Το ποντιακό αντάρτικο ξεκίνησε από Ποντίους που ήθελαν να ποφύγουν τα αμελέ ταμπουρού. Συνεχίστηκε το 1912 - 1914 όταν μουσουλμάνοι πρόσφυγες της Βαλκανικής ήρθαν να εγκατασταθούν μεταξύ άλλων περιοχών και στον Πόντο. Οι πρόσφυγες αυτοί έτρεφαν μίσος για τους χριστιανούς με αποτέλεσμα τις συγκρούσεις. Συνεχίστηκε το 1914 - 1918 για την αυτοπροστασία απ' τις τουρκικές βαρβαρότητες και το 1919 - 1923 για τον ίδιο λόγο και για την δημιουργία ποντιακού κράτους.
Λάζαρος Παπαδόπουλος ή Τελή Λάζερης/Τρελολάζαρος : Οπλοφόρος από το Παπασούν Ατά της Πάφρας. Έδρασε το 1870 - 1900 κατά των Τούρκων και της φορολογικής αυθαιρεσίας που επέβαλαν στους χριστιανούς.
Κοτζά Αναστάς : ( Αναστάσιος Παπαδόπουλος ). Ο επονομαζόμενος και "Πόντιος Κολοκοτρώνης". Το φθινόπωρο του 1921 σε ηλικία 25 ετών , έδωσε σκληρές μάχες 95 ημερών στο Top Τsam , και θρυλείται πως σκότωσε 700 Τούρκους στρατιώτες του στρατηγού Λιβά πασά με δικές του απώλειες μόνο 18 άνδρες. Στις 22/2/1922 αντιμετωπίζει μαζί με τον οπλαρχηγό Ιστύλ αγά ( Στυλιανός Κοσμίδης ) στο Δαζλή 16.000 άνδρες του στρατηγού Τζεμάλ Τζεβήτ . Ο Τζεμάλ πέφτει νεκρός στο πεδίο της μάχης.
Μάχη στο όρος Αγιού Τεπέ : 16/11/1916. Δυτικός Πόντος. O Παντέλ Αγά σκοτώνει 119 στρατιώτες και 8 Τούρκους αξιωματικούς και διασώζει τα γυναικόπαιδα που συνόδευαν το ανταρτικό του σώμα.
Ολοκαύτωμα στο Σπήλαιο της Παναγιάς : Τέλη 1917. Δυτικός Πόντος. Νότια της Πάφρας. Ομαδική αυτοκτονία των υπερασπιστών του σπηλαίου. Το λεγόμενο "Αρκάδι του Πόντου".
Ιστύλ αγάς vs Τοπάλ Οσμάν : 7/7/1921. Δυτικός Πόντος. Ο Ιστύλ αγάς σώζει 6.000 γυναικόπαιδα απ' τα στίφη του Τοπάλ Οσμάν.
Κουνάκα της Ματσούκας : Στις 24/4/1916 στην Κουνάκα , 26 γυναίκες έπεσαν στον Πρύτανη ποταμό και πνίγηκαν για να αποφύγουν την ατίμωση.
Αριθμητική δύναμη Ποντίων ανταρτών : Σύμφωνα με τον Κεμάλ Ατατούρκ είχαμε πραγματική επανάσταση των Ρωμαίων και υπολόγιζε τους αντάρτες του Πόντου στις 30.000 ( 1919 ). Ο Γερμανός Καραβαγγέλης τους υπολόγιζε στις 20.000 .
Και τα δύο νούμερα θεωρούνται υπερβολικά.
Ο έφεδρος λοχαγός Χρυσόστομος Καραϊσκος απ' την Οινόη του Πόντου , εκτελώντας αποστολή της "Επιτροπείας των εν Ελλάδι Ποντίων" , αναφέρει τον αριθμό 4.000.
Ο Διομήδης Πανάς, κυβερνήτης του πολεμικού πλοίου "Βέλος" και απεσταλμένος της ελληνικής κυβέρνησης , κάνει λόγο για 2.000 αντάρτες στην περιοχή της Σαμψούντας.
Γενικά οι αντάρτες υπολογίζονται σε λίγο κάτω από 5.000 στον Δυτικό Πόντο και λίγο κάτω από 3.000 στον Ανατολικό Πόντο.
… εις μικράς μεν ατυχίας ευρεθήσεται φίλος, εις μεγίστην δε και επιμένουσαν συμφοράν μηδείς σε πλανήση , φίλος ουκ έσται . ( Στρατηγικόν Κεκαυμένου )