Ιστορίες απο το Βυζάντιο

[Ζαποτέκος]

Είναι δυνατόν να εμφανίζεται η τουρκικής προέλευσης λέξη "πούστης" τόσο νωρίς στη νεοελληνική ( 12ος αι. ) ;

Αναστάσιος Δελέογλου
ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΙΝΝΑΜΟΥ
https://www.academia.edu/42731952/%CE%A ... E%9F%CE%A5

[Ζαποτέκος]

Μερικά εθνολογικά απ' τον εγκωμιαστικό λόγο του πατριάρχη Φιλοθέου Κόκκίνου προς τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά.

- Στο Άγιο Όρος έκαναν επιδρομές οι Αγαρηνοί/Τούρκοι. Στο κείμενο αναφέρονται ως Αχαιμενίδες.
σελ.ιε ΄ ( σελ. 35 )
https://digitallibrary.academyofathens. ... 27?lang=el

Βλ. και σελ. ξβ΄( 82 ) όπου ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς αιχμαλωτίστηκε απ' τους Αχαιμενίδες ( Αχαιμενίδαις ) και μεταφέρθηκε στην Ασία ( Μικρά Ασία ).

- Στην περιοχή της Βέρροιας έκαναν επιδρομές οι Αλβανίτες. Στο κείμενο αναφέρονται ως Ιλλυριοί .
σελ. ιθ΄( σελ. 39 ). Βλ. και σελ. οθ΄Θετταλοί και Ιλλυριοί ( λογικά με γεωγραφική έννοια - το Θετταλοί πρέπει να σημαίνει Θεσσαλονικείς )
https://digitallibrary.academyofathens. ... 27?lang=el



- Και οι Σέρβοι αναφέρονται ως Τριβαλλοί ( των Τριβαλλών άρχων Στέφανος ) ( σελ. νβ΄/ 72 και νγ΄, ξ΄).
Βλ. και ξγ΄όπου κάποιοι Τριβαλλοί και Δαλμάτες πλήρωσαν χρήματα για να απελευθερωθεί ο άγιος Γρηγόριος απ' τους Αχαιμενίδες.

[Ζαποτέκος]

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tribut ... nia/02.htm
ΙΩΑΝΝΗ ΤΖΕΤΖΗ (12ος αι.)


Καὶ Σκύθην Σκύθαις εὕροις με, Λατῖνον τοῖς Λατίνοις
καὶ πᾶσιν ἄλλοις ἔθνεσιν ὡς ἕνα γένους τούτων.
Καὶ Σκύθην ἀσπαζόμενος οὕτω προσαγορεύω:
[καλὴ ἡμέρα σου, αὐθέντριά μου, καλὴ ἡμέρα σου, αὐθέντα μου]
σαλαμαλὲκ ἀλτὴ σαλαμαλὲκ ἀλτοῦγεπ.
Τοῖς Πέρσαις πάλιν περσικῶς οὕτω προσαγορεύω:
[καλὴ ἡμέρα σου, ἀδελφέ, ποῦ ὑπάγεις, πόθεν εἶσαι, φίλε;]
ἀσὰν χαΐς κουρούπαρζα χαντάζαρ χαραντάση.
Τῷ δὲ Λατίνῳ προσφωνῶ κατὰ Λατίνων γλῶσσαν:
[καλῶς ἦλθες, αὐθέντα μου, καλῶς ἦλθες, ἀδελφέ.]
βένε βενέστι δόμινε, βένε βενέσι φράτερ,
[πόθεν εἶσαι καὶ ἀπὸ ποίου θέματος ἦλθες;]
οὖνδε ἒς ἒτ δεκούαλε προβίντζια βενέστι;
[πῶς, ἀδελφέ, ἦλθες εἰς ταύτην τὴν πόλιν;]
κόμοδο, φράτερ, βενέστι ἰνίσταμ τζιβιτάτεμ;
[πεζός, καβαλλάριος, διὰ θαλάσσης, θέλεις ἀργῆσαι;]
πεδόνε, καβαλλάριους, περμάρε, βὶς μοράρε;
Τοῖς Ἀλανοῖς προσφθέγγομαι κατὰ τὴν τούτων γλῶσσαν:
[καλὴ ἡμέρα σου, αὐθέντα μου, ἀρχόντισσα, πόθεν εἶσαι;]
ταπαγχὰς μέσφιλι χσινὰ κορθὶ καντά, καὶ τἄλλα.
ἂν δ᾿ ἔχει Ἀλάνισσα παπᾶν φίλον, ἀκοῦσαις ταῦτα:
[οὐκ αἰσχύνεσαι, αὐθέντριά μου, νὰ γαμῇ τὸ μουνίν σου παπᾶς; ]
τὸ φάρνετζ κίντζι μέσφιλι καὶτζ φουὰ σαοῦγγε.
Τοῖς δ᾿ Ἄραψιν ὡς Ἄραψιν ἀραβικῶς προσλέγω:
[ποῦ ὑπάγεις, πόθεν εἶσαι, αὐθέντριά μου; αὐθέντα μου, καλὴ ἡμέρα σου]
ἀλενταμὸρ μενένεντε σιτὴ μουλὲ σεπάχα.
Πάλιν τοῖς Ρῶς ὡς ἔχουσιν ἔθος προσαγορεύω:
[ὑγίαινε, ἀδελφέ, ἀδελφίτζα, καλὴ ἡμέρα σου]
τὸ σδρᾶ<στε>, βράτε, σέστριτζα, καὶ δόβρα δένη λέγων:
τοῖς δ᾿ ἄρ᾿ Ἑβραίοις προσφυῶς ἑβραϊκῶς προσλέγω:
[μεμαγευμένε οἶκε στόμα φάραγγα καταπίνων μυίας τυφλὲ ]
μεμακωμένε βὴθ φαγὴ βεελζεβοὺλ τιμαῖε
[Ἑβραῖε λίθε, ὁ Κύριος ἦλθεν, ἀστραπὴ εἰς τὴν κεφαλήν σου]
ἔβερ ἐργάμ, μαρὰν ἀθά, βεζὲκ εἰς τὸ χωθάρ σου.
οὕτω τοῖς πᾶσι προσλαλῶ πρόσφορα καὶ πρεπώδη
καλλίστης ἔργον ἐγνωκὼς οἰκονομίας τοῦτο.

[Ζαποτέκος]

Ιωάννης Ζ΄ ο Γραμματικός ο Μοροχαρζάνιος
Οικουμενικός Πατριάρχης ( 836 - 842 ). Πολύ μορφωμένος, ελληνιστής, υπέρμαχος της αξιοποίησης της κλασικής ελληνικής διανόησης στη βυζαντινή παιδεία και εικονομάχος. Διέταξε την απόξεση και καταστροφή των ιερών εικόνων της Μονής Σεργίου και Βάκχου. Διδάσκαλος του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου. Μετά τον θάνατο του Θεοφίλου επικράτησαν οι εικονόφιλοι και απομακρύνθηκε απ' τον πατριαρχικό θρόνο. Μετά δε και τον δικό του θάνατο το λείψανό του κάηκε με εντολή του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄.
Π-Λ-Μπ , Φειδάς

Spoiler

A sinner, John VII of Constantinople, with purses and devil. Chludov Psalter

Ο Ιωάννης ο Γραμματικός σβήνει εικόνα του Χριστού με σφουγγάρι, μικρογραφία του 9ου αιώνα από το εικονολατρικό Ψαλτήρι Χλουντόφ

Καταγόταν από τον επιφανή οίκο της Κωνσταντινούπολης, των Μοροχαρζαμίων.
Συνέχεια Θεοφάνη, ό.π., σελ. 154: ούδ' έξ άσημου τινός άλλα και λίαν ευγενούς καταγόμενος σειράς, της ουτω των Μοροχαρζαμίων
λεγομένης
Οι εικονόφιλοι (δηλ. όλοι οι σωζόμενοι) χρονογράφοι επετέθηκαν ομαδικά κατά του Ιωάννη. Τον ονομάζουν μονίμως Ιαννή ( μάγος , αντίπαλος του Μωυσή ) , Υλζελά (πρόδρομος και συνεργός του διαβόλου ) , Σίμωνα Μάγο, νέο Απολλώνιο, φατριάρχη, λεκανομάντη και διαφθορέα ωραίων γυναικών, ακόμη και καλογριών. Τον κατηγορούν επίσης ότι ήταν αυτός που υπαγόρευε στον Θεόφιλο την εικονομαχική πολιτική του. Πέραν αυτού, ο Ιωάννης φέρεται ότι ενέπνευσε στον Θεόφιλο την αγάπη προς τη δικαιοσύνη, την κοσμική (δηλαδή κλασσική) παιδεία και τις καλές τέχνες.
Το 831 ο Ιωάννης ηγήθηκε της περίφημης πρεσβείας που έστειλε ο Θεόφιλος στον χαλίφη Αλ-Μαμούν στη Βαγδάτη, όπου κατέπληξε τους Άραβες με τη γενναιοδωρία του και το πνεύμα του. Έμεινε δύο χρόνια στη Βαγδάτη, μέχρι που ο θάνατος του Αλ-Μαμούν διέκοψε τις διαπραγματεύσεις. Κατόρθωσε πάντως ο Ιωάννης να πετύχει την απελευθέρωση πολλών αιχμαλώτων και μεθόδευσε τη δραπέτευση και επιστροφή του αυτόμολου στρατηγού Μανουήλ στην Κωνσταντινούπολη. Ένα άλλο αποτέλεσμα της πρεσβείας του Ιωάννη ήταν η κατ’ εισήγησίν του ανέγερση των πολυτελέστατων ανακτόρων του Βρύου με μουσουλμανική τεχνοτροπία.
Μετά τον θάνατο του Θεοφίλου , ο Ιωάννης κλείστηκε στη Μονή του Κλειδίου στον Βόσπορο και ασχολήθηκε με τη μελέτη της νεκρομαντείας , ενώ οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι επειδή έξυσε τα μάτια του Χριστού, της Παναγίας και των Ταξιαρχών από μιαν εικόνα του μοναστηριού, τιμωρήθηκε από τη Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις . [ Ιωσήφ Γενέσιος 169-171 : «σ΄ λώροις εμάστιξεν». Όλοι οι χρονογράφοι συμφωνούν για τη μαστίγωση του Ιωάννη. Μόνο ο Συμεών Μάγιστρος, ενώ αρκείται σ’ αυτήν στη σελ. 649, επανέρχεται στη σελ. 652 και λέει ότι η Θεοδώρα τύφλωσε τον Ιωάννη γι’ αυτήν του την αμαρτία («τους οφθαλμούς αυτού εκείνου του Ιαννή εκτυφλοί ») ] Ύστερα από λίγα χρόνια ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ ξέθαψε τα οστά του Ιωάννη καθώς και του Κωνσταντίνου Ε΄, τα μαστίγωσε στον Ιππόδρομο και τα έκαψε ( Συμεών Μάγιστρος 681 : «και τα οστά αυτών έκαυσε εν τοις Μαυριανού». ) .
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE ... F%8C%CF%82
John was born into an aristocratic family of Armenian descent. His father was Pankratios ( Παγκράτιος ) Morocharzanios, and he had a brother, Arsaber ( Αρσαβήρ ).
https://en.wikipedia.org/wiki/John_VII_ ... tantinople

Μωροχαρζάνιοι

Spoiler

Ο κεντρικός πυρήνας αυτής της νέας επαρχιακής αριστοκρατίας, που αναδεικνύεται τον 9ο αιώνα, έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την αρμενο-παφλαγονική καταγωγή της. Μιλώντας για αρμενο-παφλαγονική αριστοκρατία, εννοούμε την πολιτική σύμπλευση επιφανών οικογενειών αρμενικής και παφλαγονικής καταγωγής, η έγγεια ιδιοκτησία των οποίων εντοπίζεται στα όρια του παλαιού θέματος των Αρμενιάκων και του αποκοπέντος απ' αυτό — κατά μεγάλο μέρος — θέματος της Παφλαγονίας. Στην Παφλαγονία, εντοπίζεται η ύπαρξη μεγάλων περιουσιών ήδη από τον 8ο αιώνα. Η περιοχή αναδείχτηκε σε θέμα επί Μιχαήλ Β' και οι γόνοι της, που οι περισσότεροι ήταν αρμενικής καταγωγής, θα μονοπωλήσουν περίπου το πολιτικό προσκήνιο επί της βασιλείας του Μιχαήλ Γ', αυτού του εστεμμένου όμηρου της αριστοκρατίας.
(...)
Αυτά τα γεγονότα και φυσικά τον πεθερό του Ρωμανό Α' Λακαπηνό ασφαλώς είχε υπόψη του ο ιδεολογικός εκπρόσωπος της Μακεδόνικης δυναστείας Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος,η αποστροφή του οποίου προς τους Παφλαγόνες δεν ήταν καθόλου επίπλαστη: όταν χρειάστηκε να αναφερθεί σ' αυτούς, έσπευσε να δανειστεί τα λόγια του Όμηρου και να τους αποκαλέσει «γένος ήμιόνων, πομπή και όνειδος του ανθρωπείου γένους» .
(...)
Στον ορατό κίνδυνο που αποτελούσαν πλέον οι Φωκάδες για τη δυναστεία του, πρέπει να οφείλεται το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος εξέφρασε αρνητική γνώμη για τους Καππαδόκες, όπως και για τους Παφλαγόνες, επαναλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, ένα επίγραμμα, όπου το επίθετο «φαύλος» χρησιμοποιείται και στους τρεις βαθμούς : Thematibus, ό.π., σελ. 66: «Καππαδόχαι φαΰλοι μέν άει ζώνης δέ τυχόντες, φαυλότεροι κέρδους δ' εινεκα φαυλότατοι.»
(...)

σελ. 3 , 7, 8

Spoiler

( Πολύ ενδιαφέρον άρθρο. Μεταξύ άλλων διαβάζουμε για αρμενο-παφλαγονική αριστοκρατία vs καππαδοκική αριστοκρατία και πως οι αριστοκράτες Μαλεϊνοι είχαν στην μικρασία ιδιοκτησία που εκτεινόταν σε ακτίνα 115 χλμ.
Οι στενές σχέσεις θείου ( Μιχαήλ Μαλεΐνος ) και ανεψιού ( Νικηφόρος Φωκάς ) μετατρέπονται σε ψυχρές, καθώς ο Νικηφόρος Φωκάς στρέφεται προς μιαν άλλη, διαμετρικά αντίθετη, κατεύθυνση: προς τον Αθανάσιο Αθωνίτη, ιδρυτή της Μεγίστης Λαύρας, ο οποίος ήταν οπαδός των Λακαπηνών, και κυρίως, ιδιαίτερα δυσαρεστημένος με τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο. Ο Βίος του Αθανάσιου Αθωνίτη απεικονίζει την αναίρεση της νομιμοφροσύνης των Φωκάδων προς τη Μακεδόνικη δυναστεία.
Ο Βασίλειος Β' έδωσε νέο προσανατολισμό στην αυτοκρατορική πολιτική έναντι της επαρχιακής αριστοκρατίας. Αυτή η τακτική συνίστατο στην απομάκρυνση των «δυνατών» από τις περιοχές που αντλούσαν την οικονομική και τη στρατιωτική ισχύ τους, αλλά και στο διορισμό σε ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα της Μικράς Ασίας προσώπων που είτε εμφανίστηκαν τότε για πρώτη φορά είτε κατάγονταν από τις δυτικές περιοχές της αυτοκρατορίας.
Η ζωτικότητα, η σύμπνοια και η ενότητα που διατήρησαν οι Αρμενο-παφλαγόνες, σε αντίθεση με τους Καππαδόκες, τους επέτρεψαν να επανέλθουν δυναμικά στο πολιτικό προσκήνιο ( μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β΄) πρώτα με τους Δούκες και στη συνέχεια με τους ένδοξους Κομνηνούς. Στην αντιπαράθεση Αρμενοπαφλαγόνων και Καππαδοκών, νικητές αναδεικνύονταν οι πρώτοι: δηλαδή, αυτοί που είχαν ανδρωθεί μόνοι τους, χωρίς αυτοκρατορική ενίσχυση.
Όμως, στη σφοδρή διαμάχη τους, υπήρξε ένα κοινό στοιχείο: η αποφασιστικότητα για την κατάκτηση της εξουσίας και η αδιαφορία για το τίμημα και τις συνέπειες, οι οποίες δεν άργησαν να έρθουν. Αν οι ακτές του Πόντου, τα παλαιά θέματα των Αρμενιάκων και της Παφλαγονίας, βρήκαν στους Κομνηνούς τον άξιο υπερασπιστή τους, η κεντροανατολική και η κεντροδυτική Μικρά Ασία, τα παλαιά θέματα των Ανατολικών και της Καππαδοκίας, είχαν χάσει τους φυσικούς προστάτες τους, τους Καππαδόκες γαιοκτήμονες και στρατηλάτες. Τελευταίος γενναίος καππαδόκης στρατηλάτης ήταν ο Ρωμανός Δ' Διογένης (1068-1071). Η πατρίδα του είχε γνωρίσει τη σελτζουκική λεηλασία και την προσωρινή κατάκτηση, λίγο πριν ο ίδιος γνωρίσει την ταπεινωτική αιχμαλωσία . Η αυτοκρατορία είχε χάσει τη ζωτική πηγή άντλησης της δύναμης της, την ενιαία βυζαντινή Μικρά Ασία. Στα μικρασιατικά εδάφη δόθηκαν ακόμα πολλές μάχες ηρωικές και ιπποτικές. Όμως, είχαν εκείνον τον μελαγχολικό τόνο που χαρακτηρίζει όλες τις προσπάθειες για απλή επιβίωση. )

https://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream ... 028.05.pdf

Ὁ πατριάρχης Ἰωάννης Γραμματικός, γιὰ νὰ κατανικηθοῦν κάποιοι ἐξωτερικοὶ ἐχθροί, ἀπαγγέλλει μαγικὰ λόγια μπροστὰ σὲ ἀγάλματα τοῦ Ἱπποδρόμου (Ἰωάννης Σκυλίτζης, 85.9-86.34 [Μιχαὴλ Γ΄, 3])
https://ardin-rixi.gr/archives/236510

Αρχιμ. Παντελεήμων-Γ. Τσορμπατζόγλου
Ο πατριάρχης Ιωάννης Γραμματικός και το επίθετο Μωροχαρζάνιος (21 Ιανουαρίου 837– 4 Μαρτίου 843)
https://histsociety.web.auth.gr/3)%CE%A ... %CF%85.pdf

Spoiler

Αμηχανία και πολλές συζητήσεις έχει προκαλέσει η αναφορά του Ιωάννου ως Μωροχαρζανίου .
Ιωάννης Σκυλίτζης : τῆς τῶν Μωροχαρζανίων καταγόμενον γενεᾶς
Συνεχιστής Θεοφάνους «οὐδ᾽ ἀσήμου τινὸς ἀλλὰ καὶ λίαν εύγενοῦς καταγομένης σειρᾶς, τῆς οὕτω τῶν Μωροχαρζανίων λεγομένης».
Η απάντηση νομίζω ότι είναι πολύ απλή και σχετίζεται με την καταγωγή της οικογενείας του. Κατά την Αρχαιότητα και τους Μέσους Χρόνους η ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Αρμενίας ήταν γνωστή ως Ατροπατηνή, ονομασία από την οποία προήλθε, ως μετεξέλιξη στα ιρανικά, η μεταγενέστερη ονομασία της περιοχής ως Αζερμπαϊτζάν. Την εποχή αυτή ήταν γνωστή στους Βυζαντινούς ως Περσαρμενία, όπου υπήρχε ένας λαός, ιρανικής καταγωγής, οι Χαρζάνοι , οι οποίοι ομιλούσαν την χαρζανή διάλεκτο. Μαρτυρείται, μάλιστα, από τον Προκόπιο η δημιουργία ισχυρού κάστρου στην περιοχή Χορζάνη, η οποία ευρισκόταν μεταξύ Κιθαρίζων (σημερινό Κoderidj) και Θεοδοσιουπόλεως. Επειδή δεν υπήρχαν φυσικά όρια ή εμπόδια στην περιοχή προέκυπτε συχνά σύγχυση για την οριοθέτηση και για τον λόγο αυτό ο Ιουστινιανός στη θέση Αρταλέσων, η οποία ήταν κεντρική τοποθεσία, έκτισε ένα οχυρό και τοποθέτησε φρουρά. Έτσι, λοιπόν, η Χορζάνη απέκτησε ισχυρή οχύρωση και δεν κινδύνευε από επιθέσεις.
Προκόπιος : Ἐκ δὲ Κιθαρίζων ἔς τε Θεοδοσιούπολιν καὶ Ἀρμενίαν τὴν ἑτέραν ἰόντι Χορζάνη μὲν ἡ χώρα καλεῖται, διήκει δὲ ἐς ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν μάλιστα οὔτε λίμνης τινὸς ὕδατι οὔτε ποταμοῦ ῥείθρῳ οὔτε ὄρεσι τὴν δίοδον ἐν στενῷ εἴργουσι διοριζομένη τῆς τῶν Περσῶν γῆς, ἀλλὰ τῶν ὁρίων αὐταῖς ἀναμὶξ κειμένων. ὥστε οἱ ταύτῃ ᾠκημένοι, Ῥωμαίων ἢ Περσῶν ὄντες κατήκοοι, οὔτε τι ἀπ' ἀλλήλων δέος ἔχουσιν οὔτε ἀλλήλοις πη ἐς ἐπιβουλήν εἰσιν ὕποπτοι, ἀλλὰ καὶ γάμους ἀλλήλοις ἐπικηδεύουσι καὶ ἀγορὰν τῶν ἐπιτηδείων συμβάλλονται καὶ τὰ ἐς γεωργίαν ἐπικοινοῦνται.
Συνεπώς το Μωροχαρζάνιος, ή Μοροχαρζάνιος, είναι συναφές με την καταγωγή από την περιοχή αυτή, ως το Περσαρμένιος, προσωνύμιο του Βαρδάνη-Φιλιππικού. Η σημασία του Μωροχαρζάνιος μάλλον παραπέμπει στην έννοια του μωρού ως μικρού ή λίγου, όπως μωροπτωχός = λίγο φτωχός, μωροσπανός = που δεν ήταν τελείως σπανός, μωροσωζάτος = που εξασφαλίζει εντελώς τα απαραίτητα, μωροψάλτης = αυτός που ψευτοψέλνει . Συνεπώς, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι αναφέρεται στην απώτερη πατρογονική καταγωγή από την παραπάνω επαρχία, τη Χορζανή και μάλιστα από μία περιοχή η οποία ήταν υποδιαίρεσή της, κάτι ως Κάτω ή Μικρή Χορζανή. Δηλ. κάτι ανάλογο με το νεοελληνικό Κουτσόβλαχος, το οποίο είναι κατάλοιπο της διαιρέσεως επί Οθωμανοκρατίας, καθότι κατά την Τουρκική διοίκηση οι μεν λατινόφωνοι των Παραδουνάβιων επαρχιών συνιστούσαν τη Μεγάλη (büyük = μεγάλος) Βλαχία, σε έκταση, και οι αντίστοιχοι στην ελληνική χερσόνησο, ιδιαιτέρως της Θεσσαλίας, τη Μικρή (küçük = μικρός) και γι’ αυτό οι Βλάχοι της τελευταίας ονομάζονταν Κουτσόβλαχοι.
Προφανώς δεν μπορεί να έχει καμμία σχέση με το Μοροατσίγγανος (μορό+ ατσίγγανος): μαυροειδής αθίγγανος ή μουτζουρωμένος από την συνήθη εργασία του σιδερά, αφού είναι μεταγενέστερο ως νεοελληνικό και σχετίζεται με το Μόρος = Άραβας (λατ. Moro), όπως Μοροκαταλανοί: Μόροι + Καταλανοί.
Τέλος, θα πρέπει, για λόγους πληρότητος της έρευνας, να εξετάσουμε δύο ακόμη πιθανές προελεύσεις της ονομασίας: την πιθανότητα καταγωγής 1) από το Χαρσιανόν θέμα και 2) από την περιοχή του ποαμού Χαρζανή της Ηπείρου.
1) Το θέμα Χαρσιανού (αραβ. Ηaršana, Kharšanā, Haršanūn) έλαβε την ονομασία του από το ομώνυμο κάστρο. Η απώτερη ωστόσο
προέλευση της ονομασίας Χαρσιανόν ανάγεται, σύμφωνα τουλάχιστον με τον Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο, στον άρχοντα Χάρσιο, που είχε πολεμήσει τους Άραβες επί Ηρακλείου. (Ο κάτοικος του Χαρσιανού, με την επωνυμία Χαρζανή = Χαρσιανίτη, αναφέρεται το τραγούδι του ακριτικού κύκλου «Χαρζανή ή της Λιογέννητης» .Ακόμη, η αναφορά στο δημοτικό τραγούδι του Διγενή ότι ο πατέρας του «δι’ ἀγάπην χανζυρίσσης» εγκατέλειψε πατρίδα, συγγενείς και πίστη, εκχριστιανίστηκε και πήγε να ζήσει στη Ρωμανία, παραπέμπει στον όρο χανζύρισσα = «χοιροφάγος», αφού ήταν υποτιμητικός μουσουλμανικός χαρακτηρισμός για χριστιανή, εκ του αραβικού ḵinzīr = «γουρούνι». ) Αν και ανήκε στα Αρμενικά θέματα δεν φαίνεται να έχει σχέση το όνομα Χαρσιανόν με την επωνυμία Μωροχαρζάνιος.
2) Τελευταία μένει να εξετάσουμε την πιθανή σύνδεση του επιθέτου Μωροχαρζάνιος, με το υδρωνύμιο της Ηπείρου Χαρζάνης, ο οποίος είναι ποταμός και αναφέρεται από την Άννα Κομνηνή στο γνωστό της έργο, την Αλεξιάδα να ρέει στην περιοχή του Δυρραχίου και να εκβάλλει στον ομώνυμο κόλπο . Η σύνδεση του ποταμού Χαρζάνη με το επώνυμο Μωροχαρζάνιος με κανέναν τρόπο δεν φαίνεται να έχει βάση, αφού χρονικά και τοπικά απέχει κατά πολύ. Όπως έχει, άλλωστε, παρατηρηθεί η λεπτομερής γνώση των χρονογράφων σχετίζεται άμεσα με σοβαρά γεγονότα τα οποία γίνονται γνωστά ή έχουν αντίκτυπο στην Κωνσταντινούπολη όπου διαβιούν . Αν, τώρα, η Άννα Κομνηνή (1083-1153) καταπιάνεται με συμβάντα τα οποία έλαβαν χώρα σε περιοχές απόμακρες για τον μέσο Βυζαντινό της Κωνσταντινουπόλεως το κάνει μόνο και μόνο επειδή σχετίζονται με τον πατέρα της και τα ανδραγαθήματά του. Συνεπώς είναι απίθανο τον 9ο αιώνα να αναφέρονταν στην Κωνσταντινούπολη σε κάποιον ως Μωροχαρζάνιο, με καταγωγή από τη μακρινή Ήπειρο παρά από την πλησιόχωρη Αρμενία. Το επίθετο πλέον Χαρζάνιος ή Χαρζανάς συνέχισε να υφίσταται στην Κωνσταντινούπολη όπως καταδεικνύουν μεταγενέστερες πράξεις μονών του Αγίου Όρους. ( Κατάλοιπο της καταγωγής από την περιοχή του ποταμού Χαρζάνη, θεωρώ ότι αποτελεί το επίθετο Χαριζάνης, το οποίο υπάρχει στην Ήπειρο και εκ μεταναστεύσεως στη Μακεδονία. )

Κι αυτό το άρθρο έχει κάποια ενδιαφέροντα πράγματα.

Spoiler

Ο Μιχαήλ Β΄, αν και εικονομάχος , δεν ήθελε να πάει εμφανώς κόντρα στους εικονόφιλους , προκειμένου να μην συνταχθούν με τον Θωμά τον Σλάβο. Η επανάσταση του Θωμά εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας. Στον Μιχαήλ παρέμειναν πιστά μόνο τα θέματα του Οψικίου και των Αρμενιακών. Ο Θωμάς, αφού στέφθηκε αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Αντιοχείας Ιώβ και συγκέντρωσε σχεδόν ογδόντα χιλιάδες μισθοφόρους στρατιώτες από κάθε διαθέσιμη πηγή της Ανατολής, Άραβες, Αρμένιους, Ίβηρες, Καυκάσιους, μεταξύ των άλλων και από τα ναυτικά θέματα του Αιγαίου και των Κιβυρραιωτών, έφτασε στην Κωνσταντινούπολη και την πολιόρκησε από στεριά και θάλασσα. Ο Μιχαήλ Β΄ έπεισε τους Βούλγαρους, με τους οποίους είχε συμμαχήσει, να επιτεθούν στον Θωμά, ενώ παράλληλα το ναυτικό του Θωμά προσχώρησε στον Μιχαήλ Β΄. Μετά από όλα αυτά, τελικά ο αυτοκράτορας εξαπέλυσε επίθεση εναντίον του και τον κατανίκησε. Ο Μιχαήλ μπορεί να πέτυχε να διαλύσει τον στρατό του Θωμά δεν κατάφερε όμως να αναχαιτίσει τους Άραβες, οι οποίοι κατέλαβαν την Κρήτη το 824 επωφελούμενοι από την εμφύλια σύγκρουση των Βυζαντινών. . Επίσης, στη Σικελία το έτος 826 ο Μιχαήλ Β΄ αντιμετώπισε με επιτυχία μια ανταρσία με αρχηγό τον διοικητή του βυζαντινού στόλου, τουρμάρχη Ευφήμιο. Το έτος 829 ο Μιχαήλ ασθένησε από τα νεφρά του και πέθανε.
____________________
Ο πατριάρχης Αντώνιος Κασσυματάς ( 821 - 836 ) είχε πατέρα που καταγόταν από οικογένεια τσαγκάρηδων ή βυρσοδεψών από όπου έλαβε την προσωνυμία Κασσυματάς ή Κασσυμάτης.

[Ζαποτέκος]

Λέων ο Μαθηματικός ( 790 - 869 )
Γεννήθηκε στην Θεσσαλία ή στην Υπάτη της Φθιώτιδος ή στην Κωνσταντινούπολη γύρω στο 790 - 800 και πέθανε στην Κων/πολη γύρω στο 869/870.
Μαθηματικός, γεωμέτρης, αστρονόμος, αστρολόγος , φιλόσοφος , ελληνιστής και εικονομάχος.
Μορφώθηκε στην Κων/πολη , στην Άνδρο από κάποιον Μιχαήλ Ψελλό και στις βιβλιοθήκες διαφόρων μοναστηριών.

Spoiler

Συνέχεια του Θεοφάνους 192, 2 – 6: «λέγεται πρός τινά τῶν ἑαυτοῦ συνήθων φάναι “ὡς τήν μέν γραμματικήν καί ποιητικήν κατά τήν Κωνσταντινούπολιν διατριβών κατώρθωσεν, ῥητορικήν δέ καί φιλοσοφίαν καί ἀριθμῶν ἀναλήψεις κατά τήν νῆσον Ἂνδρον γενόμενος· ἐκείσε γάρ τινί σοφῷ ἀνδρί ἐντυχών».
Ιωάννης Σκυλίτζης : «τήν μέν οὖν γραμματικήν ἔλεγεν ό Λέων καί ποιητικήν μυηθῆναι κατά τήν βασιλίδα, ῥητορικήν δέ καί φιλοσοφίαν καί ἀριθμῶν ἀναλήψεις καί τάς τῶν λοιπῶν ἐπιστημῶν ἐφόδους κατά τήν νῆσον Ἂνδρον γενόμενος.»
Συνέχεια του Θεοφάνους, 192, 8 – 10: «καί μοναστήρια καταλαμβάνων καί τάς ἀποκειμένας βίβλους ἀνερευνῶν τε καί ποριζόμενος, καί προς τά κορυφάς τῶν ὀρέων σπουδαιότερον ταύτας ἐμμελετῶν»
https://ikee.lib.auth.gr/record/135337/ ... -13323.pdf

Δίδαξε στην Κωνστα/πολη και η φήμη του έφτασε ως την Βαγδάτη . Διετέλεσε και αρχιεπίσκοπος Θεσσα/νικης ( 840 - 843 ) .
Θεωρείται ο δημιουργός του συστήματος φρυκτωριών που συνέδεε τα ανατολικά σύνορα με την Πόλη .

Ήταν ξάδερφος ( κατ' άλλους ανιψιός ) του αρμενικής καταγωγής και εικονομάχου πατριάρχη Κων/πολης Ιωάννη Ζ΄ Γραμματικού.
Συνέχεια του Θεοφάνους, σ. 185, 11: «Λέων … ὅς κατά συγγένειαν μέν τοῦ ἐξαδέλφου τῷ πατριάρχῃ Ἰαννῇ ᾠκείωτο»
Συνεπώς θεωρείται και ο Λέων αρμενικής καταγωγής : Οι περίφημοι λόγιοι που δίδαξαν στη σχολή τον 9ο αιώνα ήταν επίσης αρμενικής καταγωγής, όπως για παράδειγμα οι πατριάρχες Ιωάννης Ζ΄ Γραμματικός, που διακρίθηκε για το θεολογικό του έργο κατά την αναβίωση της Εικονομαχίας το 815, καθώς και ο Φώτιος Α΄ , ο υπέρμαχος των εικόνων και περίφημος λόγιος. Στη σχολή αυτή δίδαξε και ο Λέων ο Μαθηματικός (περ. 790-869), ένας σπουδαίος επιστήμονας που, εκτός από τη συγγραφή σημαντικών φιλοσοφικών και λογοτεχνικών πραγματειών, ασχολήθηκε και με τη μεταγραφή αρχαίων ελληνικών κειμένων, ενώ ανακάλυψε και το σύστημα των φρυκτωριών, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να σημαίνει συναγερμός στην πόλη για επιθέσεις από θαλάσσης. http://constantinople.ehw.gr/Forms/fLem ... maid=12209
He was probably at least in part of Armenian descent. https://kids.kiddle.co/Leo_the_Mathematician
Αν ξέρει κάποιος φίλος κάτι παραπάνω για την καταγωγή του ας πει. Κάπου είδα πως ο Χαρανής είχε αντικρούσει την αρμενικότητα πολλών Βυζαντινών , αλλά δεν κατάφερα να βρω κείμενό του για να δω αν λέει κάτι για τον Λέοντα τον Μαθηματικό.

[Ζαποτέκος]

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΙ ΔΥΤΙΚΑΙ ΠΗΓΑΙ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΚΗΝ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ι' ΔΟΥΚΑ
https://core.ac.uk/download/pdf/188025518.pdf

Οι βυζαντινές πηγές, σε αντίθεση με τις δυτικές, ελάχιστες ειδήσεις παρέχουν για την εξωτερική πολιτική του Κωνσταντίνου Ι΄ Δούκα με τους Δυτικούς. Η Κάτω Ιταλία δοκιμαζόταν απ' τις επιδρομές των Νορμανδών , ο ηγέτης των οποίων , Ροβέρτος Γυισκάρδος , είχε συμμαχήσει με τον πάπα Αλέξανδρο Β΄ . Αντίθετα , η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους ( ΑΡΑΓΕ) και το λογγοβαρδικό Κράτος του Σαλέρνου του Γιζούλφου Β΄ υποστήριζαν τον αντίπαπα Ονώριο Β΄ . Ο Κωνσταντίνος Ι΄ επεδίωξε με τη μεσολάβηση του Ονωρίου Β΄ συμμαχία με την ΑΡΑΓΕ κατά των Νορμανδών. Τις διπλωματικές επαφές μας διασώζει ο οπαδός της ΑΡΑΓΕ επίσκοπος του Πεδεμοντίου Άλβας ( Alba ) Βένζων ( Benzo ) . Ο Κωνσταντίνος απευθύνθηκε στον Ονώριο μέσω του Βένζωνος . Τελικά οι διπλωματικές επαφές δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα.
Δυο επιστολές που έστειλε ο Κωνσταντίνος στον Ονώριο μας διασώζει ο Βένζων . Για την αξιοπιστία των επιστολών υπάρχουν διαφωνίες. Άλλοι τις θεωρούν αυθεντικές , άλλοι πλαστές , και άλλοι πως ο πυρήνας τους είναι αυθεντικός , αλλά τις παράλλαξε - επεξεργάστηκε ο Βένζων κατά τις επιδιώξεις του. Η πρώτη επιστολή στάλθηκε το 1062 και η δεύτερη το 1063.
Παραθέτω την πρώτη όπως την έχει ο σύνδεσμος :

Ό Κωνσταντίνος Δοκλίτιος [ = Δούκας ] , βασιλεύς τής Κωνσταντινουπόλεως [ = Constantinopolis basileus ] , απευθύνει χαιρετισμόν προς τον Πατριάρχην της Ρώμης, τον δια βασιλικής πράξεως αναδειχθέντα υπέρτατον τής εκκλησίας τής οικουμέ­νης. Η ρωμαϊκή φρόνησις η εκπηγάζουσα εκ της ελληνικής ημών καταγωγής , η οποία ήνθησεν επί τού πρώτου και του δευτέρου και τού τρίτου Όθωνος [ εννοεί τους βασιλιάδες της ΑΡΑΓΕ ] , κατά τους παρόντας καιρούς ούτως εξησθένησεν ώστε να ανέχηται όπως οι Νορμανδοί γίνονται συμμέτοχοι της εξου­σίας. Διότι ήδη σφετερίζονται τα αυτοκρατορικά δικαιώματα όπως της μη νομίμου εκλογής του ψευδοπάπα έκ Λούκκας. Προς επανόρθωσιν τούτων επιθυμώ να συνάψω, δια τής Ιδικής σου εμπίστου χειρός, σύμφωνον αιωνίου φιλίας μετά του παιδός Ερρίκου, του Ρωμαίου βα­σιλέως. Διότι και εγώ Ρωμαίος είμι και τοιουτοτρόπως ημείς Ρωμαίοι αμφότεροι έν έσμέν υπό σέ τον κοινόν πατέρα, δεδεμένοι δι’ αδιάσπα­στου δεσμού αγάπης προς τήν πατρίδα. Επί τούτω θα δώσω εις αυτόν όμηρον τον υιόν μου τον πορφυρογέννητον και όλον τον θησαυρόν μου ίνα τον χρησιμοποίηση ως επιθυμεί προς χρήσιν δικήν του και των στρατιωτών του μέχρις ότου δοθή είς ήμας ή ευκαιρία, σου προδρόμου, να μεταβώμεν είς τόν Τάφον τού Κυρίου · καί,καθαρθέντος τού μιάσματος τών Νορμανδών και τών ειδωλολατρών [ μουσουλμάνων, αν και η Φιλοπούλου λέει τους Ούζους ] , επανανθήση ή χριστιανική πίστις μέχρι συντέλειας τού αιώνος. Συ όμως, άνθρωπε τού Θεού, διάδοχε τού μακαρίου Πέτρου, έγκλεισον είς το στήθος σου τους λόγους τούτους και πράττε τα έργα του Θεού.

- Αντί για βασιελύς Ρωμαίων εμφανίζεται με τον τίτλο "βασιλεύς Κωνσταντινουπόλεως".
- Θεωρεί τον πάπα οικουμενικό με βασιλική πράξη. Σαν να δέχεται την Ψευδο-Δωρεά Κωνσταντίνου . Αλλά έτσι κι αλλιώς πριν το Σχίσμα πολλοί Βυζαντινοί την δέχονταν για να μην κακοκαρδίζουν τον πάπα.
- Θεωρεί Ρωμαίο τόσο τον εαυτό του όσο και τον Ερρίκο της ΑΡΑΓΕ .
- Θα έδινε για βασιλικό όμηρο τον γιο του.
- Θα μεταβούν στον Τάφο του Κυρίου σαν προσκυνητές ή σαν σταυροφόροι ( 30 χρόνια πριν την Ά Σταυροφορία ) άραγε ;

Για τα παραπάνω ίσως έχει βάλει το χεράκι του ο Βένζων.

[Ζαποτέκος]

Η παρακμή της πρωτοβυζαντινής Αθήνας κατά τον Συνέσιο
Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος (περ. 373 - περ. 414) , επίσκοπος στην Πτολεμαΐδα της Κυρηναϊκής Πεντάπολης της Λιβύης, έγραψε Ύμνους στην Τριάδα και τον Σωτήρα στην δωρική διάλεκτο της Κυρήνης. Υπήρξε μαθητής της Υπατίας και ισχυριζόταν πως κατάγεται απ' τους Ηρακλείδες βασιλιάδες της Σπάρτης και τους Δωριείς .

• Περήφανος για την καταγωγή του γράφει «Ἀναμνήσθητε γάρ ὑμεῖς τίς ἦν πρώην (πρός ἐμέ τόν, εἰ μηδέν ἄλλο, ἐξ ἐκείνων γενόμενον ὧν ἀπ’ Εὐρυσθένους τοῦ καταγόντος Δωριέας εἰς Σπάρτην μέχρι τοὐμοῦ πατρός αἱ διαδοχαί ταῖς δημοσίαις ἐνεκολάφθησαν κύρβεσιν) ἄνθρωπος οὐκ ἔχων εἰπεῖν ὄνομα πάππου…» και «Ὤμοι Κυρήνης, ἧς αἱ δημόσιαι κύρβεις μέχρις ἐμοῦ κατάγουσι τάς ἀφ’ Ἡρακλέους διαδοχάς, οὐ γάρ ἄν εἴην ἀρχαῖος ἐν εἰδόσιν ὀλοφυρόμενος τήν καταβεβλημένην εὐγένειαν. ὤ μοι τῶν τάφων, ὧν οὐ μεθέξω τῶν Δωρικῶν».

Κάποιο χρονικό διάστημα μεταξύ των ετών 395-399 το πέρασε στην Αθήνα όπου μας πληροφορεί για την πνευματική παρακμή της και πως το μόνο καλό που της έχει μείνει είναι τα αρχαία ονόματα και το μέλι του Υμηττού.

• Ταξιδεύει ( 399 μ.Χ. ) στην Αθήνα αναζητώντας να γνωρίσει εκ του σύνεγγυς το λίκνο των γραμμάτων που μελετά και θαυμάζει . Απογοητεύεται όμως οικτρά και γράφει πικραμένος στον αδελφό του :
  - «ὡς οὐδέν ἔχουσιν αἱ νῦν Ἀθῆναι σεμνόν ἀλλ΄ ἤ τά κλεινά τῶν χωρίων ὀνόματα. Καθάπερ ἱερείου διεπεπραγμένου το δέρμα λείπεται γνώρισμα τοῦ πάλαι ποτέ ζῴου, οὕτως, ἐνθένδε φιλοσοφίας ἐξῳκισμένης…».
  - ἀναστρέφονται δέ ἐν ἡμῖν ὥσπερ ἐν ἡμιόνοις ἡμίθεοι διότι τεθέανται τήν Ἀκαδημίαν τε καί τό Λύκειον καί τήν ἐν ᾗ Ζήνων ἐφιλοσόφει Ποικίλην, νῦν οὐκέτ’ οὖσαν ποικίλην

Ίσως τα συγκεκριμένα κείμενα του Συνέσιου αντικατοπτρίζουν την υπάρχουσα αντιπαλότητα ανάμεσα στην
νεοπλατωνική σχολή της Αθήνας και στην αντίστοιχη σχολή της Αλεξάνδρειας.
O Συνέσιος ενδεχομένως ασκεί έμμεση κριτική στον νεοπλατωνισμό της Αθηναϊκής σχολής που εγκατέλειπε σταδιακά τη λογική σκέψη και στρεφόταν στη θεουργία.
https://ikee.lib.auth.gr/record/131211/ ... ?version=1
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF ... E%BF%CF%82

• Επιστολή 136
  Οναίμην των Αθηνών οπόσα βούλει, ώστε μοι δοκώ πλείν η παλαιστή και δακτύλω γεγονέναι σοφώτερος. έξεστι δε και αυτόθεν της νέας σοφίας πείράν σοί τινα παρασχείν. αμέλει γαρ Αναγυρουντόθεν σοι γράφω, και Σφηττοί γέγονα και Θριώζε και Κηφισιάσι και Φαληροί. και κακός κακώς δεύρό με κομίσας απόλοιτο ναύκληρος· ως ουδέν έχουσιν αι νυν Αθήναι σεμνόν αλλ' η τα κλεινά των χωρίων ονόματα. και καθάπερ ιερείου διαπεπραγμένου το δέρμα λείπεται γνώρισμα του πάλαι ποτέ ζώου, ούτως ενθένδε φιλοσοφίας εξωκισμένης λείπεται περινοστούντα θαυμάζειν την ακαδήμειάν τε και το Λύκειον και νή Δία την ποικίλην στοάν, την επώνυμον της Χρυσίππου φιλοσοφίας, νυν ουκέτ' ούσαν ποικίλην. ο γαρ ανθύπατος τας σανίδας αφείλετο, αις εγκατέθετο την τέχνην ο εκ Θάσου Πολύγνωτος. νυν μεν ουν εν τοις καθ' ημάς χρόνοις Αίγυπτος τρέφει τας Υπατίας δεξαμένη γονάς, αι δε Αθήναι, πάλαι μεν ην η πόλις εστία σοφών, το δε νυν έχον σεμνύνουσιν αυτάς οι μελιττουργοί. ταύτ' άρα και η ξυνωρίς των σοφιστών των Πλουταρχείων, οίτινες ου τη φήμη των λόγων αγείρουσιν εν τοις θεάτροις τους νέους, αλλά τοις εξ Υμηττού στάμνοις.
  https://www.oodegr.com/oode/sygrafeis/s ... oles_1.htm

Ήταν μερικής αρμενικής καταγωγής ο πατριάρχης Φώτιος ;
Ο πατέρας του λεγόταν Σέργιος και ήταν αδελφός του πατριάρχη Ταράσιου. Συνεπώς ο Ταράσιος ήταν θείος του Φωτίου. Επίσης ο Φώτιος είχε έναν αδελφό που λεγόταν κι αυτός Ταράσιος.
Η μάνα του Φωτίου λεγόταν Ειρήνη και είχε αδελφό τον Αρσαβήρ. Σύμφωνα με τον Συνεχιστή του Θεοφάνη αυτός ο Αρσαβήρ είχε νυμφευθεί την Καλομαρία, αδελφή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας και του Καίσαρα Βάρδα .
Ο πατριάρχης Ιωάννης ο Γραμματικός ο Μοροχαρζάνιος είχε και αυτός έναν αδερφό με το όνομα Αρσαβήρ. Κατά μια υπόθεση αυτός ο Αρσαβήρ είχε νυμφευθεί την Καλομαρία , αδελφή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας και του Καίσαρα Βάρδα.
Ίσως η μητέρα του Φωτίου λοιπόν , η Ειρήνη , ήταν αδελφή του Ιωάννη του Γραμματικού και του Αρσαβήρ , δηλαδή οι δύο Αρσαβήρ ίσως ταυτίζονται.
Κατ' άλλους όμως οι δύο Αρσαβήρ , δηλαδή ο θείος του Φωτίου και ο αδελφός του Ιωάννη του Γραμματικού, δεν πρέπει να συγχέονται. Η Ειρήνη και ο Ιωάννης ο Γραμματικός δεν ήταν αδέλφια , υπήρχαν δύο Αρσαβήρ και αυτός που είχε νυμφευθεί την Καλομαρία ήταν ο αδελφός της Ειρήνης και θείος του Φωτίου και όχι ο άλλος.

Certain scholars assert that Photios was, at least in part, of Armenian descent while other scholars merely refer to him as a "Greek Byzantine".
David Marshall Lang argues that "Photius [...] was only one of many Byzantine scholars of Armenian descent". Peter Charanis notes that "John the Grammarian, Photius, Caesar Bardas and Leo the Philosopher seem to have been the prime movers. All four were, at least in part, of Armenian descent [...] as for Photius, the fact is that his mother Irene, was the sister of Arshavir, the Arshavir who had married Calomaria the sister of Bardas and the empress Theodora." Nicholas Adontz stresses that "Arshavir, Photius' uncle, must not be confused with Arshavir, the brother of John the Grammarian".
Byzantine writers also report that Emperor Michael III (r. 842–867) once angrily called Photios "Khazar-faced", but whether this was a generic insult or a reference to his ethnicity is unclear.
https://en.wikipedia.org/wiki/Photios_I ... tantinople

Arshavir (Armenian: Արշավիր (reformed); Արշաւիր (classical), pronounced [ɑɾʃɑˈviɾ]) is an ancient Armenian name of Iranian origin. Philologist Heinrich Hübschmann interprets the name as being composed of the Avestan words aršan 'man, male' and vīra 'man'. According to another interpretation, the name means 'virile' and comes from Persian.
This name is related to the family of the 9th-century Patriarch of Constantinople, Photius. Photius' mother Irene was the sister of Arshavir, who had married Calomaria, the sister of Caesar Bardas and the empress Theodora. Arshavir, Photius' uncle, is often confused with Arshavir, the brother of John the Grammarian.
https://en.wikipedia.org/wiki/Arshavir

Ο Μέγας Φώτιος γεννήθηκε περί το 820 στην Κωνσταντινούπολη, από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια η οποία διατηρούσε δεσμούς τόσο με το παλάτι όσο και με τον πατριαρχικό θρόνο. Ο πατέρας του ονομαζόταν Σέργιος, άνδρας γνήσια Ορθόδοξος όπως λέει ο ίδιος ο Φώτιος και η μητέρα του Ειρήνη, μια γυναίκα "φιλόθεος τε και φιλάρετος" . Ο αδελφός της μητέρας του είχε παντρευτεί την αδελφή της εικονόφιλης αυτοκράτειρας Θεοδώρας († 867), ενώ ο πατέρας του, ήταν αδελφός του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Ταρασίου († 806).
https://el.orthodoxwiki.org/%CE%A6%CF%8 ... E%B1%CF%82

Photius' parents were wealthy and pious Christians. His father was attached to the imperial court with the office of "Guardian of the Emperor and the Palace." They belonged to the party which venerated icons, but the current emperor was an iconoclast and thus was against the use of icons in the Church. They were exiled when Photius was seven, their wealth disposed of, and were eventually martyred. Photius referred to Patriarch Tarasius as "uncle from his father's side," and he was also related to John VII Grammaticus. He was known as one who was inclined to the quiet, prayerful, and monastic life. Byzantine writers report that Emperor Leo VI once angrily called Photius "Khazar-faced," but whether this was a generic insult or a reference to his ethnicity is unclear.
https://en.orthodoxwiki.org/Photius_the_Great

[Ζαποτέκος]

Μερικά εθνογεωγραφικά απ' το ΕΛΕΩΝΟΡΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑ-ΓΑΛΑΚΗ - ΝΙΚΗ ΚΟΥΤΡΑΚΟΥ , Η πρόσληψη του δυτικοελλαδικού χώρου στους λόγιους συγγραφείς της Παλαιολόγειας περιόδου με έμφαση στα υστεροβυζαντινά αγιολογικά κείμενα, ΠΡΕΒΕΖΑ Β ' , Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συμποσίου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Πρέβεζας (16 - 20 Σεπτεμβρίου 2009 ), Τόμος I, σελ. 45 - 67.

Μνείες «οικογενειακών» ονομάτων προέλευσης και καταγωγής αρχίζουν να εμφανίζονται στις πηγές ήδη από τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, όπως Δανιήλ Σινωπίτης ( Νικηφόρος : Δανιήλ τον πατρίκιον ... εκ της Σινωπιτών ορμώμενον πόλεως , Θεοφάνης : Δανιήλ τον Σινωπίτην ) Θεόδωρος Καμουλιανός από τα Καμουλιανά της Μικράς Ασίας, Κωνσταντίνος Ρόδιος ( Παλατινή Ανθολογία : Κωνσταντίνου του Ροδίου ... όν Λίνδος μεγάλαυχος ήνεγκε ) , για να αναφέρουμε μερικά γνωστά ονόματα. Συχνά ο προσδιορισμός προέλευσης συσχετίζεται με κρίσεις που παραπέμπουν στην όποια τοπική καταγωγή. Ο Νικήτας Μάγιστρος τον 10° αιώνα για παράδειγμα επεσήμανε τη λακωνική του καταγωγή σε συνάρτηση με τη λακωνικότητα της γραφής του: επεί και Λάκων ο γεγραφώς , γράφει σε επιστολή του. Μολονότι η πληροφόρηση για τον τόπο καταγωγής θεωρείται από τους ίδιους τους Βυζαντινούς απαραίτητη για τους ήρωές τους και τους ίδιους τους συγγραφείς των γραπτών κειμένων( π.χ. ο πατριάρχης Φώτιος προσάπτει στην κρίση του για τον ιστορικό Κεφαλίωνα ότι αποσιωπούσε αυτό που ήταν «άναγκαΐον είπεΐν», δηλαδή την πατρίδα και την καταγωγή του ), οι σχετικές ωστόσο με την πρόσληψη των περιοχών του δυτικού ελλαδικού χώρου - κυρίως Αιτωλοακαρνανία και Ήπειρος- μαρτυρίες στις πηγές της Μεσοβυζαντινής περιόδου είναι σποραδικές.
(...)
Ειδικά δε για το Δυρράχιο την ποτέ καλουμένην Έπίδαμνον ο Πορφυρογέννητος κάνει λόγο για τον ομώνυμο ήρωα, γιο του Ποσειδώνα, που δίνει το όνομά του στον τόπο. Εκφράζοντας από την άλλη πλευρά την ιδεολογική πρόσληψη του δυτικού χώρου με βάση τη δική του πολιτική ιδεολογία και υπηρετώντας τις επιδιώξεις του κειμένου του (Για τη βυζαντινή πολιτική σχετικά με τη Δύση που εκφράζει ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, βλ. Koder 2005, 34-38. Για το σχετικό πολιτικό πρόγραμμα της Μακεδονικής Δυναστείας περί «περιορισμένης οικουμενικότητας» , βλ. Λουγγης 1981, 61-63. , λέει ότι το Δυρράχιον αποτελεί το σύνορο της ρωμαϊκής επικράτειας της Κωνσταντινούπολης και ότι, σύμφωνα με την παράδοση, τα αντίπερα ανήκουν στον βασιλεύοντα της Ρώμης ( Περί Θεμάτων, 94: 'Έως ώδε (Δυρράχιον) ό μερισμός τής βασιλείας έγένετο τοϋ κρατοΰντος βασιλέως τό Βυζάντιον, τα δε άντίπερα, άπερ Ίώνιος κόλπος, τω βασιλενοντι τής ‘Ρώμης ύπήκοα, ... τω δέ Κωνσταντίω τα από τοϋ Δυρραχίου κα'ι αύτό τό 'Ιλλυρικόν την Ελλάδα τε καί τάς έπέκεινα νήσους τάς τε Κυκλάδας και τάς καλουμένας Σποράδας ... Τα ίδια λέει και στο άλλο του έργο του Προς τόν ίδιον υιόν 'Ρωμανόν, κεφ. 30.. )
Την κατά ανάλογο τρόπο ιδεολογική πρόσληψη του χώρου θα τη συναντήσουμε στη συνέχεια και στους συγγραφείς που περιέγραψαν τη διαμάχη Νίκαιας και Ηπείρου τον 13° αιώνα, αλλά και στον ακόμα μεταγενέστερο αυτοκράτορα-συγγραφέα Ιωάννη Στ' Καντακουζηνό (1341-1354), ο οποίος έχοντας επίγνωση της βυζαντινής παράδοσης, θεωρεί την Επίδαμνο και τη Δαλματία ως τα προς δυσμάς άκρα της Ρωμαίων ηγεμονίας. ( Καντακουζηνός: ... και έσπερίων επαρχιών άχρις ’Επιδάμνου και Δαλματίας, των άκρων όρων τής Ρωμαίων ηγεμονίας )
(...)
Ο Νικήτας Χωνιάτης [ φιλικά προσκείμενος στην αυτοκρατορία της Νίκαιας ] διατυπώνει αρνητική γνώμη του για τις δυτικές επαρχίες του Βυζαντίου. Όπως για παράδειγμα στο Λόγο αρ. 13, όπου λέει ότι το Βυζάντιο θα είχε χαθεί μετά την άλωση του 1204 και οι ανατολικές επαρχίες θα είχαν γνωρίσει μεγαλύτερες καταστροφές από ό,τι οι δυτικές, αν δεν υπήρχε ο Θεόδωρος Λάσκαρης. Ο Χωνιάτης κάτω από τη συγκεκριμένη οπτική γωνία θεωρεί τη Νίκαια ως «σκεύος εκλογής» και προσεγγίζει το χώρο με μια «νικαιϊκή αντίληψη», κάνοντας αναγωγή στην μη νομιμοποιητική βάση της εξουσίας, εξ ου και ο όρος «τυραννίδες» για τις διάφορες τοπικές εξουσίες του δυτικού χώρου. Αναφέρεται στους «τυράννους» Λέοντα Σγουρό και τον Λέοντα Χαμάρετο ( τύραννος ην των Λακώνων ) και προχωρά σε αντίστοιχη μνεία για τον Μιχαήλ Α' Δούκα (1205-1215) στην Αιτωλία και Ήπειρο: Αιτωλίαν δέ καιι τα τή Νικοπόλει προσοριζόμενα και δσα πρόεισιν εις Έπίδαμνον ό Μιχαήλ ίδιώσατο... Και συνεχίζει διερωτώμενος ο συγγραφέας : τοσαυτας δε τυρρανίδας διαιρεθείσης τής εσπέρας τί μεν των καλών ούκ άπην ...; τονίζοντας έτσι μια καταρχήν θεσμική συνολική θεώρηση του δυτικοελλαδικού χώρου, ο οποίος έχει υποστεί κατακερματισμό.

Ο γεωγραφικός προσδιορισμός του δυτικοελλαδικού χώρου, τον οποίο ο μη νόμιμος άρα «τύραννος» Μιχαήλ Α ' Δούκας ιδιώσατο, γίνεται αρχικά με βάση μια ευρύτερη περιοχή, την Αιτωλία, και κατόπιν με βάση τα πιο γνωστά από την αρχαιότητα τοπωνύμια πόλεων εκτός της Αιτωλίας, τη Νικόπολη δυτικά (τα τή Νικοπόλει προσοριζόμενα) και την Επίδαμνο βόρεια (δσα πρόεισιν εις Έπίδαμνον), πιθανώς διότι στην περιοχή της Αιτωλίας δεν υπήρχε κάποιο αρκετά γνωστό από την αρχαιότητα τοπωνύμιο για να το αναφέρει ο συγγραφέας.
Η πρόσληψη του χώρου αυτού στο Χωνιάτη προσδιορίζεται όχι τόσο με σύγχρονα κρατικά μορφώματα, έστω και αν τα γνωρίζει ο συγγραφέας, αλλά κυρίως με βάση αρχαιογνωστικά μοτίβα, όπως τα γνωστά τοπωνύμια από την αρχαιότητα· σημειώνεται άλλωστε η χρήση της αρχαιότερης ονομασίας Έπίδαμνος έναντι της νεότερης Δυρράχιον. Η αναγωγή στην αρχαιότητα γίνεται ιδιαίτερα φανερή στην αναφορά του στη λεία των Σταυροφόρων από την Κωνσταντινούπολη. Στο σημείο αυτό ο Χωνιάτης περιγράφοντας τον όνον και τον τούτου έφεπόμενον οδηγόν, το αρχαίο άγαλμα του Νίκωνος, θα αναφερθεί στο Άκτιο με την επεξήγηση ό έστιν ή καθ ’ Ελλάδα Νικόπολις κάνοντας και πάλι αναφορά στο πιο γνωστό από την αρχαιότητα τοπωνύμιο. Στη συνέχεια θα δανειστεί από τον Σουετώνιο την ανεκδοτολογικού τύπου αναφορά στην ιστορία διοσημείας του Οκταβιανού Αυγούστου ο οποίος, συναντήθηκε λίγο πριν από τη μάχη του Ακτίου με κάποιο Νίκωνα, οδηγό του όνου Νίκανδρου που, όπως του
είπε, άφικνοϋμαι δέ προς την τού Καίσαρος στρατιάν και θεωρήθηκε σημάδι της νίκης του Ακτίου το 31 π.Χ. (και της ίδρυσης της Νικόπολης).
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης, γράφοντας ανοικτά και χωρίς περιστροφές από την πλευρά της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, βλέπει τις αναφορές στο δυτικό ελλαδικό χώρο ως ένα είδος παρέκβασης. Δηλώνει έτσι ότι ο λόγος του θα κάνει μια ανάπαυλα για να ιστορήσει όσα είχαν γίνει στη Δύση. Άλλ’ ένταϋθά μοι ό λόγος άναμεινάτω, ιστορήσω γάρ βούλεται τά τω βασιλεϊ Άλεξίω συμβάντα, ήδη δέ και τάλλα τα. έπϊ τή έσπέρα γενέσθαι. Να, πώς παρουσιάζονται τά έπϊ τή έσπέρα του Ακροπολίτη με αναφορά στον Μιχαήλ Α' της Ηπείρου: ήν γαρ οντος τω τότε
μέρους τινός τής παλαιός Ηπείρου κρατήσας και πολλά τοις πρός τά έκεϊσε μέρη άφιγμένοις ΊταλοΙς παρέχων πράγματα, και ήν ούτος δυναστεϋων τής τοιαυτης χώρας· Ίωαννίνων γάρ ήρχε καϊ Άρτης και μέχρι Ναυπάκτου. ( Οι όροι Παλαιά και Νέα Ήπειρος απηχούν τη διοικητική διαίρεση
των πρώτων βυζαντινών χρόνων ). Το απόσπασμα είναι γνωστό αφού περιγράφει τα αρχικά όρια του λεγομένου Δεσποτάτου της Ηπείρου. Με μια διάθεση ίσως υποτίμησης της έκτασης του κράτους της Ηπείρου από την πλευρά του Ακροπολίτη αναφέρεται ότι ο ηγεμόνας της δεν εξούσιαζε παρά ένα μέρος της Παλαιάς Ηπείρου - και είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ τη διοικητική αναφορά στην παλαιά Ήπειρο ως ανήκουσα στα έπϊ τή έσπέρα. Η δικαιοδοσία του Μιχαήλ Α' Δούκα προσδιορίζεται μέσω κυρίως τοπωνυμίων που αποτελούσαν τυπικά μεσαιωνικά πόλεις-κάστρα, όπως τα ονομάζει άλλωστε ο ίδιος (τό κάστρον τά Σέρβια και συν αύτω και τό Δυρράχιον) σε επίκαιρα σημεία, τα οποία στη συνέχεια λειτουργούν ως αστικά κέντρα (Ιωάννινα, Άρτα, Ναύπακτος). Για το ίδιο θέμα ο μεταγενέστερος Θεόδωρος Σκουταριώτης, μολονότι
επαναλαμβάνει τον Ακροπολίτη, προσδιορίζει την επικράτεια του Μιχαήλ Α' Δούκα χρησιμοποιώντας διαφορετικούς και πιο διευρυμένους γεωγραφικούς όρους από το πρότυπό του: Ηπείρου κρατήσας, Άχαΐας τε και Άκαρνάνων έξουσιάζων καϊ τής Ναυπάκτου αυτής.
Ο Ακροπολίτης στη συνέχεια, αφηγούμενος την επέκταση του κράτους από τον αδελφό του Μιχαήλ Α', Θεόδωρο Α' Δούκα (1215-1230), επισημαίνει ότι αυτός είχε στην κυριαρχία του την περιοχή της Θεσσαλίας και ορισμένα κάστρα στα βόρεια: τήν τε γάρ Θεσσαλίαν υφ ’ έαυτόν έποιήσατο, Αχρίδα τε και Πρίλαπον, Αλβανόν (σημ. Ελμπασάν) τε και αυτά το Δυρράχιον, επισημαίνοντας τη σπουδαιότητα του τελευταίου ως πύλη των στρατευμάτων από και προς τη Δύση. Ενώ αργότερα με τον ίδιο τρόπο οριοθετεί την εκ νέου, μετά τη μάχη της Κλοκοτινίτσης (1230), διευρυμένη επικράτεια του «δεσπότη» Μιχαήλ Β ' Δούκα (1230-1267/1268), τον οποίο σταθερά συγκαταλέγει ανάμεσα στους εχθρούς της Νίκαιας (Ρωμαίων) : τοις δυτικοις ... μέρεσι τοις εκείσε ούσι των Ρωμαίων υπεναντίοις .
Πρόκειται και πάλι για μια θεσμική συνολική θεώρηση, η οποία ανάγεται μεν στο παρελθόν εμπεριέχει ωστόσο και σύγχρονα στοιχεία. Γιατί η θεώρηση του Ακροπολίτη για τον δυτικοελλαδικό χώρο τόσο ως κάτι το «άλλο» σε ό,τι αφορά τη ματιά της κεντρικής-νικαιϊκής εξουσίας είναι εμφανής, όσο και ο διαχωρισμός της περιοχής σε «δική τους» και «δική μας», όπου τα Πυρρηναία όρη αποτελούν όριο ανάμεσα στην Παλαιά και Νέα Ήπειρο. Ειδικά για τον Ακροπολίτη τα αρχαιοπρεπή Πυρρηναία αποδίδουν τον ορεινό όγκο της Πιερίας και της Πίνδου: συνεστάλησαν oυv μέχρι τών οικείων όρων, είτουν τών Πυρρηναίων όρων, α δη διορίζει τήν παλαιόν τε και τήν νέαν Ήπειρον τής Έλληνίδος και ήμετέρας γής. Ο ιστορικός, αφού κάνει γνωστές τις αρνητικές απόψεις του για τη Δυτική Ελλάδα, αφηγούμενος τα γεγονότα του 1259, θα διατυπώσει μια γενικότερη κρίση για τους κατοίκους των δυτικών μερών και για την ευελιξία που επεδείκνυαν σε μια ταραγμένη εποχή: τοιουτοι γάρ είσιν οι των δυτικών οΐκήτορες, ραδίως πάσι τοϊς δυναστευούσιν ύποπίπτοντες- εντεύθεν τους ολέθρους άποφυγγάνουσι και τα πλειω τών σφετέρων περιουσιών διασώζουσι. Παρόμοια άποψη επαναλαμβάνει ο Γεώργιος Παχυμέρης, που μιλά για το και άλλως τών δυτικών εϋρίπιστον, καθώς και ο μεταγενέστερος Νικηφόρος Γρηγοράς που καυτηριάζει τη συμπεριφορά τους λέγοντας τής πονηράς εκείνης ρίζης πάλιν ύπεφύοντο πονηρά και άκανθώδη βλαστήματα. Μολονότι ο Ακροπολίτης θα κατηγορήσει τους κατοίκους της Δυτικής Ελλάδος ότι προσαρμόζονται στους εκάστοτε κατακτητές, εν τούτοις θα αποτυπώσει μια διαφορετική εικόνα για τους ίδιους, όταν τους περιγράφει πιστούς στην εξουσία του Δουκών της Ηπείρου. Αφού απαριθμήσει τις περιοχές που πέρασαν, μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259), στη δικαιοδοσία της Νίκαιας ( καί πάσα δε ή πέριξ τών τοιουτων άστεων χώρα, εΐτουν Πρέσπα Πελαγονία Σωσκδς Μολυσκός, υπό την επικράτειαν τών 'Ρωμαϊκών δυνάμεων έγεγόνεισαν καί ύπετάττοντο τούτοις ) , στις οποίες περιλαμβάνονταν η Άρτα και τα Ιωάννινα ( ... τα Πυρρηναία υπερβάντες ορη περί την Άρταν έχώρουν, καταλιπόντες εν τοις Ίωαννίνοις στράτευμα μερικόν εις πολιορκίαν τού άστεος. κατέλαβον ουν ούτοι την Άρταν, ... ) και αφού αναφέρει ότι η εξουσία του Μιχαήλ Β ' Δούκα περιορίστηκε στο άστυ τής Βουδίτζης (σημ. Βόνιτσα), στη συνέχεια αναφέρει πώς έχασαν και πάλι αυτά τα εδάφη οι «Ρωμαίοι», δηλαδή οι Νικαιώτες, με την καταλυτική υποστήριξη, των πιστών στους Δούκες, ( τους πάντας οίκήτορας προσκειμένους εύρεν αύτω ) κατοίκων των δύο βασικών κέντρων εξουσίας των Δουκών της Ηπείρου, Άρτας και Ιωαννίνων. Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας παρουσιάζει τους κατοίκους της Ηπείρου όχι ως καιροσκόπους, όπως τους είχε κατηγορήσει πιο πάνω, αλλά ως συνειδητούς «πατριώτες» που τάχθηκαν στο πλευρό του αρχηγού τους Μιχαήλ Β' Δούκα για την ανεξαρτησία τους. Ο Ακροπολίτης στη συνέχεια με θλίψη του αποδίδει την απώλεια των εδαφών της Ηπείρου από την πλευρά της Νίκαιας στην κακή συμπεριφορά του στρατού της Ανατολής απηχώντας την εχθρότητα των αυτοχθόνων Ηπειρωτών προς τους Νικαιώτες και θεωρεί την εξέλιξη αυτή ως «αρχήν κακών» για την επιρροή της Νίκαιας στα «δυτικά μέρη» ( ούτω μεν oυv αρχήν κακών τα τών "Ρωμαίων εΐληφε πράγματα, καί τά καλώς ταϊς βασιλικαϊς συμβουλίαις γεγενημένα ταΐς τών στρατηγούντων άνηκοϊαις καί άταξίαις είς τό μηδέν σχεδόν ή καί πάνυ μικρόν κατηντηκασιν. )

Αποκλειστικά με τον προσδιορισμό «δυτικά» ή «δυσικά μέρη» αποκαλεί την περιοχή του δυτικοελλαδικού χώρου ο Γεώργιος Παχυμέρης και τους κατοίκους της «δυτικούς», ίσως όχι μόνο λόγω γεωγραφικής θέσης, εφόσον κείται έπι τής δυσεως έναντι της βυζαντινής πρωτεύουσας, αλλά και λόγω των ευκαιριακών συμμαχιών τους με τους Λατίνους. Όπως ο Ακροπολίτης, έτσι και ο Παχυμέρης χαρακτηρίζει τους Ηπειρώτες άστατους και τους θεωρεί ως εχθρούς του βυζαντινού αυτοκράτορα, ενώ επίσης τους καταλογίζει σοβαρές ευθύνες για την παρακμή της αυτοκρατορίας. Αν και ο Παχυμέρης «συμπιέζει», όπως και ο μεταγενέστερος Νικηφόρος Γρήγορός, τοπογραφικά και χρονικά την επικράτεια του κρατιδίου της Ηπείρου, ωστόσο αναφέρεται στην απροκάλυπτη επεκτατική δράση του «δυσικού δεσπότου» Μιχαήλ Β' Δούκα ( ... και τα Πηνειού πέραν , την ιδίως Ελλάδα λεγομένην , κατατρέχειν, τω δεσπότη Μιχαήλ πολεμούντα , ουδέν γάρ ήν αυτώ προφασίζεσθαι ότι , έξω που της πατρίδος όντος του βασιλέως , δικαοίτ' αν κακείνος τα μέρη κατέχειν ).
(...)

Αν για τον Παχυμέρη η περιοχή του δυτικοελλαδικού χώρου οροθετείται ως τα «δυτικά/δυσικά μέρη», για τον λίγο μεταγενέστερο Νικηφόρο Γρήγορά θεωρείται ως άπωκισμένη από την Βασιλεύουσα. Ο ιστορικός υπογραμμίζει ειδικά την έννοια της απόστασης, αλλά και την ύπαρξη οχυρών στον συγκεκριμένο χώρο, στοιχεία που διευκόλυναν την ανάδειξη τοπικών εξουσιών ( ούτοι γαρ όσον πλείστον ην της βασιλευούσης απωκισμένοι , και αυτά γε , ως ειπείν , της Ρωμαϊκής ηγεμονίας τα πέρατα λαχόντες εκ διαμέτρου , και άμα τοις των τόπων οχυρώμασι σφόδρα τεθαρρηκότες , τυραννικώτερον επεπήδησαν τη αρχή ... ) , δεδομένου μάλιστα ότι εκείνη τη στιγμή η Κωνσταντινούπολη ήταν υπό λατινική εξουσία. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς κάνει σαφή την αρχαιογνωστική πρόσληψη του δυτικοελλαδικού χώρου, καθώς αφηγείται τη διανομή των εδαφών του Μιχαήλ Β' Δούκα στους δύο γιους του, Ιωάννη το Νόθο και Νικηφόρο- προσδιορίζει γεωγραφικά την επικράτεια (Παλαιό Ήπειρο) του Νικηφόρου Δούκα (1267-1296) με βάση τα φυσικά όρια και τα ηπειρωτικά φύλα που κατά την αρχαιότητα κατοικούσαν εκεί ( ... παλαιά ονομάζεται Ήπειρος ... περιέχει δέ αύτη Θεσπρωτούς και Ακαρνάνας και Δόλοπας , και προς τούτοις Κερκυραίους και Κεφαλλήνας και Ιθακησίους , ορίζεται δε προς μεν δύσεως Αδριατικώ τε και Ιονίω πελάγει , προς δ' άρκτων όρεσιν υψηλοίς τω τε Πύδνω και τοις Ακροκεραυνίοις ονομαζομένοις , εκ δ' ανατολών Αχελώο τω ποταμώ , εκ δε μεσημβρίας τη Κερκυραίων νήσω και τη Κεφαλληνία ) . Με τον ίδιο προσδιορισμό, μέσω των αρχαίων ηπειρωτικών φύλων, ο συγγραφέας ορίζει συνήθως την επικράτεια του κράτους της Ηπείρου ( σπανιότερα χρησιμοποιεί τον προσδιορισμό παλαιά Ήπειρος, όταν για παράδειγμα προσδιορίζει ην επικράτεια της ηπειρωτικής δυναστείας των Αγγέλων και πάλι σε σχέση με τη βυζαντινή διοίκηση ) και τους εκάστοτε αρχηγούς του, προσδιορίζοντάς τους είτε απλά ως Αιτωλούς, είτε ως άρχοντες των Αιτωλών και των Ακαρνάνων. Ωστόσο, ο Γρηγοράς με τον όρο κυρίως Αιτωλία -και λιγότερο με τους όρους Ακαρνανία και την ταυτόχρονη αναφορά των δύο όρων Αιτωλία και Ακαρνανία πέραν της αρχαιομάθειάς του υποδηλώνει το ανεξάρτητο κράτος της Ηπείρου. Γιατί, όταν περιγράφει την κατάληψη και στη συνέχεια την οριστική κατάλυσή του (1338-1340) από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ' Παλαιολόγο χρησιμοποιεί τον καθιερωμένο στη βυζαντινή ιεραρχία όρο «επαρχία Παλαιάς Ηπείρου». ( Τούτων δ ’ ούτως έχόντων άπογνόντες προς τό τής πολιορκίας έκτεταμένον ένέδοσαν και οι Άκαρνάνες- καϊ ούτως ύποχείριος έγεγόνει τή τών "Ρωμαίων ηγεμονία πάσα ή τής παλαιάς ονομαζόμενης Ηπείρου έπαρχία, και ούδεν ήν έτι το άντιπράττον έκεϊθεν. Μετά την υποταγή της Ηπείρου διορίστηκε εκπρόσωπος της βυζαντινής εξουσίας εκεί και έτσι ο Γρηγοράς γράφει: επίτροπός γε μην τής Ηπείρου έγκαταλέλειπται προς τοΰ βασιλέως ό πρωτοστράτωρ Θεόδωρος ό Συναδηνός. ) Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι οι όροι Αιτωλία και Ακαρνανία χρησιμοποιούνται από τον Γρήγορά, αλλά και τον Καντακουζηνό, όπως θα δούμε στη συνέχεια, για να αποδώσουν τοπικό χαρακτήρα στις τοπωνυμίες Αιτωλία και Ακαρνανία και να δηλώσουν τις αυτόνομες περιοχές της Ηπείρου, σε αντιδιαστολή με τον ευρύτερο όρο (παλαιά) Ήπειρος που παραπέμπει στη βυζαντινή διοικητική παράδοση.

Ο λόγιος Ιωάννης Καντακουζηνός, που γνώριζε τη διήγηση του παλιού φίλου και αργότερα ιδεολογικού του αντιπάλου Γρηγορά, για να προσδιορίσει το κράτος της Ηπείρου δεν χρησιμοποιεί στην Ιστορία του ποτέ τον όρο Αιτωλία που προτιμά ο Γρηγοράς, αλλά θεωρεί τον όρο Ακαρνανία ως συνώνυμο του κράτους της Ηπείρου, και κατ’ αντιστοιχία αποκαλεί τους εκάστοτε ηγεμόνες της Ηπείρου ως «άρχοντες της Ακαρνανίας». Όπως φαίνεται, για τον Καντακουζηνό η Ήπειρος είναι μία ευρύτερη περιοχή, διαφορετική από την Ακαρνανία. ( Όπως φαίνεται από το απόσπασμα αναφορικά με τούς αρχικούς συμμάχους του Καντακουζηνού κατά τον δεύτερο εμφύλιο: ’Ακαρνανία και τό άλλο ηπειρωτικόν, πάλαι την έμήν άφιξιν προσδεχόμενον ... ει δέοι Ακαρνανίαν και Ήπειρον περιιέναι. Βλ. τη διόρθωση της ΚΑΤΣΑΡΟΠΟΥΛΟΥ 1989, 33 ότι η λέξη ηπειρωτικόν θα πρέπει να γραφτεί με κεφαλαίο Η στην παραπάνω περίπτωση αλλά και στο άλλο σχετικό απόσπασμα (II, 370): Ακαρνανία ράστα προσχωρήσει καί ή άλλη ήπειρος, πάλαι γαp προσδέχονται αύτοΰ τήν άφιξιν, καί πολλήν αί περί αύτόν ένδείκνυνται την εύνοιαν, 'ώσπερ οΐδα σαφώς αυτός πολϋν παρ ’ έκείνοις διατρίψας χρόνον. ) Από την άλλη ο αυτοκράτορας συγγραφέας, ως γνώστης του δυτικοελλαδικού χώρου, αφού είχε λάβει μέρος σε εκστρατείες εκεί, απαριθμεί πληθώρα φρουρίων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις πολεμικές δραστηριότητες της εποχής του, ενίοτε προσφέροντας τοπογραφικές τους λεπτομέρειες, ενώ απεικονίζει επίσης γλαφυρά τα δυσπρόσοδα δρη της Ηπείρου και τις δυσκολίες της εκεί εκστρατείας λόγω της μορφολογίας του εδάφους.
Παρά το ότι οι Βυζαντινοί είχαν επίγνωση ότι η Ήπειρος βρισκόταν γεωγραφικά στο δυτικότερο άκρο του Βυζαντίου πιο κοντά στην Ιταλία παρά στην Κωνσταντινούπολη, όπως είδαμε στη χαρακτηριστική φράση «απωκισμένη» του Γρήγορά, σε ιδεολογικό επίπεδο λανθάνει η ιδέα ότι ο συγκεκριμένος χώρος θα έπρεπε ex officio να ανήκει στην επικράτειά τους: και πάσαν χώραν καί έαυτην καί παίδα ώς αρχαία ελλείμματα Ρωμαϊδος έγχειρίζειν λέει ο Παχυμέρης, σαν να επικροτεί την ιδεολογική πρόσληψη του χώρου από την κωνσταντινουπολίτικης προέλευσης και ιδεολογίας βασίλισσα της Ηπείρου Άννα Καντακουζηνή. Τη συγκεκριμένη άποψη εξέφρασε για τον σχεδιαζόμενο, αλλά ατελέσφορο τελικά, γάμο του μεγαλύτερου γιου του Ανδρονίκου Β', Μιχαήλ Θ' με την κόρη της, την όμορφη πριγκίπισσα της Ηπείρου Θαμάρ.
Αν για τον καθαρά «νικαιοκεντρικό» ιστορικό Ακροπολίτη και τους λιγότερο μεροληπτικούς Νικήτα Χωνιάτη, Παχυμέρη και Γρηγορά ο δυτικοελλαδικός χώρος αποτιμάται συχνά αρνητικά, για τον γνωστό μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιωάννη Απόκαυκο (1155;-1233) που ήταν υποστηρικτής των Δουκών η πρόσληψη της ίδιας περιοχής τόσο σε ιδεολογικό, όσο και σε γεωγραφικό επίπεδο είναι εκ διαμέτρου αντίθετη. Το ίδιο μπορούμε να πούμε ότι ισχύει και για τον Γεώργιο Βαρδάνη (+ περ. 1240), μητροπολίτη Κερκύρας, ο οποίος ωστόσο δεν μας άφησε τόσο ευρύ έργο, όσο ο φίλος του μητροπολίτης Ναυπάκτου, και μόνο σποραδικά μαθαίνουμε τις απόψεις του για το χώρο που έδρασε.
Κατά τον Ιωάννη Απόκαυκο η εξουσία των Δουκών της Ηπείρου παρελήφθη εκ θεού για τη διακυβέρνηση όχι μόνο πάντων τών δυτικών μερών αλλά και όλης τής γης. Ωστόσο ο διαχωρισμός Δύσης και Ανατολής παρουσιάζεται και εδώ, αλλά με μια ειρωνική διάθεση για την ανωτερότητα των Ανατολικών: ύψηλότερα γάρ τά έώα τών δυτικών έπι τους ταπεινούς ημάς ιδείν διά γραφών ούκ ήξίωσας, ή ώς ράκος άποκαθήμενον ημάς λογισαμένος ή ώς άχρηστον σκεϋος, έν γωνία ταύτη παρεριμμένους τή δυτική.

(...)
[ Ιωάννης Απόκαυκος , Γεώργιος Βαρδάνης και Δημήτριος Χωματιανός ( Χωματηνός ) ήταν υποστηρικτές των Δουκών της Ηπείρου . ]
[ O Bίος Κλήμεντος Αχρίδος , τον οποίο ίσως έγραψε ο Δημήτριος Χωματηνός , λέει πως οι Βούλγαροι έλεγαν την Κεφαλλονιά Γλαβινίτζα . Περί την Λυχνιδόν Ιλλυριών πόλιν, των πέριξ πόλεων ούσαν μητρόπολιν, η νυν Αχρίς κατά την Μυσών ονομάζεται γλώσσαν, και την Κεφαλήνίαν μετονομασθείσαν τή Βουλγάρων φωνή Γλαβινίτζαν ... Εκτός κι αν δεν είναι το γνωστό νησί ]
(...)

Ο Βίος Ιωάννου Ελεήμονος που από τη σκοπιά της Νίκαιας καλύπτει την αντιπαλότητά της με το λεγόμενο Δεσποτάτο της Ηπείρου υπογραμμίζει τον κατακερματισμό της περιοχής. Επισημαίνει, λοιπόν, τους αγώνες του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη προς πληθώρα αντιπάλων σε Ανατολή και Δύση με αρχαιοπρεπή ονόματα (εξαιρούνται οι Ιταλοί, ίσως ως οι κατεξοχήν σύγχρονοι αντίπαλοι) και μιλάει για τα έθνη που κατοικούσαν εκεί, χρησιμοποιώντας αρχαίες ονομασίες για διάφορες φυλές και λαούς, όπως κάνουν άλλωστε και ορισμένοι ιστορικοί της εποχής: ... ού πρός ένα ή δύο ή και μικρώ πλείους άγωνιζόμενος, άλλα, σχεδόν προς έθνη πάντα τά την Ασίαν οικούντα, ήδη δέ και τής Ευρώπης τά πλείστα, έπικειμένων μεν Σκυθών, έπικειμένων δ ’ Αράβων, πολεμούντων δέ Ιταλών, Θετταλών ’Ιλλυριών Άκαρνάνων έναντία όπλα συν τοις Μακεδόσιν αιρόντων, Μυσών Παιόνων Μολοσσών όρεϊγόνων [ σύμφωνα με τον εκδότη του Βίου , Heisenberg , εδώ οι Μολοσσοί ορεϊγονες είναι οι Αλβανοί ] άντικαθισταμένων. Ειδικά για τους Ακαρνάνες, φαίνεται πως εννοούνται οι κάτοικοι του κράτους της Ηπείρου. Σε ορισμένες περιπτώσεις με τη γενική ονομασία «Ιλλυριός» στα αγιολογικά κείμενα εννοούνται συλλήβδην οι κάτοικοι του δυτικοελλαδικού χώρου, χωρίς να διευκρινίζεται σε ποια εθνότητα ανήκαν, όπως χρησιμοποιείται από τον Φιλόθεο Κόκκινο στον Βίο αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Γρηγορίου Παλαμά (1294;-1356). Πάντως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο συγγραφέας εννοεί τους Σέρβους. Στον ίδιο Βίο ο Φιλόθεος Κόκκινος, μιλώντας για την μεγάλη απήχηση της προσωπικότητας του Γρηγορίου Παλαμά, λέει πως ο τελευταίος ήταν ιδιαίτερα διάσημος και επικαλείται ως μάρτυρες άψευδεΐς τοϋ λόγου Θεττολοϊ και Ίλλυριοϊ και οι έκεϊθεν τα τοϋ μεγάλου θαυμαστώς διάκομίζοντέστε και διηγούμενοι θαύματα. Οι από εκεί, οι έκεϊθεν που αναφέρονται μαζί με τους Ιλλυριούς και τους Θετταλούς θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως οι κάτοικοι του δυτικοελλαδικού χώρου, σε συνάρτηση με τις απόψεις των «από εκεί» του Ακροπολίτη και των «δυσικών» του Παχυμέρη, που είδαμε πιο πάνω.
Σε αγιολογικά κείμενα που ασχολούνται με παλαιότερους αγίους οι όροι Ιλλυρικόν και Ιλλυριός χρησιμοποιούνται με την πρωτοβυζαντινή σημασία τους και έτσι οι δημιουργοί τους αναπαράγουν ιστορικά στοιχεία προγενέστερης εποχής, όπως συμβαίνει στα Θαύματα του αγίου Δημητρίου, έργο του Ιωάννη Σταυρακίου, ενός λογίου ο οποίος έζησε στη Θεσσαλονίκη περί τα τέλη του 13ου - αρχές 14ου αι.

(...)

Ένα ακόμα αγιολογικό κείμενο, ο Βίος και Πολιτεία τοϋ όσιου κα'ι Θεοφόρου πατρός ημών Νίφωνος τοϋ έν τώ Άθω δρει άσκησαντος μαρτυρεί ειδικότερα την πρόσληψη του δυτικού ελλαδικού χώρου από ένα συγγραφέα της εποχής και απεικονίζει πόσο έχει περάσει στη συνείδηση των συγχρόνων η ορολογία «Δεσποτάτον της Ηπείρου». Ο όσιος Νίφων, μοναχός στο Άγιον Όρος, γεννήθηκε περίπου το 1315 και πέθανε περί το 1411 και είναι γνωστός ως ο συγγραφέας ενός από τους δύο Βίους του Μάξιμου Καυσοκαλυβίτη. Ο Βίος του γράφτηκε κατά το διάστημα της πολύχρονης ζωής του από ένα ανώνυμο μαθητή του στο Άγιον Όρος. Ο ανώνυμος συγγραφέας αναφέρεται, όπως συνηθίζεται και σε άλλα συναφή κείμενα, στην προέλευση του αγίου λέγοντας τα ακόλουθα: Οντος ό όσιος πατήρ ημών υπηρχεν άπό το δεσποτάτον το διακείμενον μέσον Άχαΐας και Ίλλυρικοϋ. Ο ανώνυμος συγγραφέας του έργου, είτε είχε ακούσει από τον όσιο την κατατοπιστική αυτή περιγραφή, είτε γνώριζε ο ίδιος το χώρο, δίνει με σχετική ακρίβεια και σαφή διοικητική ονομασία τη γεωγραφική έκταση του κράτους της Ηπείρου. Προσδιορίζει καθαρά τα όρια του Δεσποτάτου της Ηπείρου βόρεια και νότια χρησιμοποιώντας, ωστόσο, διοικητικές ονομασίες της πρωτοβυζαντινής περιόδου,
προφανώς γνωστές από τη βυζαντινή εκκλησιαστική διοίκηση, ονομασίες που διατηρήθηκαν στη διάρκεια της χιλιόχρονης ζωής του Βυζαντίου.
(...)
Δίνει επίσης και ορισμένες πληροφορίες περί της εθνοτικής καταγωγής μοναχού που συνδέθηκε στενά με τον Νίφωνα, όταν αυτός μετακόμισε στο Άγιο Όρος, ο οποίος δεν αποκλείεται να ήταν πατριώτης του, καθώς χαρακτηρίζεται ως έξ ’Ιλλυριών και αλλού εις Ίλλυρίους, υπονοώντας ότι προέρχεται από το δυτικοελλαδικό χώρο. Αυτός ο μοναχός, ο λεγόμενος Μάρκος, ήταν μάλλον κτίστης, αφού έκτισε για τον άγιο κελλίον εύρυχωρότερον, απεικονίζοντας την παράδοση που πιθανώς είχαν από τότε οι κτίστες στην Ήπειρο.
Στα τέλη του 13ου αι. ο Ιώβ Ιασίτης ( ή Ιώβ Μέλης ή Μελίας ή Μηλίας Ιασίτης ) έγραψε τον Βίο της Αγίας Θεοδώρας της Ηπείρου. Πρόκειται για ένα κείμενο γραμμένο από την πλευρά των Ηπειρωτών προκειμένου να νομιμοποιήσει την κεντρική εξουσία της Ηπείρου και να τονίσει την εξ αίματος συγγενική σύνδεσή της με τη βυζαντινή αυτοκρατορική, έστω και έκπτωτη, αρχή του Αλεξίου Γ' Αγγέλου. Αφηγούμενος, λοιπόν, πώς περιήλθαν τα εδάφη της Ηπείρου στην κυριαρχία του Μιχαήλ Α', αρχικά χρησιμοποιεί περισσότερο τοπωνύμια ευρύτερων περιοχών και λιγότερο πόλεων. Εδώ, λοιπόν, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στο πλαίσιο του δυτικοελλαδικού χώρου, η πρόσληψη του ηπειρωτικού έχει έντονο ιδεολογικό προσανατολισμό. Έτσι, αναφέρεται η Νικόπολη ως περιοχή, κατ’ αντιστοιχία με την Αιτωλία, κάτι που αποτελεί ίσως ανάμνηση του παλαιού θέματος Νικοπόλεως: Σεναχερείμ δέ, προς Αιτωλίαν και Νικόπολιν άποστέλλεται. Αφού έχει τοποθετήσει γεωγραφικά τα όρια της επικράτειας του Μιχαήλ, προβαίνει στην αφήγηση της προοδευτικής αύξησης των εδαφών του. Αφηγείται με ποιο τρόπο η Άρτα περιήλθε στη δικαιοδοσία του Μιχαήλ Α ' Δούκα, ύστερα από πρόσκληση του διοικητή της Άρτας, αφήνοντας να υπονοηθεί ότι η περιοχή της Άρτας αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της περιοχής Νικοπόλεως: Σεναχηρείμ ουν κα'ι αύτους επιβουλευθείς παρά των Νικοπολιτών, τον Κομνηνόν Μιχαήλ εις βοήθειαν προσεκαλέσατο· μήπω δ ’ έκείνου φθάσαντος δολοφονείται Σεναχηρείμ. Κατόπιν αναφέρεται στις κτήσεις με συγκεκριμένες πόλεις, η προσάρτηση των οποίων οφείλεται στην επιδεξιότητα του Μιχαήλ Α ' Δούκα τον οποίο, ως ιδρυτή του κράτους της Ηπείρου, χαρακτηρίζει με τα ακόλουθα: άνήρ δραστήριος, και οξύς νοήσαι, και πραγμάτων έμπειρότατος οικονόμος" ος δη Βελλάγραδά τε και Ιωάννινα και την Βόνδιτζαν έκτησε, τήν νήσον τε Κορυφώ και Δυρράχιον και Αχρίδα, και πάσαν τήν Βλαχίαν και τήν Ελλάδα περιεποιήσατο, και εις πολύ πλάτος έπέτεινε τήν αρχήν. Η εντύπωση που προκαλεί ο Βίος, που
γράφτηκε αρκετά μεταγενέστερα από την ηρωίδα του, Θεοδώρα αγία της Άρτας, στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ότι οι εν λόγω τοπωνυμίες οριοθετούν περισσότερο την περιοχή υπό την εξουσία του Μιχαήλ Α' και αυτό άσχετα με το κάτω από ποιες συνθήκες και πότε οι περιοχές αυτές περνούν στην εξουσία του λεγομένου Δεσποτάτου της Ηπείρου. ( Για παράδειγμα, ο Μιχαήλ κατέλαβε την Κέρκυρα από τους πρώην συμμάχους του Ενετούς το 1212-1214, ενώ το Δυρράχιο, το οποίο ο ίδιος αποσπά από τους Ενετούς την ίδια εποχή θα ανακαταληφθεί από τον Λατίνο αυτοκράτορα Πιερ ντε Κουρτεναί το 1217, κατά την πορεία του από τη Ρώμη, όπου εστέφθη, προς την Κωνσταντινούπολη, για να περάσει λίγο αργότερα, μετά την ήττα του από τον Θεόδωρο Δούκα και πάλι στο κράτος της Ηπείρου το 1218" Ο Θεόδωρος Δούκας κυρίευσε την Αχρίδα το 1216. ) Σε κάθε περίπτωση αναφέρονται ως χαρακτηριστικά τοπικά σημεία για τον χώρο που εξούσιαζε. Η ένταξή τους στον δυτικοελλαδικό χώρο γίνεται και expressis verbis λίγο παρακάτω, όταν ο Βίος, αναφορικά με τις κατακτήσεις του Θεοδώρου Δούκα (1215-1230) θα επισημάνει ότι και πάντων τών δυτικών έως αύτής έκράτησε τής Χριστουπόλεως (Καβάλα).

Ο ίδιος Βίος περιγράφοντας το γάμο του Μιχαήλ Β' Δούκα με την μετέπειτα αγία Θεοδώρα λέει ότι έλαβε χώρα στην Ακαρνανία και ταύτην νομίμω γάμω λαβών, εις Άχαρνανίαν άτείχιστον τότε οϋσαν. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι μιλάει για τείχη, σαφώς δεν εννοεί την περιοχή της Ακαρνανίας, όπως είχε ονομαστεί από την αρχαιότητα, ούτε όπως την εννοούσε ο Καντακουζηνός, αλλά υποδηλώνει ένα μεσαιωνικό κάστρο της εποχής που τότε ήταν ακόμα ατείχιστο. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ως Ακαρνανία στο συγκεκριμένο απόσπασμα θα μπορούσε να εννοείται η Άρτα, δεδομένου ότι η αγία Θεοδώρα είναι συνδεδεμένη με τη συγκεκριμένη πόλη και αφετέρου τον 14° αιώνα ο Ιωάννης Καντακουζηνός τη θεωρεί δεσπόζουσα πόλη της Ακαρνανίας ( Άρτα μέν , η της Ακαρνανίας ως παρά κεφάλαιον των πόλεων εστι ). Επιπλέον γνωρίζουμε ότι η ανοικοδόμηση των τειχών της πρωτεύουσας του κράτους της Ηπείρου έλαβε χώρα μετά το 1227, την εποχή που η πόλη αποκτά βασιλική όψη, με τείχη και παλάτια, από τα χρόνια του Θεοδώρου Δούκα και ιδιαίτερα στα χρόνια του μεγαλεπήβολου Μιχαήλ Β '. Εκτός τούτων, ανοικοδομούνται οι μονές της Παντάνασσας και της Παναγίας από την Θεοδώρα και τον Μιχαήλ Β' Δούκα, μια δραστηριότητα της οποίας γίνεται μνεία στο συγκεκριμένο κείμενο, ως επιστέγασμα της ιδεολογικής προπαγάνδας που είναι διάχυτη σε όλη την αφήγηση. Ο ίδιος Βίος ωστόσο περιέχει και μια άλλη αναφορά για το χώρο, απεικονίζοντας τον αγροτικό-οικονομικό ιστό της περιοχής, όταν αναφέρει στο χωρίο Πρενίστη έναν ιερέα, ο οποίος συμπαραστάθηκε στη διωχθείσα σύζυγο του Μιχαήλ Β' Δούκα, την αγία Θεοδώρα, την οποία και συνάντησε λαχανευομένην έν άγρώ. Έτσι, σε αντιδιαστολή προς τα ιστορικά, τα περισσότερα αγιολογικά κείμενα αντιλαμβάνονται τις πόλεις του δυτικοελλαδικού χώρου με τη μορφή ευρύτερης περιοχής, όπως η Ακαρνανία που αναφέραμε, αποτυπώνοντας ένα χαλαρό αστικό ιστό.
Αντίστοιχη χρήση χαρακτηριστικών τοπικών σημείων γίνεται και στον Βίο Αθανασίου Μετεωρίτη, όπου τα Μετέωρα σηματοδοτούν το σύνορο μεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας. Έστι τι, ... πολιχνών έν μεθορίω κείμενον Ίωαννίνων και Βλαχίας· ταύτης έχόμενα ΐστανται λίθοι υψίκομοι και ευμεγέθεις άπό κτίσεως κόσμου, ούτω παρά του δημιουργού ίδρυθέντες.
Συνεχίζοντας την ανάγνωση των αγιολογικών κειμένων για την πρόσληψη του χώρου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι απόψεις που καταγράφει ο Κωνσταντίνος Ακροπολίτης στον Λόγο του για τον Άγιο Βάρβαρο. Το έργο, γραμμένο πιθανότατα περί τα κρισιμότατα έσχατα του 13ου αι., όπως λέει ο Ζακυθηνός, αναφέρεται σε τοπωνύμια του δυτικοελλαδικού χώρου, όπου εντοπίζεται η δράση του αγίου. Ο λόγιος συγγραφέας χρησιμοποιεί τις επιδρομές των Αράβων στις αρχές του ένατου αιώνα, την ίδια περίπου εποχή με τη στάση του Θωμά του Σλάβου -περί το 822- επί Μιχαήλ Β' Τραυλού ως ιστορικό πλαίσιο για την αφήγησή του: Ό μικρού δήτα και άπέβηκεν έκ μεν γάρ τού ευθέος λαμβάνονται Νικοπόλεως, ήτις έγχωρίως Μάζα κατωνομάζετο, έκ δέ τής τών Ελλήνων καταπλοίας και Ναύπακτος ήκουσεν είτα κατ' Άμβρακίας όρμήσαντες.

Όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας δεν είχε μεταβεί στην περιοχή δράσης του οσίου, αλλά παρέλαβε το υλικό του από παλαιότερα γραπτά κείμενα, επομένως συνάγεται ότι τα τοπωνύμια που αναφέρει προέρχονται από προγενέστερή του πηγή. Αφού κατέλαβαν, λέει ο Ακροπολίτης, οι Άραβες τη Νικόπολη τον 9° αιώνα, μια πόλη που ονομαζόταν από τους ντόπιους Μάζα, σύμφωνα με την Tabula Imperii Byzantini πρόκειται για το Μάζωμα, 6 χλμ. βόρεια της Πρέβεζας, κατόπιν στρέφονται στην Αμβρακία. Μια παραλλαγή του Βίου Βαρβάρου προσδιορίζει την επιδρομή πειρατών στην πόλη της Αμβρακίας ( Αμπρακίαν ) τοπωνύμιο το οποίο ο Λαμψίδης πιθανολογεί ότι βρισκόταν κοντά στη σημερινή Αμφιλοχία και σε κάθε περίπτωση εντός του δυτικοελλαδικού χώρου. Οι Αμβρακιώτες, κατά τη διήγηση του Ακροπολίτη, ζήτησαν τη συνδρομή των αστυγειτόνων τους και απέκρουσαν τους επιδρομείς στη Δραγαμεστό (τον αρχαίο Αστακό).
Εκείνο που έχει αξία να σημειώσουμε είναι ότι ο λόγιος συγγραφέας, μιλώντας για την Αμβρακία, προβαίνει με φανερή γλωσσική ευαισθησία σε ένα γενικότερο σχόλιο για τα τοπωνύμια της περιοχής· επιδεικνύοντας κατά κάποιο τρόπο την αρχαιομάθειά του, επισημαίνει έτσι ότι: ης πέρι λόγος ούτοι τοις παλαιοτέροις βραχύς - πόλις γαρ αύτη τής Αιτωλίας περίφημος, πλείστα προς συγγραφήν τοίς τα αρχαιότερα ίστορήσασιν, προσθέτοντας ωστόσο με κάποια υποφώσκουσα πικρία κάτι βασικό για την πρόσληψη του χώρου: Δραγαρεστός ή πόλις ώνόμαστο , τα δε των πόλεων τα δέ τών χωρών, ώς ίσμεν ονόματα πλειστάκις τω χρόνω διαφόροις ταΐς αίτίαις μεταπεποίηται καί βραχέα πάνυ τήν άρχαιοτέραν κλήσιν παρακατέχουσιν. Όπως τοίνυν ή πόλις έκαλείτο το πρότερον, ούκ έγνωμεν εις ακρίβειαν Δραγαμεστόν δ' έγχωρίως καλείσθαι μανθάνομεν. Σχόλιο που δεν κάνει αντίστοιχα ο μητροπολίτης Ναυπάκτου Απόκαυκος, που και εκείνος αναφέρει το τοπωνύμιο, αλλά χωρίς, όμως, να το σχολιάζει γλωσσικά. Σε κάθε περίπτωση, το παραπάνω απόσπασμα περιέχει μια σαφή δήλωση του Ακροπολίτη και νομίζουμε ότι ισχύει ως ένα βαθμό και για λόγιους συγγραφείς ιδιαίτερα των αγιολογικών κειμένων, που προσεγγίζουν ευκολότερα τον αναγνώστη/ακροατή σχετικά με τη σημασία των τοπωνυμίων της εποχής του αλλά και προηγουμένων, για την πρόσληψη του χώρου και τη συνέχειά του στην πάροδο των χρόνων. Σημαίνει επίσης ότι ο λόγιος συγγραφέας θεωρούσε την αρχαιογνωστική αναφορά, δηλαδή την ταύτιση της Δραγαμεστού με ένα προηγούμενο τοπωνύμιο, ως κάτι το βασικό για την πρόσληψη του χώρου και την κατανόησή του από τους αναγνώστες/ακροατές του, αλλά και από τον ίδιο. Μάλιστα κάνει αναφορά στους αρχαίους μύθους της περιοχής αναφερόμενος μεταφορικά στη Χίμαιρα. Ο Ακροπολίτης θα συνεχίσει τις αναφορές σε τοποθεσίες της περιοχής, αναφερόμενος στις περιπλανήσεις του Βάρβαρου: Πλείστα δ ’ ουν όρη διαμείψας Αίτωλικά άνά τό Νύσαν [ ίσως πρόκειται για το όρος Πυργαντή κοντά στη Βόνιτσα ] ούτω καλούμενον γίγνεται. Έν τωδε και ναός τώ μεγαλομάρτυρι ίδρυτο Γεωργίω, έν ω έτιμάτο μεν ό λαμπρός αγωνιστής, ου και επώνυμος ό σηκός, όπου Τών τις ... Νικοπολιτών, την άξίαν πρεσβύτερος. θα συντελέσει στο να μεταστραφεί ο Βάρβαρος, για τον οποίο γράφτηκε ο Λόγος, στον χριστιανισμό.
Πέρα, όμως, από τις τοπικές λεπτομέρειες και την ομολογία του Ακροπολίτη ότι έχει μεταγενέστερη ίσως και εγχώρια πηγή πληροφοριών (έγχωρίως καλεϊσθαι μανθάνομεν) υπάρχει και η αναφορά ότι όλα αυτά γίνονται επειδή υπήρχαν προβλήματα στα «εσπέρια» μέρη, λόγω
της εικονομαχίας του όγδοου αιώνα: Όποιον τω τότε τό προς εσπέραν έπεπόνθει τής ήμετέρας άρχής, μάλλον δ ’ ή πάσα συνεπεπόνθει άρχή·, και όλα τα παραπάνω θα είναι μετέωρα αν δεν τοποθετηθούν στα «δυτικά/δυσικά» αυτά μέρη του Παχυμέρη, ή στα «ξένα» του Ακροπολίτη.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1371 έγινε η φοβερή μάχη του Έβρου (Μαρίτζα), μια μάχη ορόσημο για τη βαλκανική ιστορία, αφού άνοιξε από τότε ο δρόμος στους Οθωμανούς για την προοδευτική ανεμπόδιστη προέλασή τους στη Βαλκανική και έτσι οι οθωμανικές επιθέσεις έγιναν μαζικές, από ξηράς και θαλάσσης. Το κλίμα αβεβαιότητας και ανασφάλειας που επικρατούσε τότε στους κατοίκους των περιοχών αποτυπώνεται καλύτερα από κάθε άλλη πηγή στον Βίο του οσίου Ρωμύλου που γράφεται από κάποιο Γρηγόριο μοναχό περί τα τέλη του 14ου αιώνα. Ο όσιος Ρωμύλος ήταν γεννημένος από πατέρα Βυζαντινό και μητέρα Βουλγάρα ό μεν πατήρ Ρωμαίος ην τό γένος, έκ δε τών Βουλγάρων ή μήτηρ. Όπως πολλοί μοναχοί έτσι και ο άγιος εγκατέλειψε λόγω των επιδρομών το Αγιο Όρος και έφτασε στην Αυλώνα: καταλιμπάνει τό άγιον όρος και πρός έτερον τόπον άπέρχεται άγνώριστον τάχα και αδοξον, ώς ήγάπα και ήθελεν ό φιλέρημος, Αυλώνα τον τόπον έγχωρίως καλούμενον. Ο ίδιος Βίος θα συνεχίσει την αναφορά στην περιοχή αυτή χαρακτηρίζοντας με τα πλέον αρνητικά σχόλια τους κατοίκους της περιοχής ως «ωμούς, απαίδευτους, εντελώς θηριώδεις, ληστές, φονιάδες» και άλλα παρόμοια, θυμίζοντάς μας τα όσα έγραφαν οι ιστορικοί για την ίδια περιοχή, ενώ και για τους τοπικούς άρχοντες δεν φείδεται παρόμοιων χαρακτηρισμών.160 Πέρα από τις προθέσεις του κειμένου να τονίσει την προσφορά του οσίου προς τους κατοίκους της περιοχής με το να τους ενσταλλάξει τη χριστιανική αγάπη, παράλληλα δίνει με τον καλύτερο τρόπο το στίγμα ενός κατακερματισμένου δυτικοελλαδικού χώρου με τις αναπόφευκτες κοινωνικές συνέπειες. Απεικονίζει έτσι, όπως και τα λοιπά αγιολογικά κείμενα της εποχής ένα χώρο, στον οποίο ήδη ενισχύονται τα τοπικά χαρακτηριστικά και ο οποίος παρά τις καταβολές του και την ενιαία ιδεολογική θεώρηση, έχει απομακρυνθεί οριστικά από την επιρροή του παλαιού βυζαντινού κέντρου.