Χωρίς αμφιβολία ο χριστιανισμός και ειδικότερα η χριστιανική θεολογία είναι αυτή που έπαιξε το καθοριστικότερο ρόλο στην αλλαγή του παραδείγματος στο πεδίο της φιλοσοφίας της ιστορίας από τον κύκλο στην γραμμή.
Πρόκειται για μια γραμμική ανάγνωση της ιστορίας που έχει μια αρχή , την πτώση από τον παράδεισο και έχει από ένα τέλος την δευτέρα παρουσία. Μιλάμε δηλαδή για ένα βέλος που καταλήγει στην δεύτερη και καθοριστική παρουσία του θεού που θα κρίνει ζώντες και νεκρούς.
Ενώ πρέπει να επισημάνουμε πως σε αυτή την γραμμική πορεία προς το τέλος, το πλέον σημαντικό ρόλο παίζει η θεία πρόνοια , μια έννοια που παραπέμπει εν πολλοίς σε ένα θεϊκό σχέδιο που συχνά εξελίσσεται χωρίς την γνώση των ανθρώπων και αφορά την έκβαση της ιστορίας.
Η πλέον εμβληματική φυσιογνωμία στοχαστή, φιλόσοφου και θεολόγου που έπαιξε το πλέον σημαίνοντα ρόλο στο να συστηματοποιηθεί η συγκεκριμένη οπτική της φιλοσοφίας της ιστορίας είναι ο Άγιος Αυγουστίνος . Και λέμε να συστηματοποιηθεί καθώς οι ρίζες της βρίσκονται σε μια βιβλική ανάγνωση για το πώς εξελίσσεται η ιστορία.
Ο Αυγουστίνος γεννήθηκε το 354 μχ στην Ταγάστη της Νουμαδίας στην Β. Αφρική. Ήταν γιος Ειδωλολάτρη, που στην συνέχεια βαφτίστηκε χριστιανός, και μιας μητέρας πιστής χριστιανής που η σχέση της με τον Αυγουστίνο έπαιξε το καθοριστικό ρόλο στο να βαφτιστεί χριστιανός ο Αυγουστίνος.
Έχοντας αποκτήσει μια κλασική παιδεία κατά βάση Λατινική- έχοντας μελετήσει την Αινειάδα του Βεργίλιου και τον Κικέρωνα- ασχολήθηκε με την Ρητορική αλλά το 387 μχ βαφτίζεται χριστιανός. Στην αρχή ο Αυγουστίνος , έχοντας αποκτήσει κλασική παιδεία δεν ενθουσιάζεται και ιδιαίτερα από την άγαρμπη θεολογία και φιλοσοφία του χριστιανισμού των πρώτων χρόνων. Έντονα προβληματισμένος από την σχέση καλού – κακού δεν μπορούσε ακόμη να κατανοήσει πως ένας πανάγαθος και παντοδύναμος χριστιανικός θεός άφηνε να υπάρχει το κακό στο κόσμο.
Την πρώτη απάντηση την βρήκε στο σύστημα του μανιχαισμού. Στο θρησκευτικό σύστημα ενός πέρση προφήτη, του Μάνη, που θεωρούσε πως στο κόσμο υπάρχει μια αδυσώπητη μάχη μεταξύ του καλού και του κακού. Ένας δυϊσμός που θα τον συναντήσουμε με μια διαφορετική μορφή στην πολιτεία του θεού του Αυγουστίνου.
Παράλληλα προσεγγίζει αντιλήψεις στωικές, που χώριζε τον κόσμο σε καλό και καλό και αργότερα προσεγγίζει αντιλήψεις νεοπλατωνικές που βλέπουν το κακό ως ατέλεια που απομακρύνεται από την δύναμη του αδιαίρετου «ενός». Στον νεοπλατωνικό Πλωτίνο το κακό είναι απλώς η απουσία του θεού. Για τον μετέπειτα χριστιανό Αυγουστίνο η θέληση του καλού είναι έργο θεού , η θέληση του κακού είναι τα σκουπίδια που πέφτουν από το έργο του θεού.
Ο νεοπλατωνισμός του και η στενή σχέση με την μητέρα του τον έφερε κοντά στο νεοπλατωνικό και χριστιανό επίσκοπο Αμβρόσιο που του άλλαξε την ζωή.
Μια αλλαγή που είχε ως αποτέλεσμα να χωρίσει με την ερωμένη του που είχε μαζί της παιδί και τον οδήγησε σε μια σχεδόν μοναστική χριστιανική ζωή, με αποχή από τις σαρκικές απολαύσεις, οργανώνοντας την χριστιανική κοινότητα. Χειροτονείται ιερέας και επίσκοπος και αργότερα γίνεται άγιος της καθολικής εκκλησίας. Η συνεισφορά του αναγνωρίζεται όμως και από την ορθόδοξη.
Κατανοούμε πως και πρόσωπο του Αυγουστίνου δεν έχουμε μια δραματική ρήξη μεταξύ ελληνικής φιλοσοφίας και χριστιανικής θρησκείας κατά μια έννοια ο Αυγουστίνος «εκχριστιάνεσαι» τον Πλατωνισμό. Μόνο σε αυτόν τον πλατωνίζοντα θεό του βρήκε ησυχία, όπως και ο ίδιος έγραφε: «Ανήσυχη είναι η καρδία μας, ώσπου έρχεται και ησυχάζει σε Σένα»
Το έργο που τον συνδέει με την φιλοσοφία της ιστορίας είναι αυτό της «ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ». Ένα έργο που δεν μπορούμε με ευκολία να πούμε είναι μια φιλοσοφία της ιστορίας , ο Κ. Λέβιτ μιλάει για μια δογματική – ιστορική ερμηνεία του χριστιανισμού. Αντίθετα σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο είναι ο πρώτος φιλόσοφος παρατηρητής της ιστορίας εν γένει. Ο ιδρυτής της φιλοσοφίας της ιστορίας. Ο πρώτος δηλαδή ο οποίος συνέλαβε θεωρητικώς την ιδέα της ιστορίας , την οποία κατέστησε δυνατή διαμέσου του ιουδαϊσμού.
Εδώ όμως πρέπει να επισημάνουμε πως για τον ίδιο τον Αυγουστίνο φιλοσοφία και θεολογία δεν διαχωρίζονται απόλυτα εντός μιας ιεραρχικά δομημένης ολότητας, με ένα θεό που βρίσκεται εξω από αυτή την ολότητα. Αυτό όμως δεν τον οδηγεί να απορρίπτει την γνώση και τον λόγο που τον συνδέει όμως με την πίστη.
Πίστη και γνώση που την στρατεύει σε μια γραμμική αντίληψη για το χρόνο που στέκεται απέναντι στην κυκλική αντίληψη για το χρόνο, καθώς η γραμμική προσέγγιση γεννάει την ελπίδα και προσδοκία για την λύτρωση σε αντίθεση με την κυκλική. Για τον Αυγουστίνο ο χρόνος δημιουργείτε μετα την πτώση από τον παράδεισο και θα λήξει με το «Σάββατο των Σαββάτων». Ένας αντικειμενικός χρόνος που προσεγγίζεται από τον καθένας μας υποκειμενικά. Όπως θα τον κάνει αργότερα ο Χούσλερ και ο Χάιντεγκερ.
Σε αυτό το σημείο ας πάρουμε υπόψιν μας το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου. Περίοδος ιστορικής παρακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και λεηλασίας της Ρώμης από τους βαρβάρους Γότθους το 410 μχ, που εντυπωσίασαν τον τότε γνωστό κόσμο. Πρέπει να επισημανθεί πως οι βάρβαροι κατακτητές με ευκολία πέρασαν στο χριστιανισμό, επηρεαζόμενοι από τον πρωτόλειο και άγαρμπο πρωτοχριστιανικό λόγο σε αντίθεση με τους Ρωμαίους που επιζητούσαν πιο εκλεπτυσμένα θεολογικά και φιλοσοφικά συστήματα. Μια εξέλιξη που για τους οπαδούς της θειας πρόνοιας τους έδινε απαντήσεις για την πτώση της Ρώμης, όπως και πριν μας έδινε απαντήσεις για την ύπαρξη της ρώμης, όπως και ο ίδιος ο Αυγουστίνος έχει περιγράψει.
Αλλά ας δούμε την«ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ»:Σε αυτό το βιβλίο του Αυγουστίνου η ιστορία προσλαμβάνει μια μορφή πορείας ή καλύτερα οδοιπορίας με κατάληξη αποτελεί η ίδια η έξοδος από την ιστορία , η μετάβαση σε εκείνο το «αιώνιο Σάββατο των Σαββάτων», σε εκείνη την αιώνια ειρήνη εντός των κόλπων της πολιτείας του θεού.
Για τον Αυγουστίνο η ιστορία ξεκινά με την πτώση από το παράδεισο , χωριζόμενη σε 6 μεγάλες περιόδους, με την έβδομη να συνιστά το αιώνιο Σάββατο του παραδείσου. Η ύπαρξη 7 περιόδων ιστορικής εξέλιξης και 7 ημερών δημιουργίας από τον βιβλικό θεό δεν νομίζουμε πως είναι τυχαία. Όπως ο θεός χρειάζεται 7 μέρες για να φτιάξει τον κόσμο , έτσι θέλει και 7 περιόδους για στήσει την πολιτεία του. Η ιστορία είναι το εργαλείο του θεού για το στήσιμο της βασιλείας του.
Στο έργο του Αυγουστίνου διακρίνουμε δυο πολιτείες:Την πολιτεία του ανθρώπου ή της γης το συνάντησα και στις δυο μεταφράσεις(civitas terrena)που δημιουργήθηκε από τον φονιά Κάιν και την πολιτεία του θεού(civitas dei) που δημιουργήθηκε από τον φονευθέντα Άβελ. Κατευθείαν βλέπουμε τόσο την βιβλική καταγωγή και το πλαίσιο της πολιτείας του θεού, όσο και την βαθιά απαισιοδοξία του Αυγουστίνου για τον άνθρωπο.
Η πολιτεία του ανθρώπου έχει ως χαρακτηριστικό γνώρισμα την τον εγωιστικό έρωτα, υπεροψία, τον εγωισμό, την καταφρόνηση του θεού. Σε αυτήν οι ηγεμόνες διακατέχονται από την μανία να καθυποτάξουν τους υπηκόους. Είναι η πολιτεία της απιστίας Αντίθετα η πολιτεία του θεού έχει ως χαρακτηριστικό γνώρισμα την ταπεινοφροσύνη , τον «έρωτα» προς τον θεό και την καταφρόνηση του εαυτού. Σε αυτήν οι ηγεμόνες και οι υπήκοοι βοηθούνται αμοιβαία, οι πρώτοι με την σωστή διακυβέρνηση , οι δεύτεροι με την πειθαρχία τους. Είναι η πολιτεία της πίστης.
Είναι λάθος να ταυτίσουμε απόλυτα την πολιτεία του ανθρώπου με την ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το κράτος εν γένει και την πολιτεία του θεού την εκκλησία. Μόνο ως προαπεικόνιση των δύο πολιτειών μπορούμε να δούμε το κράτος , ρωμαϊκό ή μη και την εκκλησία. Γεγονός που αποδεικνύει τόσο τον νεοπλατωνισμό του Αυγουστίνου, όσο και τον γόνιμο και σύνθετο προβληματισμό του.
Η πολιτεία του θεού και η πολιτεία του ανθρώπου είναι κατά βάση δυο μυστικές κοινωνίες –πολιτείες- που συνιστούν τα δυο αντίθετα είδη του ανθρώπου και που η αντίθεση τους κατευθύνεται προς ένα μοναδικό θεό. Επί της ουσίας οι δυο πολιτείες αποτελούν δυο διαφορετικούς τρόπους που βιώνουμε την ιστορική πραγματικότητα και τις ατομικές μας πορείες.
Από την μια στην πολιτεία του ανθρώπου κυριαρχεί η αμαρτία ως αστοχία και ως ατέλεια που έχει ως αποτέλεσμα την να κυριαρχεί η ατομική απόλαυση, η ματαιοδοξία, ο χυδαίος ωφελιμισμός. Απο την άλλη στην πολιτεία του θεού κυριαρχεί η διαρκής αγωνία για λύτρωση , ο αγώνας εν μέσω της ιστορίας για την σωτηρία, η προετοιμασία των ψυχών να μπούνε στην βασιλεία των ουρανών. Σε ένα κόσμο πέρα από το χρόνο και το χώρο.
Μέσα από αυτή την λογική μάλλον δεν υπάρχει πρόοδος στην θεολογική φιλοσοφία της ιστορίας παρά μόνο όπως ξανάπαμε θεία πρόνοια. Και αυτή καθορίζει και το αναγκαίο τέλος της , ανεξάρτητα από τις υποκειμενικές βουλήσεις τους.
Η αμαρτία στο άνθρωπο δεν είναι ένα παιχνιδάκι της θείας πρόνοιας, αλλά επιλογή των ίδιων των ανθρώπων. Οι άνθρωποι γίνονται αντάξιοι του παραδείσου με τα έργα τους αλλά μόνο με την θέληση του θεού. Καθώς σύμφωνα με τον Αυγουστίνο ύστερα από την εκδίωξη των ανθρώπων από τον παράδεισο κανείς δεν αξίζει την σωτήρια , ο θεός αποφάσισε να σώσει κάποιους.
Στον Αυγουστίνο η πρόγνωση του θεού για το ποιος θα σωθεί και ποιος όχι δεν αντιμάχεται το αυτεξούσιο του ανθρώπου να διαλέξει τον δρόμο της αρετής ή της αμαρτίας. Και σε αυτό το σημείο ο ίδιος ο Αυγουστίνος σε ένα άλλο βιβλίο του τις εξομολογήσεις φέρνει ως παράδειγμα την δική του ζωή με την αλλαγή που έκανε , εγκαταλείποντας τις σαρκικές απολαύσεις με τις πνευματικές.
Μέσα στο δύσκολο κόσμο της αμαρτίας , της πλάνης, οι άνθρωποι της πολιτείας του θεού παλεύουν όχι μόνο για την εσωτερική τους ειρήνη και τάξη αλλά και για την τάξη και την ειρήνη της γήινης πολιτείας που βοηθάει τους περαστικούς από αυτό τον κόσμο να ζήσουν την πρόσκαιρη εξορία τους από τον κόσμο του αιώνιου Σαββάτου.
Κατά συνέπεια η σχέση προορισμού και ελεύθερης βούλησης σε συνάρτηση της αντίθεσης μεταξύ δυο πολιτειών βρίσκονται στο κάθε άνθρωπο συγκεκριμένα. Με την ιστορία να παίζει ένα ρόλο διαπαιδαγώγησης σωτήριας του ανθρώπου.
Πάντως αυτή η ιστορική γραμμικότητα που οδηγεί σε ένα αναγκαίο τέλος, αλλά και η θεια πρόνοια , όπως και ο αγώνας των ανθρώπων της πολιτείας του θεού απέναντι στην πολιτεία των ανθρώπων είναι μοτίβα που με άλλο τρόπο θα τα συναντήσουμε τόσο στο Χέγκελ ,όσο και στον Μαρξ.
http://argiros.net/?p=715
Αργότερα θα βάλουμε μερικά αποσπάσματα κυρίως απο την πολιτεία του θεού για να δούμε πόσες χριστιανικές αντιλήψεις που σήμερα θεωρούνται λίγο πολύ αυτονόητες χριστιανικές ανάγονται στον Αυγουστίνο,ο οποίος ξεκίνησε ως μανιχαιστής που σιχαινόταν το διάβασμα και λάτρευε το ποτό και τις γκόμενες 
αν και είχε την ατυχία να γράφει στα λατινικά οπότε δεν ξέρω αν αναγνωρίζετε την αξία του εσείς οι ανατολικοί,βλέπω τον βάζετε δίπλα σε κάτι δευτεράτζες 