ΕΘΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η εθνική θρησκεία των Τούρκων έχει κάποια σχέση με τον παραδοσιακό Σαμανισμό της Σιβηρίας αλλά δεν ταυτίζεται εξολοκλήρου μαζί του. Η ταμπέλα που δίνεται στα θρησκευτικά συστήματα που ακολουθούσαν τα τούρκικα φύλα ήταν Τενγκρισμός. Βασίζεται σε θεμελιώδεις αρχές και ποικίλει ανάλογα με τις περιοχές, τις εποχές και την κοινωνική τάξη των πιστών. Πρόκειται για θρησκεία με έντονο μυστικισμό.
Θεότητες και Κόσμος:
Η πιο υψηλή έκφραση είναι ο Τενγκρί, ο Ουρανός-Θεός. Είναι γαλάζιος, αιώνιος, υψηλός, δυνατός, δημιουργός ή μη – το σύμπαν σχηματίστηκε ή φτιάχτηκε. Δίνει τις διαταγές του, ασκεί πίεση πάνω στους ανθρώπους και δεν γνωρίζει άλλη τιμωρία από το θάνατο. Ανώτερος αλλά προσιτός στους ηγεμόνες, στους σαμάνους και στις ψυχές-πουλιά των νεκρών, είναι ικανός να πλησιάζει τον άνθρωπο χάρη στους αγγελιαφόρους του, αετούς και γεράκια, χάρη στις ακτίνες φωτός του που δίνουν ζωή και γονιμοποιούν τις γυναίκες.
Οι δευτερεύοντες θεότητες που δύσκολα διακρίνονται από τα ανώτερα πνεύματα, μεσολαβούν συγχρόνως με τον Τενγκρί και μπορούν να συνδέονται μαζί του. Τέτοιες θεότητες είναι:
- Η θεά Γη που την σκεπάζει και την προστατεύει, το σύνολο των «πνευμάτων της γης και των ιερών υδάτων».
- Η θεά Ουμάϋ, προστάτιδα των νεογέννητων
- Ο Οντ Τενγκρί, «θεός του Χρόνου», ίσως διαφορετικός από τον Ουρανό αλλά μια από τις εκδηλώσεις του.
Στην παλιά εποχή δεν υπάρχουν άλλοι θεοί κοντά στον Τενγκρί ούτε αναφέρονται στα τουρκικά κείμενα. Από ξένες πληροφορίες γνωρίζουμε την σελήνη και τον ήλιο, την Αφροδίτη, το βουνό και ιδιαιτέρως το ιερό όρος του Οτουκέν το οποίο θεωρείται κοσμικός άξονας, κέντρο του κόσμου. Γνωρίζουμε επίσης το Μεγάλο Δέντρο και τη συγκέντρωση πολλών δέντρων, το άλσος, το δάσος, κυρίως το δάσος του Οτουκέν. Γνωρίζουμε την εξαγνιστική φωτιά που είναι φύλακας του σπιτιού, alter ego του σαμάνου, γιατί όπως κι αυτός, η φωτιά με τον καπνό της μπορεί να αγγίξει τον Ουρανό. Οι σαμάνοι μπορούν επίσης να ταξιδέψουν στον ουράνιο, αγνό κόσμο καθώς και στον κάτω κόσμο που είναι πιο σκοτεινός και διαβολικός.
Γνωρίζουμε επίσης τον θεό του Κατωφλιού και όλες αυτές τις άγνωστες κι ασαφείς θεότητες, εκφράσεις της ζωής, αντικείμενα προικισμένα με «numen», με ψυχή, που φωλιάζει μέσα στα είδωλα, τα ονγκόν, τα οποία κατανοούμε έτσι καλύτερα.
Προσφορές, θυσίες, ζώα:
Ο λύκος ως τοτέμ της οικογένειας Ασίνα (όνομα μυθικού γενάρχη των πρώιμων Τούρκων) θεωρείται ο μεγάλος πρόγονος και τα άλλα τοτέμ χάνουν τη λάμψη τους μπροστά του. Ωστόσο ο κόσμος των ζώων διατηρεί την τελειότητά του. Τα ζώα πρέπει να αφεθούν στους ανθρώπους να τα κουρέψουν, να τα αρμέξουν, να τα θυσιάσουν. Και το κάνουν επειδή πρέπει να υπηρετήσουν τις τελετουργίες, όπως αυτή της προσφοράς της πρώτης συγκομιδής, του κυνηγιού, της θανάτωσης και του καθαγιασμού, κατά τον οποίο ορισμένα ζώα «αφήνονται ελεύθερα».
Η λατρεία στον Τενγκρισμό συνίσταται σε προσευχές, σε καθημερινές σπονδές, σε μη αιματηρές αλλά και αιματηρές προσφορές ήτοι θυσία αλόγων στον Θεό-Ουρανό και τις άλλες θεότητες. Τα άλογα θυσιάζονταν συχνά ανασκολοπισμένα σε πάσσαλο μπηγμένο στο έδαφος. Κάποιοι τούρκοι όπως οι Βούλγαροι θυσίαζαν σκύλους. Ένδειξη λατρείας και τιμής, οι θυσίες αποσκοπούσαν στη διατήρηση υπάρχουσας τάξης, δηλαδή στο να μην καταρρεύσει ο ουρανός, να μην καταστραφεί η γη, να συνεχίσουν τα κοπάδια να ευδοκιμούν και τα παιδιά να μεγαλώνουν…
Νεκρικές τελετουργίες:
Οι επικήδειες τελετουργίες και οι τελετές στη μνήμη των νεκρών θεωρούνται ίσως οι σημαντικότερες τελετουργίες. Κινέζικες πηγές αναφέρουν για τους Τούρκους Τουρούκ ότι «Παλαιότερα είχαν τη συνήθεια να καίνε τους νεκρούς, τώρα τους θάβουν». Αποτέφρωση, ενταφιασμός ή έκθεση των πτωμάτων πάνω σ’ ένα δέντρο μπορούν να συνυπάρχουν.
Οι κηδείες δίνουν αφορμή για σημαντικές εκδηλώσεις και όταν πρόκειται για κάποιον πρίγκιπα, οι υποτελείς και οι σύμμαχοι στέλνουν αντιπροσωπείες. Οι παρευρισκόμενοι γυρίζουν γύρω από το νεκρό, ξυρίζονται, κάνουν χαρακιές στο πρόσωπό τους, μοιρολογούν και απαριθμούν τα κατορθώματα του αποθανόντα. Παρατίθεται επίσημο γεύμα για όλους. Μέσα στον τάφο βάζουν τα απαραίτητα για την επιβίωση αντικείμενα, καθώς και άλογα, σκλάβους ακόμα και τις συζύγους.
Από την εποχή των Τουρούκ, ωστόσο, η θυσία της χήρας δεν φαίνεται να συνηθίζεται και προτιμούν να την ξαναπαντρέψουν με τον κουνιάδο της ή με το γιο του συζύγου της από άλλον γάμο ο οποίος αναλαμβάνει να την φυλάξει για τον αποθανόντα. 40 μέρες μετά τον ενταφιασμό, καθώς και στο τέλος της χρονιάς γίνονται παρόμοιες τελετές για το νεκρό.
Άνθρωπος και ψυχή:
Ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα μοναδικός και πολυσύνθετος Οι ψυχές του είναι παρούσες μέσα σε έναν καθορισμένο χώρο και συγχρόνως βρίσκονται παντού. Κατοικούν έξω απ’ αυτόν αλλά και μέσα στο αίμα του, στα κόκαλά του, στην πνοή του, περιπλανώνται στο σώμα του και μπορούν να επιζήσουν σε διάφορα μέρη, στον ουρανό όπου είναι «όπως ανάμεσα στους ζωντανούς», στην τοτεμική περιοχή των προγόνων, μέσα στον τάφο, μέσα στο λάβαρο, μέσα στα μπαλμπάλ (νεκρικές στήλες). Οι ψυχές μπορούν να μετενσαρκωθούν σε ένα άλλο σώμα ή στο σώμα που άφησαν και το οποίο ανασταίνεται. Μπορούν ακόμα να περιπλανιούνται για καιρό και να ξαναγυρίσουν ως φαντάσματα για να κατατρέχουν τους ζωντανούς.
Ηθική:
Η ηθική δεν είναι πολύ έκδηλη και συχνά απέχει απ’ αυτό που εμείς ονομάζουμε ηθική τάξη. Αυτό που απαγορεύεται είναι η παραβίαση ενός ταμπού ή κάτι που μπορεί να διαταράξει την τάξη που προσπαθούν να διαφυλάξουν οι τελετουργίες και τα έθιμα. Δεν πρέπει να ρυπαίνουν το νερό, να μιαίνουν τη φωτιά ή να ζητούν από τη φύση περισσότερα από όσα μπορεί να προσφέρει.
Το πρώτο καθήκον είναι η υπακοή στον χαγάνο ο οποίος είναι εγγυητής του σύμπαντος και πρέπει να υπηρετείται πιστά. Η υποταγή στον εχθρό είναι ένα συλλογικό αμάρτημα το οποίο χρειάζεται συλλογική τιμωρία. Τα εγκλήματα τιμωρούνται μόνο αν διαπράττονται στην κοινωνία όπου ανήκει ο εγκληματίας. Οι ανθρωποκτονίες, οι κλοπές, η μοιχεία, οι βιασμοί δεν είναι εγκλήματα όταν διαπράττονται στον εχθρό, στον ξένο, σ’ αυτόν που δεν είναι φιλοξενούμενος.
Το να πάρεις πίσω το άλογο που έδωσες και να αθετήσεις την υπόσχεση ή να παραβείς όρκο είναι μεγάλο αμάρτημα. Η τήρηση της υπόσχεσης θα παραμείνει ένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των τουρκικών κοινωνιών.
Πηγές:
Jean-Paul Roux: Η Ιστορία των Τούρκων (εκδ. Γκοβόστη)
https://en.wikipedia.org/wiki/Tengrism
