλούς άλλους συνθέτες της εποχής εκείνης.
Διάβασα και λίγο και λέει στο net ότι υπήρχαν και άλλοι λόγοι όπως ότι δεν είχε μαθητές που να ήταν γνωστοί και ότι υπήρξε για κάποια χρόνια μια δικαστική διαμάχη για το έργο του.
Μπορεί και άλλες συγκυρίες να έπαιξαν το ρόλο τους ή/και ο ταπεινός χαρακτήρας του.
Μπορεί απλά να συμβαίνει αυτό που γίνεται και στους Ολυμπιακούς αγώνες. Κανένας δεν θυμάται τους τελευταίους αθλητές μιας κούρσας ενώ όλοι αναγνωρίζουμε ότι απλά και μόνο για να συμμετέχεις εκεί είσαι αθλητής πολύ υψηλού επιπέδου.

[ST48410]

Spoiler

Πάμε λοιπόν να συζητήσουμε κάποια πράγματα που γράφτηκαν. Μου είπες sharp ότι δεν περιμένεις απάντηση. Ωστόσο αυτό το post δεν μπορεί να μείνει αναπάντητο.

Σημαίνει ότι ο Μπαχ δεν είχε στόχο ζωής στη μουσική του δημιουργία να κάνει κάτι "που δεν έκαναν οι άλλοι". Η μουσική του ήταν η φυσική εξέλιξη μέσα από τη σπουδή των έργων που είχε στη διάθεση του και του ταλέντου του. Οι φούγκες του ήταν μέρος των αυτοσχεδιασμών που έκανε, έχοντας δουλέψει στην πολυφωνία, τόσο στο χαρτί όσο και στο κλαβιέ.

Αυτό δεν μπορείς να το πεις. Δεν είσαι στο μυαλό του και να γνωρίζεις αν ήθελε ή όχι να κάνει κάτι καλύτερα από τους άλλους ή έστω όσο καλύτερα μπορούσε ο ίδιος. Έχεις ωστόσο αρκετά στοιχεία ότι προσπαθούσε για το καλύτερο.

Ξέρεις ότι αντιμετώπισε αυστηρή κριτική ως οργανίστας/συνθέτης σε εκκλησίες πως η μουσική του ήταν δύσκολη, ότι έδιωχνε τους πιστούς, ότι έχασε τη δουλειά του ή τέλος πάντων ότι αξιολογήθηκε αυστηρά και υποτιμήθηκε έναντι πολύ μετριότερων συναδέλφων του. Ωστόσο δεν άρχισε να γράφει σαν αυτούς για να διατηρήσει την εργασία του ή να πάρει εύσημα από αυτούς που τον έκριναν.

Ξέρεις επίσης ότι ήταν γνωστός για την ικανότητά του να αυτοσχεδιάζει και αυτό κάποιες φορές τον προκαλούσαν να αυτοσχεδιάσει πάνω σε σύνθετα και δύσκολα μουσικά θέματα που του έδιναν. Χαρακτηριστική η περίπτωση με τον Φρειδερίκο της Πρωσίας https://en.wikipedia.org/wiki/The_Musical_Offering
Αυτός που έφτιαξε αυτό το θέμα ήξερε πολύ καλά ότι θα είναι αρκετά πολύπλοκη η χρήση του με όλη αυτή την κατιούσα χρωματική πορεία.

Ξέρεις ακόμα ότι σε κάποια έργα κρύβεται το όνομα Bach μέσα σε μελωδικά ή μοτιβικά σχήματα με αντιστοίχηση των γραμμάτων B A C H σε νότες σαν μια ένδειξη ικανότητας και "υπογραφής".

Έχεις οπωσδήποτε αναλύσει κάποιες από τις δίφωνες και τρίφωνες inventions. Αυτά τα τόσο μικρά έργα έχουν τόσο πυκνή και ευρηματική δόμηση/σύνθεση των στοιχείων. Αναλύεις και παρατηρείς ευφυείς λύσεις ξανά και ξανά. Δεν είναι τυχαία πράγματα αυτά που γίνονται από άγνοια επειδή "μιλάει ο καλλιτέχνης με το υπερπέραν" και λοιπές ρομαντικές ανοησίες που πιστεύει ο κόσμος. Είναι αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης των δυνατοτήτων του μουσικού υλικού και συστήματος με το οποίο εργάζεται και επίδειξη εξαιρετικής ικανότητας συνδυασμού των στοιχείων.

Επίσης δεν ισχύει αυτό που λες για τον αυτοσχεδιασμό. Το ήταν ικανότατος αυτοσχεδιαστής δεν σημαίνει ότι όσα έργα έγραφε τα συνέθετε αυτοσχεδιαστικά. Η ιστορία της μουσικής προσφοράς είναι ενδεικτική και για αυτό. Μην αφήσουμε σε αυτά λοιπόν λάθος εντυπώσεις.

Αυτό δεν είναι ο ίδιος δρόμος που ακολουθεί κάποιος και λέει εγκεφαλικά θα βάλω όλες τις νότες με αυτή τη σειρά "για να βγει κάτι που δεν έχει ξαναγίνει". Δεν μπορεί καν να το ακούσει το αποτέλεσμα, να το φανταστεί. Ο Μπαχ το άκουγε με ακριβή λεπτομέρεια.

Αυτό το πράγμα είναι μια παρεξήγηση για τον τρόπο με τον οποίο θέλετε να πιστεύετε ότι λειτουργούν όλοι οι συνθέτες στην σύγχρονη μουσική. Υπομονή και το νήμα αυτό αν προχωρήσει, μπορεί να σου αλλάξει λίγο αυτή την εντύπωση.

Τι έκανε ο Μπαχ που τον κάνει ξεχωριστό στην ιστορία; Εξέλιξε την αντίστιξη μέχρι την κορυφή. Τεχνικά αυτό θα σου πει κάθε μουσικός. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Βιβάλντι που δεν ήταν τόσο "καλός" στην αντίστιξη δεν ήταν σπουδαίος. Για μενα ο Μπαχ έχει πρώτη θέση στην ιστορία, για άλλους όχι. Άλλοι βάζουν τον Μότσαρτ. Εγώ τον βάζω Νο 2.

Μακριά από εμένα αυτού του είδους οι συγκρίσεις του τύπου Αν έπαιζε μπάλα σήμερα ο Πελέ θα ήταν καλύτερος από το Μέσι ή ο Μαραντόνα από τον Ρονάλντο κλπ κλπ. Ο καθένας συγκρίνεται με τους γύρω του, στην εποχή του και μόνο. Και ξέρουμε ότι ο Μπάχ ήταν κορυφαίος στην εποχή του, ο Μότσαρτ στη δική του, λίγο αργότερα ο Μπετόβεν κοκ.

Αλλά αυτά είναι και συναισθηματικά κριτήρια. Η μουσική στο συναίσθημα απευθύνεται και μάλλον εκεί δεν συνεννοούμαστε. Ο παραλληλισμός με το αγγείο είναι άτοπος. Η μουσική μας μιλάει εντελώς αφηρημένα. Τι να κάνω μια μουσική τεχνική όταν το αποτέλεσμα δεν μου μιλάει. Μόνον ότι πρωτοτύπησε δεν μου αρκεί.

Όχι, δεν απευθύνεται η τέχνη μόνο στο συναίσθημα, όχι τουλάχιστον όπως το παρουσιάζεις. Η τέχνη είναι δημιούργημα έλλογων όντων και απευθύνεται σε έλλογα όντα επίσης. Αν εσύ θέλεις μουσική που να απευθύνεται απλώς στο συναίσθημά σου, χάνεις σε πολύ μεγάλο βαθμό την ουσία της τέχνης. Είπαμε και παραπάνω ότι το νανούρισμα που ακούγαμε σαν βρέφη ανασύρει μνήμες θαλπωρής και ασφάλειας και προκαλεί συναισθήματα. Αλλά αυτά είναι εξωκαλλιτεχνικά στοιχεία και για πολλά τέτοια στοιχεία θα μπορούσε να σου αρέσει κάτι ή να αισθάνεσαι ευφορία ή συγκίνηση (πχ την μουσική που συνδέεις με μια ευχάριστη εμπειρία, με ένα αγαπημένο πρόσωπο, με ευτυχισμένες στιγμές της ζωής σου). Αυτά όμως δεν έχουν καμία σχέση με την καλλιτεχνική αξία του έργου. Την οποία απλά παραμερίζεις αν αντιμετωπίσεις το έργο μόνο με τον βαθμό συγκίνησης που σου προσφέρει σε ένα τελείως επιφανειακό επίπεδο. Και μετά μηδενίζονται και σχετικοποιούνται πολλά. Παραγνωρίζεις δε, ότι ο άνθρωπος ως έλλογο ων μπορεί να συγκινηθεί και σε άλλα επίπεδα βαθύτερα. Να απολαύσει ικανοποίηση από αναγνώριση πνευματικών επιτευγμάτων, από επίλυση μαθηματικών προβλημάτων, από κατανόηση φυσικών αρχών, επιστημονικών ανακαλύψεων κοκ.

Ακόμη δεν μου έγραψες γιατί το μπάχικο Κύριε στο Ρέκβιεμ του Μότσαρτ δεν το κατακρίνεις. Είναι γραμμένο σε στυλ παλαιό. Βρισκόμαστε στην κλασσική περίοδο κι αυτός βάζει πολυφωνία. Προσπάθησε να το δεις με τα κριτήρια που θέτεις και σκέψου σαν Στάθης του 1790.

Δεν έχει κάτι να κατακρίνω. Δεν είναι Μπαρόκ αυτό πια αλλά δεν θαυμάζουμε τον Μότσαρτ επειδή έφτιαξε αυτό παρόλο που είναι πάρα πολύ καλοφτιαγμένο. Ο Μότσαρτ έκανε εκατοντάδες άλλα σημαντικά πράγματα εκτός από αυτό με τα οποία πήγε την μουσική παρακάτω, πολύ παρακάτω πέραν του πολύ εκλεπτυσμένου γούστου του. Και έγραψε σπουδαία έργα. Εννοείται ότι αν από το Μότσαρτ είχε σωθεί μόνο αυτό το Κύριε και τίποτε άλλο, θα λέγαμε ναι σπουδαίος συνθέτης αλλά η σημασία του στην ιστορία θα ήταν πολύ περιορισμένη.

Ας καταλήξουμε στο ότι απλά διαφωνούμε,ώστε να μην ανακυκλώνουμε την ίδια συζήτηση. Λες "καλύτερο", αλλά εγώ καταλαβαίνω ότι εννοείς κάτι "διαφορετικό", κάτι "που δεν έχει ξαναγίνει".

Όχι απαραίτητα. Υπάρχουν διάφορα πράγματα που κρίνονται. Από ένα έργο ζητάς να έχει ποικιλία αλλά και ενότητα. Δεν θέλεις να είναι απλώς μια παράθεση στοιχείων. Σε "σύνθεση" αναφερόμαστε. Πως θα επιτύχεις ποικιλία και ενότητα; Με την κατάλληλη επεξεργασία. Τι άλλο θα κριθεί; Θέματα ενοτήτων, διαρκειών, αν κρατάει το ενδιαφέρον, αν πλατειάζει, αν κάνει επιλογές καλού γούστου. Ένα σωρό πράγματα. Αλλά και αν οι επιμέρους επιλογές έχουν την χαρακτηριστική υπογραφή του συνθέτη. Αν τα κάνει όλα όπως οι άλλοι τριγύρω, δεν υπάρχει αυτό.

Κατά την γνώμη μου, από την στιγμή που παίχτηκαν όλες οι νότες σε όλους τους συνδυασμούς, τα πάντα έχουν γίνει. Έγραψα παραδείγματα παραπάνω αρκετά, δεν ξέρω αν τα λαμβάνεις υπ' όψη σου.

Τι θα πει όλα έχουν γίνει; Πότε; Την εποχή του Μπαχ υπήρχαν πολλά που δεν είχαν γίνει πριν από αυτόν και τα έκανε αυτός. Σήμερα επίσης υπάρχουν όλα αυτά που θα γίνουν και δεν τα φανταζόμαστε ακόμα. Θα τα βρουν και θα τα κάνουν οι αντίστοιχοι Μπαχ της εποχής μας.

Το αν αυτά τα έργα έχουν τεχνοτροπία κλάστερ ή προέρχονται από μαθηματικές εξισώσεις δεν παίζει ρόλο, δεν τα κάνει διαφορετικά, ούτε πρωτοποριακά, το άκουσμα μετράει.

μα για μουσική συζητάμε. Όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς εργαλεία.

Τα "ευφυείς λύσεις", "πυκνή και ευρηματική δόμηση/σύνθεση των στοιχείων", "αρκετή επεξεργασία" είναι σχετικά. Άσε που ισχύει το ουκ εν τω πολλώ το ευ. (οπότε το "αρκετή" δεν είναι πάντοτε θετικό στοιχείο).

Το "αρκετή" ίσως δεν το διατύπωσα και τόσο καλά. Ας πούμε με άλλα λόγια ότι άλλοι συνθέτες της εποχής του Μπαχ δεν μπορούσαν να κάνουν το είδος της επεξεργασίας που αυτός κάνει στο πρωταρχικό του υλικό. Λάβε υπόψη ότι η επεξεργασία είναι κύριο χαρακτηριστικό της σοβαρής μουσικής ενώ σχεδόν απουσιάζει στην δημοτική και υπάρχει πολύ λιγότερο στην ελαφρά. Αυτή είναι η δουλειά του συνθέτη. Να πάρει μία αρχική ιδέα και να την αναπτύξει με ποικιλία τρόπων δημιουργώντας όμως ένα έργο που δεν είναι παράθεση σκόρπιων ιδεών αλλά έχει μια ραχοκοκαλιά, μία συνέχεια και μία ταυτότητα. Αυτά τα εξασφαλίζει η επεξεργασία.

Φυσικά, είναι πολύ πιθανόν εμείς οι δύο να συμφωνήσουμε στα περισσότερα κομμάτια, όπως πχ στο ότι η 111 είναι ανώτερη του Φυρ Ελίζε, αλλά αυτό και πάλι δεν σημαίνει τίποτε αντικειμενικά.

Τι γράφεις τώρα; Μην κάνεις πλάκα με αυτά γιατί δεν θα καταλαβαίνουν όσοι διαβάζουν. Βάλε emoticons τουλάχιστον.
Αν σε ενδιαφέρει η (σοβαρή) τέχνη ως αποτύπωση των πνευματικών ικανοτήτων του ανθρώπου, είναι απαραίτητο το να συγκρίνεις και να έχεις κριτήρια ποιότητας.

Επίσης δεν έγραψα, αν ο Μότσαρτ κι ο Μπαχ ζούσαν στην ίδια εποχή θα ήταν καλύτερος ο Μπαχ. Έγραψα ότι όπως μου έρχεται σήμερα το έργο τους τοποθετώ μέσα μου τον δεύτερο ψηλότερα. Δεν διεκδικώ θέση αντικειμενικού κριτή όπως κάνεις εσύ. Έχω όμως επιχειρήματα, αλλά κι αυτά είναι προσωπικά, ας πούμε η αντιστικτική γραφή μου "μιλάει στο αυτί" περισσότερο. Την ίδια στιγμή είναι αντικειμενικό γεγονός ότι προ Μπαχ και μετά από αυτόν κανείς δεν έφτασε στο ίδιο σημείοτην αντίστιξη.

Δεκτό το να λες ότι προτιμάς ότι σου μιλάει περισσότερο αλλά υπάρχουν δύο προβλήματα.
Φαντάσου να άνοιγα αυτό το νήμα γράφοντας ότι θα σας παραθέσω κάποια έργα που είναι σπουδαία επειδή το σας λέω εγώ και επειδή μιλάνε στο αυτί μου ή επειδή σας λέει ότι είναι σπουδαία η τάδε αυθεντία. Τι αξία θα είχε για οποιονδήποτε τρίτο αυτό;
Και το δεύτερο ζήτημα που είναι πιο σημαντικό. Αν κρίνουμε την (σοβαρή) μουσική με βάση το πόσο μιλάει στο αυτί μας, ο άλλος δικαίως θα σου απαντήσει ότι στο δικό του αυτί μιλάει περισσότερο η Πάολα και δεν υπάρχει κανένας λόγος να ασχοληθεί με κάτι άλλο. Μπαίνεις δηλαδή στην λογική που ο πολύς κόσμος απορρίπτει έστω και την ιδέα να έρθει σε επαφή με κάτι που δεν του είναι οικείο ενώ ξέρουμε και οι δυο μας ότι χρειάζεται ένα μίνιμουμ εξοικείωσης για να μπορέσει να απολαύσει κανείς αυτή την τέχνη.
Όταν μετά σχετικοποιηθούν όλα γιατί να καθίσει κάποιος να επενδύσει χρόνο και προσοχή στην 111 που είναι απαιτητική στην ακρόασή της. Fur Elise και ίσως κι αυτό θα του πέσει πολύ.

Η μουσική υπάρχει γιατί ο άνθρωπος θέλει να εκφράσει κάτι που τον συγκινεί. Επομένως είναι λογικό να συγκινήσει και τον δίπλα του. Εσύ αυτό το ονομάζεις "τελείως επιφανειακό επίπεδο". Δεν το βλέπω έτσι, αν και καταλαβαίνω τον προβληματισμό σου: κι αν τον συγκινεί ο Κορκολής είναι ΟΚ; Η απάντηση μου είναι πως είναι τόσο ΟΚ όσο το ότι τον τραβάει μία ζελατινωμένη ξανθιά Μπάρμπι. Ανάλογα με το βάθος κάποιου θα είναι και τα συναισθήματα του.

Όχι. Αυτά είναι απλώς προβλήματα ελλιπούς παιδείας. Εγώ δεν υποστήριξα ποτέ ότι πρέπει κάποιος υποχρεωτικά να ασχοληθεί με Bach, Beethoven, Ξενάκη, Liszt. Να ακούσει ό,τι του αρέσει. Αρκεί να γνωρίζει ότι υπάρχει και κάτι άλλο. Και πως αν τον ενδιαφέρουν πνευματικά επιτεύγματα και το ωραίο υπάρχουν κάπου κι αν θέλει ας τα ακούσει. Όχι να πηγαίνει σε συναυλίες που τον κοροϊδεύουν πλασάροντας του εμπορική μουσική με τον τίτλο "έντεχνη" και να χαζεύει εκστασιασμένος νομίζοντας ότι αυτό είναι υψηλή τέχνη. Αν επιθυμεί την πλαστική Μπάρμπι, χαλάλι του. Αρκεί να γνωρίζει ότι δεν υπάρχει μόνο αυτό.

Δεν κατάλαβα γιατί έγραψες αυτά για τον Μπαχ. Φυσικά και αυτοσχεδίαζε, αυτό δεν μειώνει την αξία του, αντιθέτως την ανεβάζει. Κι ο Μότσαρτ αυτοσχεδίαζε, στα κοντσέρτα του δεν είχε παρτιτούρα, μόνο για την ορχήστρα (αν και πιθανότατα το ήξερε όλο απ' έξω, είχε τέτοια μνήμη όπως γνωρίζουμε). Στο Πότσδαμ ο Φριτς ζήτησε από τον Μπαχ να φτιάξει επί τόπου μια φούγκα σε άγνωστο θέμα δικό του (λένε μάλιστα ότι ήταν του γιου του C.P.E. Bach που τότε ήταν στην Αυλή του) και την έπαιξε, επομένως; Το γράφεις κι όλας. Εδώ δεν κατάλαβα πού διαφωνούμε.

Σου ανέφερα την μουσική προσφορά για να σου δείξω ότι παρόλο του ότι ήταν δεινός αυτοσχεδιαστής ήθελε σε δεύτερο χρόνο να κάνει κάτι ακόμα καλύτερο. Και η επεξεργασία και η οργάνωση του υλικού, των μικροενοτήτων και μακροενοτήτων μπορεί να απαιτούν χρόνο και γράψε σβήσε που δεν γίνεται πάντα εδώ και τώρα όταν αυτοσχεδιάζεις. Μπορεί να απαιτούν μια δεύτερη ματιά.
Επίσης μην πέσουμε στην παγίδα να θεωρήσουμε ότι ο Μότσαρτ δεν επεξεργαζόταν το υλικό του επειδή είχε ασύλληπτες ικανότητες και πραγματοποιούσε πολλά πράγματα στο μυαλό του χωρίς να χρειαστεί να τα δει κάπου γραμμένα.

Στα γενικά περί τέχνης δεν έχω να πω τίποτε, δεν με ενδιαφέρουν να πω την αλήθεια, ποτέ δεν βρήκα μεζούρα να μετρήσω πόσο η τέχνη απευθύνεται στο συναίσθημα ή στη λογική ή ίσως κάπου αλλού. Πιστεύω ότι τα λόγια δεν επαρκούν πολλές φορές ώστε να την περιγράψουν, ειδικά την μουσική, γιατί κινείται στον χώρο του αφηρημένου. Και ποτέ δεν υπήρξα φίλος του να γίνει συγκεκριμένο κάτι αφηρημένο, αν και το ερώτημα τι είναι μουσική με απασχόλησε συχνά, γιατί πιστεύω ότι αυτό είναι το ουσιαστικό. Τι είναι μουσική.

Τα έχουμε πει σε άλλα νήματα. Όταν ήσουν μαθητής και σου ζητούσαν να γράψεις μια φούγκα σε στυλ Μπαρόκ ή μια σπουδή σε στυλ Σοπέν, υπήρχαν πολύ συγκεκριμένα πράγματα που έπρεπε να κάνεις. Κακώς δίνουμε στους υπόλοιπους την εντύπωση ότι η διαδικασία της σύνθεσης είναι κάτι το αφηρημένο. Αφού τα ξέρεις και τα έχεις περάσει αυτά.

[ST48410]

Ο Μπαχ έχει πάρει τη θέση που έχει στην ιστορία, όχι επειδή εύρισκε "ευφυείς λύσεις" ή η μουσική του είχε "πυκνή και ευρηματική δόμηση/σύνθεση των στοιχείων", για να αντιγράψω τις εκφράσεις σου όταν προσπαθείς να αιτιολογήσεις την αξία ενός έργου.

Ο Μπαχ είναι μοναδικός γιατί το στυλ του δεν το πλησίασε ουδείς, τόσο πριν όσο και μετά από αυτόν. Έγραψα πιο πίσω ότι "τελειοποίησε την τέχνη της Αντίστιξης". Αυτό δεν είναι δικό μου, υπάρχει στα βιβλία μουσικής. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η πολυφωνία, η κίνηση και η ανεξαρτησία των φωνών που είναι η αντίθετη οπτική γωνιά θέασης ενός μουσικού έργου απότι η συγχορδία, εξελίσσεται στον Μπαχ και φτάνει στο ανώτατο στάδιο.

Σε αυτό βοήθησε φυσικά ο συγκερασμός. Με τον Μπαχ έχει ο συνθέτης την ικανότητα να κινείται σε περισσότερες κλίμακες, ουσιαστικά να χρησιμοποιεί όλες τις νότες στο ίδιο κομμάτι χωρίς να ακούγεται άσχημα. Στα ασυγκέραστα όργανα όσο απομακρύνεσαι από την κλίμακα στην οποία έχει κουρδιστεί ακούγεται όλο και πιο φάλτσα. Στην εποχή του Μπαχ όμως, αποκτά ο συνθέτης άλλη ελευθερία. Το "Καλώς συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο" πήρε τον τίτλο ακριβώς από αυτή την καίρια αλλαγή στην μουσική τεχνολογία.

Την ίδια στιγμή, μόνον ο Μπαχ είχε τη φαντασία (σημαντικό προσόν στη σύνθεση και πες μου τώρα πώς το μετράς αυτό) να δημιουργήσει με τέτοιο πρωτοποριακό τρόπο. Ύστερα από αυτόν, το πολυφωνικό στυλ ξεχνιέται. Ακόμη και στην εκκλησία που δημιούργησε και εργάσθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, οι μουσικοί είναι ευχαριστημένοι που δεν αναγκάζονται πλέον να παίζουν Μπαχ, σε τελική ανάλυση είναι πολύ πιο δύσκολος στην εκτέλεση. Περνάμε στην κάθετη γραφή, η συγχορδία και η αρμονία είναι το κύριο εργαλείο στη σύνθεση, ήδη από τον πρώτο γιο του.

Μέχρι την "Αναγέννηση του Μπαχ" από τον Μέντελσον, τα έργα του έχουν περιέλθει στην αφάνεια. Πολλά χάνονται, τα πουλάει ένας γιος του για να μπορέσει να ζήσει και σήμερα μας έφτασαν τα μισά.

Κοίταξε τώρα τι γράφεις εδώ (στα τονισμένα); Πως ξέρεις ότι ο Μπαχ μπορούσε να δημιουργήσει με πρωτοποριακό τρόπο; Μόνο ένας τρόπος υπάρχει να το ξέρεις. Να γνωρίζεις το έργο άλλων συνθετών της εποχής του, καθώς επίσης το πριν και το μετά. Και φυσικά τα γνωρίζεις.

[ST48410]

Δεν χαλάς τίποτα.

Η απάντηση για αυτό έχει δοθεί ξανά και ξανά σε σχετικά νήματα. Αυτό που βάζεις αν κατάλαβα καλά είναι γραμμένο το 2012. 100 χρόνια πριν θα μπορούσε να είχε γραφτεί κάτι τέτοιο. Τώρα πια είναι πάρα πολύ αργά. Έχει χρησιμοποιηθεί και ξαναχρησιμοποιηθεί αυτός ο τρόπος σύνθεσης / κατασκευής / διαχείρισης του υλικού που δεν υπάρχει πραγματικά περιθώριο πνευματικών επιτευγμάτων σε αυτό. Ακόμα κι αν ο συνθέτης έχει καλό γούστο και συνδυάζει τα στοιχεία του με αυτό.

Είναι θέμα timing. Όταν κάτι έχει επαναληφθεί πάρα μα πάρα πολύ, έχει δηλαδή τυποποιηθεί, τότε σχεδόν αυτόματα μεταπίπτει στην κατηγορία της ελαφράς μουσικής που κύριο χαρακτηριστικό της είναι ο πολύ μεγάλος βαθμός τυποποίησης. Απευθύνεται και σε άλλο κοινό και σε άλλο τύπο ακρόασης. Δεν θα καθόμουν σε αίθουσα συναυλίας να το ακούσω αναρωτώμενος τι εξαιρετικές λύσεις έχει δώσει ο συνθέτης. Είναι όλα προφανή. Μια χαρά θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κινηματογραφική μουσική ή μουσική υπόκρουση σε άλλες δραστηριότητες.

Όλη αυτή η συζήτηση, που έχει ξαναγίνει, θα μπορούσε να γίνει μόνο σ' αυτόν τον αιώνα. Αν τα έλεγες όλα αυτά, Στάθη, τον 19ο αιώνα, θα σε κοιτούσαν περίεργα.

Ισχύει. Σε κανέναν προηγούμενο αιώνα δεν είχαν μέσα καταγραφής ή ΜΜΕ που να παίζουν μουσική προηγούμενων αιώνων. Άκουγες στατιστικά κυρίως την μουσική της εποχής σου και λίγο από την μουσική της αμέσως προηγούμενης εποχής. Κι αυτό ήταν όλο. Από τον 20ο αιώνα και μετά έχει αναστραφεί αυτή η κατάσταση πλήρως. Υπάρχει η πιθανότητα να μην έχεις ακούσει ούτε μία φορά στη ζωή σου σύνθεση (σοβαρής μουσικής) του 21ου αιώνα. Άσε τώρα αν θα είναι καλή, καλή ή μέτρια. Και στο παρελθόν ότι τύχαινε να ακούσει ο μέσος ακροατής μπορεί να ήταν από σκουπίδι ως αριστούργημα. Απλά σήμερα, αν δεν προσπαθήσεις, μπορεί να μην τύχει καν να έρθεις σε επαφή με την σοβαρή καλλιτεχνική δημιουργία της εποχής σου. Και είναι χιλιάδες άνθρωποι που γράφουν μουσική σήμερα.

Αυτός είναι ένας τεχνητός διαχωρισμός που επινοήθηκε για να αισθάνονται κάποιοι ανώτεροι, πιο σπουδαίοι, γιατί στην ουσία δεν μπόρεσαν να κατορθώσουν να κάνουν τίποτα σημαντικό. Τα έργα τους τα ακούνε ελάχιστοι σήμερα και δεν θα τα ακούει κανείς σε 100 χρόνια. Αντιθέτως, τα έργα των προηγούμενων "σοβαρών" συνθετών είναι όχι μόνο σήμερα δημοφιλή αλλά ήταν και τότε άκρως εμπορικά.

Όχι, ειδικά στη χώρα μας έγινε το ακριβώς αντίθετο. Ενώ μέχρι την δεκαετία του 50 ήταν απολύτως γνωστή η διάκριση σοβαρής και ελαφράς μουσικής, μετά αλλάξαμε όνομα ακόμα και στην ορχήστρα του Ε.Ι.Ρ. για να μην αισθάνονται άβολα κάποιες φίρμες που έγραφαν ελαφρά μουσική. Και προσπάθησαν επισταμένα και συστηματικά να πείσουν το κοινό ότι αυτό που έκαναν ήταν η σοβαρή μουσική δημιουργία της εποχής τους. Και κατάφεραν να κοροϊδέψουν για δυο γενιές την πλειοψηφία των ακροατών

Αν ονομάζεις "εμπορική" και "ελαφριά" μουσική οτιδήποτε δεν διακατέχεται από το σύνδρομο του gimmick, τότε γιατί δεν ισχύει το ίδιο για την Λίμνη των Κύκνων;

Αυτό με το gimmick είμαι σίγουρος ότι δεν το αντιμετωπίζεις με τον ίδιο τρόπο σε άλλες μορφές τέχνης που είσαι πιο εξοικειωμένος. Είμαι σίγουρος ότι δεν πιστεύεις ότι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραφε σύγχρονη ποίηση.

Σε τι μοιάζει το Shine on You Crazy Diamond με οτιδήποτε πριν την εποχή του; Τι βαθμό τυποποίησης έχει; Γιατί συνεπάγεται λιγότερο "πνευματικό μόχθο" από μια μαλακία που σκέφτηκε κάποιος να μαθηματικοποιήσει ένα κομμάτι;

Σε τελική ανάλυση, πώς συνεπάγεται πνευματικό μόχθο η εστίαση στην διαφοροποίηση. Το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο είναι να καταφεύγεις σε gimmick.

Δεν υποστηρίζω εγώ ότι αρκεί κάποιος να μαθηματικοποιήσει κάτι για να λάβει τα εύσημα πνευματικού μόχθου. Πολλές προσπάθειες γίνονται και πειραματισμοί και περνάνε μερικές δεκαετίες και ξεκαθαρίζει το τοπίο όταν εξοικειωθούμε με πράγματα που στην αρχή δεν καταλαβαίνουμε και βλέπουμε ποιος έκανε κάτι επιφανειακό ή προσπάθησε να κάνει και κάτι πρωτοποριακό αλλά δεν φτούρισε. Επίσης πολλές φορές επιχειρείται η διατύπωση αξιόλογων προτάσεων που δεν συνοδεύονται από ανάλογα έργα. Δεν φτάνουν μόνο οι ιδέες ή οι προτάσεις. Θέλεις έργα και μάλιστα αρκετά και κυρίως αξιόλογα.

Για το Shine On You Crazy Diamond έχεις ένα σωρό πεπατημένες λύσεις. Στην μελωδία, στην αρμονία, στο ρυθμό, στις μικροενότητες αλλά και στις μεγαλύτερες ενότητες. Δεν έχει σημασία αν βρεις τον συγκεκριμένο συνδυασμό να έχει ξαναγίνει ακριβώς έτσι. Έχει σημασία αν βρίσκεις τέτοιου είδους συνδυασμούς ξανά. Μπορεί να σου φαίνονται κάπως τα ηχοχρώματα από τις ηλεκτρικές κιθάρες και τα synthesizers αλλά αυτά είναι άκρως επιφανειακά χαρακτηριστικά. Πάρε το ίδιο κομμάτι παιγμένο σε πιάνο και κρίνε.



Ωστόσο αυτό το ξέρουν κι αυτοί που το φτιάχνουν. Δεν φιλοδοξούν να γράψουν σύγχρονη (σοβαρή) μουσική. Αλλού απευθύνονται.

Μη μένεις πάντως στα εξωτερικά επιφανειακά χαρακτηριστικά. Δεν αρκούν. Αν αρκούσαν, θα μπορούσα να πάρω κι εγώ ένα έργο του Μπαχ, να το παίξω με ηλεκτρική κιθάρα και να το υπογράψω ως δικό μου. Αλλά φυσικά θα γέλαγες το λιγότερο αν έκανα κάτι τέτοιο. Η Λίμνη των Κύκνων που ανέφερες μπορεί να μην είναι ένα πρωτοποριακό έργο που έπαιξε ρόλο στην ιστορική εξέλιξη, αλλά είναι μια χαρά καλοφτιαγμένο έργο για το 1875, 1876. Μην μπερδεύεσαι που εγώ σε αυτό το νήμα έχω εστιάσει σε έργα που προαναγγέλουν την επόμενη εποχή. Για την εποχή εκείνη δεν θα έλεγε κανείς ότι η Λίμνη των Κύκνων είναι ένα παρωχημένο έργο.

[ST48410]

Πάμε όμως σιγά σιγά να δούμε και κάποιες από τις προσωπικότητες που σημάδεψαν τις αλλαγές του 20ου αιώνα.

Verklärte Nacht (Transfigured night) του 1899, του Arnold Schoenberg

[Α Φ Ρ Ο Δ Ι Τ Η 3 6 5 - 24_7]

Ξέρω ότι είναι έξω απ' το πνεύμα του Νήματος
Αλλά η Κλασική εξαντλήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα

Από 'κει και έπειτα
Πάντα στην Εξέλιξή της
Της έλειπε η Πυγμή
Το Χτύπημα
Που ταιριάζει στην Εμπειρία του ανθρώπου της Βιομηχανικής Εποχής

Νομίζω ότι η "δουλειά" που έκανε η Κλασική Μουσική
1. Σαν συστατικό του Κινηματογράφου (soundtracks)
2. Και σαν μεγάλη, μάλλον η μεγαλύτερη, επιρροή σε μουσικές εγγενείς στις ψυχές των σημερινών ακροατών (Ηλεκτρονική, Industrial, και Heavy Metal)
Είναι το σημαντικότερο σημείο της, και η σπουδαιότερη συμβολή της, τα τελευταία 100 χρόνια

Εννοείται ότι η Δύναμη και η Βία
Δεν ήταν χαρακτηριστικά που απαιτούνταν από τους Ακροατές της προ-Βιομηχανικής Εποχής
- Δεν μιλούσαν στις ψυχές των γεννημένων στην ασφάλεια Αριστοκρατών
- Και δεν απαντώνται πουθενά, σε καμία παραδοσιακή - λαϊκή μουσική
(Εδώ, μία σύγκριση π.χ. του ρεμπέτικου με το βαρύτερο, ισχυρότερο, πιο βίαιο ελληνικό λαϊκό που ακολούθησε δείχνει πολύ καθαρά την Αλλαγή τόσο στις προσλαμβάνουσες των Δημιουργών, όσο και στις απαιτήσεις των Ακροατών)