Phorum.com.gr

Ένα από τα διάφορα θέματα της χριστιανικής αφήγησης που μπορούν να αμφισβητηθούν είναι το πραγματικό σχήμα του σταυρού όπου θανατώθηκε ο Ιησούς. Η συγκεκριμένη αμφισβήτηση δεν είναι καινούρια. Σαν θέμα άρχισε να βγαίνει στην επιφάνεια τον 16ο αιώνα από γραπτά φιλόσοφων, βιβλικών καθηγητών, φιλόλογων, θεολόγων ακόμα και ιερέων, δυτικών κυρίως χριστιανικών δογμάτων (Καθολικοί, Προτεστάντες, Αγγλικανοί κλπ).

Η σύγχυση ξεκινά από την ίδια την Καινή Διαθήκη όπου δεν προσδιορίζεται το σχήμα του σταυρού. Οι δύο λέξεις που χρησιμοποιεί η Καινή Διαθήκη σχετικά με το επεισόδιο της σταύρωσης είναι «σταυρός» και «ξύλον» (π.χ. Πράξεις, 5.30: κρεμάσαντες επί ξύλου). Η αρχαία ελληνική σημασία του σταυρού ήταν «όρθιος πάσσαλος» / «παλούκι». Η ομόρριζη παλαιοσκανδιναβική «staurr» σημαίνει επίσης «πάσσαλος». Στη μεταγενέστερη ελληνική η λέξη «σταυρός» συνδέθηκε σημασιολογικά με τη λατινική «crux» που είχε επίσης αρχική σημασία «όρθιος πάσσαλος». Το «ξύλον» σήμαινε ό,τι και σήμερα, δηλαδή το ξύλο ως υλικό. Η λέξη όμως αφορούσε και ποικίλα αντικείμενα φτιαγμένα από ξύλο. Στη βιβλική γλώσσα έπαιρνε και την σημασία «δέντρο» (π.χ. Γένεσις, 2.9: «ξύλον της ζωής»).

Αφού λοιπόν η Καινή Διαθήκη δεν μας διαφωτίζει, οι μόνες μας πηγές είναι οι περιγραφές των εξωβιβλικών συγγραφέων της ρωμαϊκής περιόδου και της ύστερης αρχαιότητας και οι απεικονίσεις στην τέχνη της εποχής μαζί με οποιαδήποτε σχετικά αρχαιολογικά στοιχεία.

Προτού όμως δούμε τις μας λένε οι διαθέσιμες μαρτυρίες, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τα βασικά μέρη ενός «πλήρους» σταυρού της εποχής. Αρχικά έχουμε τον κάθετο πάσσαλο που ήταν στερεωμένος στο έδαφος και λεγόταν stipes. Το οριζόντιο τμήμα που εφαρμοζόταν στο stipes ονομαζόταν patibulum. Αυτά τα δύο σχηματίζουν ουσιαστικά την τυπική εικόνα που ξέρουμε όλοι για τον σταυρό, κάτι σαν Τ, αλλά με το patibulum τοποθετημένο λίγο πιο χαμηλά από την κορυφή του stipes ώστε ένα μέρος του stipes να προεξέχει προς τα πάνω (†). Καμιά φορά ο καταδικασμένος κουβαλούσε το patibulum ως τιμωρία μέχρι το σημείο όπου ήταν στημένο ήδη το stipes (σε αντίθεση με τις απεικονίσεις σε θρησκευτικές εικόνες όπου κουβαλιέται ολόκληρος ο σταυρός).

Συνήθως οι ρωμαϊκοί σταυροί είχαν και μια ξύλινη προεξοχή (sedila) που καρφωνόταν στη μέση του κάθετου δοκαριού ανάμεσα στα πόδια του σταυρωμένου για να ενισχύει τη στήριξη του σώματος. Μερικές φορές κρεμούσαν και μια πινακίδα (titulus) στο λαιμό του κατάδικου όταν τον διαπόμπευαν πριν την σταύρωση και μετά την τοποθετούσαν στο πάνω μέρος του σταυρού. Η πινακίδα ανέφερε το όνομα και το έγκλημα του κατάδικου.


Οι υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί για τον σταυρό του Ιησού είναι γενικά οι εξής.

-Σκέτος κάθετος πάσσαλος χωρίς το οριζόντιο τμήμα (crux simplex).
-Σταυρός που έφερε και το κάθετο και το οριζόντιο τμήμα όπως τον γνωρίζουμε από τις παραδοσιακές απεικονίσεις (†) όπου το πάνω μέρος της κάθετης δοκού προεξέχει (crux immissa)
-Σταυρός σε σχήμα Τ (ταυ), χωρίς να προεξέχει το πάνω μέρος (crux commissa)
-Σταυρός σε σχήμα Χ (crux decussata).

Οι συγγραφείς της εποχής παρέχουν μαρτυρίες για ποικιλία τύπων σταυρών.

Ο Ιώσηπος αφηγείται ότι μετά την πολιορκία της Ιερουσαλήμ από τον Τίτο, Οι Ρωμαίοι στρατιώτες σταύρωσαν πολλούς Εβραίους με διαφορετικούς τρόπους.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/tex ... +BJ+5.11.1

Ο Σενέκας ο Νεότερος (4 π.Χ. – 65 μ.Χ.) γράφει ότι «βλέπω πολλούς σταυρούς εκεί, όχι ενός είδους αλλά φτιαγμένους με πολλούς τρόπους. Σε μερικούς τα θύματα είναι με το κεφάλι κάτω. Σε μερικούς τα θύματα είναι παλουκωμένα από τα γεννητικά όργανα. Σε άλλους με απλωμένα τα χέρια στην κρεμάλα».

Ο πρώιμος χριστιανός συγγραφέας Ωριγένης για να περιγράψει τη σταύρωση χρησιμοποιεί το ρήμα «ανασκολοπίζω» που αρχικά είχε τη σημασία «παλουκώνω». Θεωρείται συνώνυμο του ρήματος «σταυρόω» που κι αυτό είχε αρχική σημασία «παλουκώνω». Ωστόσο, ο Ωριγένης παρομοιάζει το σχήμα του σταυρού με το γράμμα Τ.

Ο χριστιανός απολογητής Ιουστίνος ο Μάρτυρας (100-165μ.Χ.) υποστηρίζει την ύπαρξη και οριζόντιας μπάρας (patibulum) μαζί με την κάθετη δοκό. Μάλιστα προσπαθεί να στηρίξει τα λεγόμενά του μέσα από την κίνηση σηκώματος των χεριών του Μωυσή στη μάχη με τους Αμαληκίτες στην Έξοδο, μια κίνηση που χάρισε τη νίκη στους Ισραηλίτες μαζί με τον Ιησού του Ναυή που είχε ορίσει ο Μωυσής ως αρχηγό της μάχης. Την ίδια αναφορά σε σχέση με το σχήμα του σταυρού κάνει και η πρωτοχριστιανική Επιστολή Βαρνάβα (1ος-2ος αιώνας μ.Χ.) συγκρίνοντας τον σταυρό του Ιησού με το γράμμα Τ.

Ο επίσκοπος Ειρηναίος της Λυών (130-202μ.Χ.) περιγράφει τον σταυρό με 5 προεξοχές(†). Δύο στο ύψος, δύο στο πλάτος και μία στη μέση όπου ο σταυρωμένος μπορούσε να «καθίσει». Είναι από τις λίγες περιγραφές της προαναφερθείσας σανίδας sedila που στήριζε το σώμα του κατάδικου.

Ο χριστιανός πρεσβύτερος Τερτυλλιανός (155-220 μ.Χ.) αποδέχεται το σχήμα Τ για τον σταυρό και το συγκρίνει με το άνοιγμα των φτερών των πτηνών. Δείχνει να γνωρίζει τη διαφορά της κάθετης δοκού από την οριζόντια και τονίζει ότι με την δεύτερη είναι εξοικειωμένος ο χριστιανικός κόσμος.

Την ύπαρξη κάποιας οριζόντιας μπάρας αναφέρουν ή υπονοούν κι άλλοι συγγραφείς της εποχής για διαφορετικά περιστατικά, έξω από το πλαίσιο του χριστιανισμού.

Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (1ος αιώνας π.Χ.)
Ρωμαῖος οὐκ ἀφανής θεράποντα ἴδιον ἐπὶ τιμωρίᾳ θανάτου παραδοὺς τοῖς ὁμοδούλοις ἄγειν, ἵνα δὴ περιφανὴς ἡ τιμωρία τοῦ ἀνθρώπου γένηται, δι' ἀγορᾶς αὐτὸν ἐκέλευσε μαστιγούμενον ἕλκειν καὶ εἴ τις ἄλλος ἦν τῆς πόλεως τόπος ἐπιφανής ἡγούμενον τῆς πομπῆς, ἣν ἔστελλε τῷ θεῷ κατ' ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἡ πόλις. Οἱ δ' ἄγοντες τὸν θεράποντα ἐπὶ τὴν τιμωρίαν τὰς χεῖρας ἀποτείναντες ἀμφοτέρας καὶ ξύλῳ προσδήσαντες παρὰ τὰ στέρνα τε καὶ τοὺς ὤμους καὶ μέχρι τῶν καρπῶν διήκοντι παρηκολούθουν ξαίνοντες μάστιξι γυμνὸν ὄντα.(Ρωμαϊκή Αρχαιολογία, VII.69.1-2)

Στην σπάνια αυτή περίπτωση ο Διονύσιος Αλικαρνασσεύς χρησιμοποιεί τη λέξη «ξύλον» για το οριζόντιο τμήμα του σταυρού (patibulum) που κουβαλάει ο καταδικασμένος δούλος μέχρι τον τόπο της εκτέλεσης με σταύρωση και κατά τη διαδρομή μαστιγώνεται.

Αρτεμίδωρος Δαλδιανός (2ος αιώνας μ.Χ.)
κακούργος δὲ ὦν σταυρωθήσεται διὰ τὸ ὕψος καὶ τὴν τῶν χειρῶν ἔκτασιν (Ονειροκριτικά, 1.76)

Λουκιανός (1ος αιώνας μ.Χ.)
ἐκπετασθεὶς τὼ χεῖρε ἀπὸ τούτου τοῦ κρημνοῦ πρὸς τὸν ἐναντίον (Προμηθεύς ή Καύκασος, 1-2)

Η παραπάνω μαρτυρία του Λουκιανού υποδηλώνει ότι ο Προμηθέας σταυρώθηκε ανάμεσα σε δύο γκρεμούς με το ένα χέρι καρφωμένο στον κάθε γκρεμό. Σε άλλη του μαρτυρία (Δίκη Φωνηέντων, 12.4-13) συγκρίνει το σχήμα του σταυρού με το γράμμα Τ.



Απ’ όσο έψαξα δεν υπάρχουν ξεκάθαρες μαρτυρίες για το σχήμα του όρθιου πασσάλου μόνο (crux simplex).

Παρόλα αυτά ορισμένοι δυτικοί θεολόγοι του 19ου αιώνα υποστηρίξαν με θέρμη αυτή τη μορφή σταυρού για τον Ιησού για δύο λόγους:

1) Την έλλειψη περιγραφής του σταυρού στην ίδια την Καινή Διαθήκη σε συνδυασμό με τη γνώση ότι σταυρός σήμαινε «όρθιος πάσσαλος».

2) Την συσχέτιση του σταυρού που περιέχει οριζόντιο τμήμα με τα αρχαία σύμβολα των παγανιστικών πολιτισμών. Τέτοια ήταν λόγου χάρη το ankh των αρχαίων Αιγυπτίων και ο σταυρός σε μορφή Τ ως σύμβολο του μεσοποταμιακού θεού Tammuz της αρχαίας Χαλδαίας.

3) Την έλλειψη απεικόνισης του Ιησού καρφωμένου σε σταυρό στις κατακόμβες της Ρώμης από τους πρώιμους χριστιανούς και γενικά την έλλειψη λατρείας του σταυρού από τους χριστιανούς τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Για τους ίδιους λόγους δεν δέχονται και το παραδοσιακό σύμβολο του σταυρού στη λατρεία οι Μάρτυρες του Ιεχωβά.
https://www.jw.org/el/%CE%B2%CE%B9%CE%B ... %AF%CE%B1/

Όσον αφορά τις απεικονίσεις, αυτές είναι ανύπαρκτες τον 1ο αιώνα μ.Χ. Αλλά τον δεύτερο και τον τρίτο αιώνα μ.Χ. οι δύο αρχαιότερες υποστηρίζουν έναν σταυρό είτε σε σχήμα Τ (crux commissa) είτε με το πάνω μέρος να προεξέχει ελαφρώς, όπως τον ξέρουμε οι περισσότεροι(†) (crux immissa).

Η πρώτη απεικόνιση προέρχεται από ένα λίθινο φυλαχτό του 2ου ή 3ου αιώνα μ.Χ., στο οποίο απεικονίζεται ο γενειοφόρος Ιησούς σταυρωμένος σε όργανο που μοιάζει με σχήμα Τ. Δεν είναι τόσο ξεκάθαρο αν η γραμμούλα στο πάνω μέρος του φυλαχτού είναι συνέχεια της κάθετης δοκού. Υπάρχει και μια επίκληση «πατήρ Ἰησοῦ Χριστέ» μαζί με δυσανάγωστο κείμενο στην μπροστινή πλευρά ενώ στο πίσω μέρος του φυλαχτού το κείμενο εξακολουθεί να είναι δυσανάγνωστο αλλά διακρίνονται τα ονόματα Ιησούς και Εμμανουήλ. Το εύρημα φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο.


Η δεύτερη πρώιμη απεικόνιση είναι η επιγραφή του Αλεξαμένου που βρέθηκε στον Παλατίνο Λόφο της Ρώμης και χρονολογείται στα τέλη του 2ου αιώνα με αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., Το σχέδιο απεικονίζει ένα νεαρό άνδρα να λατρεύει μια σταυρωμένη μορφή με κεφαλή γαϊδάρου. Το κείμενο της επιγραφής είναι στα ελληνικά και αναγράφει ΑΛΕΞΑΜΕΝΟC CΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ, και ενδεχομένως αποτελεί πράξη χλευασμού προς κάποιον Αλεξάμενο, ο οποίος ήταν Χριστιανός


Στην συγκεκριμένη επιγραφή ο σταυρός μοιάζει περισσότερο με crux immissa, αφού το πάνω μέρος του κάθετου ξύλου φαίνεται να προεξέχει από το οριζόντιο.

Ένα πρόσθετο στοιχείο για τον σταυρό του Ιησού είναι το σταυρόγραμμα. Πρόκειται για ένα σύμβολο που χρησιμοποιήθηκε στα πρώιμα χριστιανικά κείμενα της Καινής Διαθήκης του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ, για να αναπαραστήσει την λέξη «σταυρός» στο κείμενο. Το σύμβολο αποτελούνταν από το συνδυασμό των ελληνικών γραμμάτων Τ και Ρ. Το πάνω μέρος του Ρ προεξείχε στο πάνω μέρος του Τ. Από αυτά προκύπτει ότι στη συνείδηση των πρώιμων χριστιανών ο σταυρός του Χριστού είχε και οριζόντιο τμήμα ενώ το Ρ που προεξέχει προς τα πάνω υπονοεί τον τυπικό σταυρό που ξέρει ο περισσότερος κόσμος, δηλαδή τον crux immissa (†).


Στοιχεία ότι ο Ιησούς σταυρώθηκε σε σταυρό σε σχήμα Χ δεν φαίνεται να υπάρχουν. Οι γενικόλογες μαρτυρίες ότι υπήρχαν σταυροί σε ποικίλα σχήματα δεν βοηθούν σε κάτι. Μερικοί επικαλούνται την σταύρωση του Αγίου Ανδρέα τον 1ο αιώνα μ.Χ. σε τέτοιου είδους σταυρό -crux decussata- αλλά και πάλι αυτή η ιστορία ενδέχεται να αποτελεί μεταγενέστερη παραλλαγή παλιότερης αφήγησης που δεν μιλούσε για σταυρό σε σχήμα Χ.

https://en.wikipedia.org/wiki/Andrew_the_Apostle

Ποιο είναι λοιπόν το συμπέρασμα από τα διαθέσιμα δεδομένα για τη μορφή του σταυρού του Ιησού; Περισσότερες πιθανότητες συγκεντρώνουν οι σταυροί σε σχήμα Τ και (†). Ο όρθιος πάσσαλος χωρίς οριζόντιο τμήμα δεν μπορεί να αποκλειστεί από το εύρος των πιθανοτήτων παρότι δεν έχει πολλά στοιχεία υπέρ του. Ο σταυρός σε σχήμα Χ μάλλον μπορεί να απορριφθεί.

Πηγές για το θέμα:
https://focusmagazine.org/the-crucifixi ... esus-1.php
https://en.wikipedia.org/wiki/Instrumen ... rucifixion
https://en.wikipedia.org/wiki/Descripti ... tion_cross
https://el.wikipedia.org/wiki/Titulus
https://en.wikipedia.org/wiki/Staurogram
https://www.learnreligions.com/differen ... ons-700178
https://www.thefreedictionary.com/Titul ... +Catholic)
https://archive.org/details/paganismsur ... r&q=Tammuz
https://coldcasechristianity.com/writin ... sus-cross/
https://www.britishmuseum.org/collectio ... 986-0501-1

Άλλο ένα εξαιρετικό άρθρο που διασαφηνίζει επαρκώς ίσως το ζήτημα το οποίο πραγματεύεται επιχειρώντας και μία συνοπτική ιστορική αναδρομή.

Να προσθέσω μία ακόμα λεπτομέρεια που μου έκανε εντύπωση. Μερικοί χριστιανοί συγγραφείς των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων προσέγγισαν το ζήτημα και "αριθμολογικά". Για παράδειγμα ο συγγραφέας της Επιστολής Βαρνάβα του πρώτου αιώνα μ.Χ. αναζητώντας "νύξεις" της Παλαιάς Διαθήκης για τον Ιησού και τον σταυρό του, επισημαίνει τη σημασία του αριθμού 318 και αναγνωρίζει τον σταυρό του Ιησού ως Τ(crux commissa).

(Παρ.9,7-9)
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%95%C ... E%B2%CE%B1
7. μάθετε οὖν, τέκνα ἀγάπης, περὶ πάντων πλουσίως, ὅτι Ἀβραάμ, πρῶτος περιτομὴν δούς, ἐν πνεύματι προβλέψας εἰς τὸν Ἰησοῦν περιέτεμεν, λαβὼν τριῶν γραμμάτων δόγματα. 8. λέγει γάρ· Καὶ περιέτεμεν Ἀβραὰμ ἐκ τοῦ οἴκου αὐτοῦ ἄνδρας δεκαοκτὼ καὶ τριακοσίους. τίς οὖν ἡ δοθεῖσα αὐτῷ γνῶσις; μάθετε, ὅτι τοὺς δεκαοκτὼ πρώτους, καὶ διάστημα ποιήσας λέγει τριακοσίους. τὸ δεκαοκτὼ ι’ δέκα, η’ ὀκτώ· ἔχεις Ἰησοῦν. ὅτι δὲ ὁ σταυρὸς ἐν τῷ ταῦ ἤμελλεν ἔχειν τὴν χάριν, λέγει καὶ τοὺς τριακοσίους. δηλοῖ οὖν τὸν μὲν Ἰησοῦν ἐν τοῖς δυσὶν γράμμασιν, καὶ ἐν τῷ ἑνὶ τὸν σταυρόν. 9. οἶδεν ὁ τὴν ἔμφυτον δωρεὰν τῆς διδαχῆς αὐτοῦ θέμενος ἐν ἡμῖν. οὐδεὶς γνησιώτερον ἔμαθεν ἀπ’ ἐμοῦ λόγον· ἀλλὰ οἶδα, ὅτι ἄξιοί ἐστε ὑμεῖς.

Κατά παρόμοιο τρόπο ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.), ένας από τους σπουδαιότερους εκκλησιαστικούς Πατέρες, επαναλαμβάνει την ιδέα ότι το νούμερο 318 που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη (Γένεσις, 14.14) προοιωνίζεται την σταύρωση του Ιησού με τον σταυρό να φέρει το σχήμα του ελληνικού γράμματος Τ (Στρωματείς, Βιβλίο 6, κεφ. ΧΙ). Το Τ αντιστοιχεί στον αριθμό 300 και τα δύο πρώτα γράμματα του Ιησού στο 18.
http://www.earlychristianwritings.com/t ... book6.html

(Γένεσις, 14.14)
https://orthodoxoiorizontes.gr/Palaia_D ... tm#Kef.14A
ἀκούσας δὲ Ἅβραμ ὅτι ᾐχμαλώτευται Λὼτ ὁ ἀδελφιδοῦς αὐτοῦ, ἠρίθμησε τοὺς ἰδίους οἰκογενεῖς αὐτοῦ, τριακοσίους δέκα καὶ ὀκτώ, καὶ κατεδίωξεν ὀπίσω αὐτῶν ἕως Δάν.

Τώρα γιατί έδιναν σημασία στην αριθμητική αξία μόνο των δύο πρώτων γραμμάτων της λέξης Ιησούς είναι περίεργο...