ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΤΣΕΚΑ.ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΕΣ ΣΦΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΡΩΣΙΚΟ ΛΑΟ.

[ΤΑΥΓΕΤΗΣ]

Πολωνοί, Λετονοί και Εβραίοι
Η εθνοτική σύνθεση της Τσεκά προκαλούσε τόση εχθρότητα και τόσο τρόμο όσο και οι εξουσίες της. Οι εμιγκρέδες διαβεβαίωναν -και τα λόγια τους είχαν κάποια αλήθεια- ότι η ρωσική επανάσταση είχε γίνει από «εβραϊκά μυαλά, λετονικές ξιφολόγχες και ρωσική βλακεία». Έως τα με'σα της δε¬καετίας του "30. οι Ρώσοι αποτελούσαν μειονότητα στην Τσεκά και στις ορ¬γανώσεις που τη διαδέχτηκαν. Μερικοί από τους πιο τρομερούς στενούς συνεργάτες του Ντζερζίνσκι ήταν Ρώσοι: Ο Ιβάν Ξενοφόντοφ, πρώην ερ¬γάτης και δεκανέας στο στρατό, προήδρευε των επαναστατικών δικαστη¬ρίων και οργάνωνε μαζικές εκτελέσεις ομήρων. Πουριτανός όπως κι ο Ντζερ¬ζίνσκι -προσπάθησε να απαγορεύσει στους τσεκίστες να πίνουν αλκοόλ-, ερ¬γαζόταν κι αυτός εξαντλητικά το 1922, στα τριάντα οκτώ του, ο Ξενοφό- ντοφ ήταν γνωστός ως Παππούς. Μετατέθηκε στο κομισαριάτο Κοινωνικής Ασφάλειας και πέθανε από καρκίνο του στομάχου το 1926. Ένας ακόμα πιο απεχθής Ρώσος τσεκίστας ήταν ο γιατρός -χωρίς δίπλωμα- και βιρτουό- ζος πιανίστας Μιχαήλ Κεντρόφ, ο οποίος θα έσφαζε μαθητές και αξιωμα¬τικούς του στρατού στη βόρεια Ρωσία με τόση σκληρότητα, ώστε χρειάστηκε να τον στείλουν σε ψυχιατρείο. Η σύντροφος του Κεντρόφ Ρεβέκκα Μάι- ζελ σκότωσε με τα χέρια της εκατό Λευκούς αξιωματικούς και αστούς, και έπνιξε άλλους 500 σε μια μαούνα.
Οι Καυκάσιοι στην Τσεκά ήταν μια μικρή κλίκα την οποία φοβούνταν όλοι. Για ένα σύντομο διάστημα, στο διοικητικό σώμα της Τσεκά υπήρχε κι ένας Γεωργιανός, ο στενός σύμμαχος του Στάλιν Σεργκό Ορτζονικίτζε. Ένας άλλος Γεωργιανός, ο Αλέξι Σατζάγια, που είχε πάρει το ψευδώνυμο δόκτωρ Καλινιτσένκο, βασάνιζε κρατούμενους στην Οδησσό. Οι Γεωργιανοί, οι Αρ¬μένιοι και οι Αζέροι έφεραν στην Τσεκά ένα σαδισμό που οι δικές τους πα¬τρίδες είχαν συνηθίσει κάτω από την κυριαρχία των Μογγόλων και των Περ- σών. Ο Γκεόργκι Αταρμπέκοφ, τον οποίο ο Στάλιν γνώριζε καλά, πολυβό- λησε ένα τρένο με Γεωργιανούς γιατρούς και νοσοκόμες που επέστρεφαν στη Γεωργία από ρωσικά στρατιωτικά νοσοκομεία• σκότωσε εκατό ομήρους στο Πιατιγκόρσκ χτυπώντας τους και πετσοκόβοντάς τους με μια σπάθα δο¬λοφόνησε την ίδια του τη γραμματέα μέσα στο γραφείο του- και (στο Αρμα- βίρ, μια πόλη με εξόριστους Αρμένιους, σκότωσε μερικές εκατοντάδες ομή¬ρους. Ο Ντζερζίνσκι υπερασπίστηκε σθεναρά τις πράξεις του Αταρμπέκοφ.13
Ο Ντζερζίνσκι περιστοιχίστηκε από συμπατριώτες του Πολωνούς, κυ¬ρίως έναν έμπιστο φίλο, που τη δεκαετία του 1900 δρούσε στην παράνομη οργάνωση της Βαρσοβίας, τον Γιόζεφ Ούνσλιχτ. Ο Ούνσλιχτ θα διοικούσε



τους 300.000 παραστρατιοπικοΰς της Τσεκά, μια στρατιά με «μονάδες ειδι- κων σκοπών» που ιδρύθηκε παρά την αντίθεση του Τρότσκι για τον κατα¬κερματισμό των ενόπλων δυνάμεων και, έως το 1925, επιτίθετο σε ατίθα¬σους άμαχους, σε απειθάρχητους αγρότες, Κοζάκους και στρατιώτες που είχαν τραπεί σε φυγή. Ο Ντζερζίνσκι κι ο Ούνσλιχτ προέβλεπαν ότι η επα¬νάσταση θα θριάμβευε στην ανατολική Ευρώπη και τη Γερμανία- ε'ιος τον Αύ¬γουστο του 1920, όταν η Πολωνία του στρατάρχη Γιόζεφ Πιλσούντσκι κα¬τατρόπωσε τον Κόκκινο Στρατό, σχεδίαζαν να ενσωματώσουν την Πολω¬νία σε μια Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της Ευρώπης και της Ασίας. Η αντιπάθε ιά τους για τη Ρωσία υποχιορούσε σε μια σταυ¬ροφορία υπε'ρ του παγκόσμιου προλεταριάτου, αλλά η Πολωνία που απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1917 ήταν μια εθνικιστική χώρα της οποίας ηγού¬νταν οι κτηματίες της. Οι Πολωνοί έφυγαν και οι Πολωνοεβραίοι που ήθε¬λαν πολιτική ισότητα περιθωριοποιηθηκαν από το κράτος του στρατάρχη Πιλ¬σούντσκι, και είδαν ότι η καλύτερη ευκαιρία τους να πάρουν την εξουσία ήταν μια επανάσταση εμπνευσμένη από τους σοβιετικούς - εξου και ο εξέχων ρόλος τους στην Τσεκά.
Οι Λετονοί ήταν μια ακόμα πιο αποτελεσματική εθνοτική ομάδα τόσο στα υψηλά όσο και στα χαμηλά κλιμάκια του Κόκκινου Στρατού και της Τσεκά. Ο Λετονός Γιοαχίμ Βασέτις έσωσε την κυβέρνηση του Λένιν τον Ιούλιο του 1918, όταν οι σοσιαλεπαναστάτες δολοφόνησαν το Γερμανό πρέ¬σβη και απήγαγαν τον Ντζερζίνσκι. Οι πειθαρχημένες λετονικές ομάδες του Βασέτις βομβάρδισαν το κτίριο στο οποίο βρισκόταν ο σοσιαλεπανα- στατικός τομέας της Τσεκά της Μόσχας και διέλυσαν τους σοσιαλεπανα- στάτες, που είχαν ευρεία στήριξη ανάμεσα στους αγρότες ως πολιτική δύ¬ναμη. Η καταστολή δεν ήταν νέος ρόλος για τους Λετονούς στη ρωσική τυ¬ραννία. Ως μισθοφόροι, είχαν βοηθήσει τον Ιβάν τον Τρομερό και το Μεγάλο Πέτρο να αποκτήσουν την απόλυτη εξουσία. Ωστόσο, οι Λετονοί στη σο¬βιετική Τσεκά δεν ήταν μισθοφόροι. Η Λετονία κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1919 μέσα στην αναστάτωση του παγκόσμιου αλλά και του εμφύλιου πολέμου το νέο μεσοαστικό κράτος, όμως, δεν ανεχόταν τους αριστερούς αγκιτάτορες που είχαν γεμίσει τα εργοστάσια της Ρίγας. Οι μαχόμενοι Αε¬τονοί της εργατικής τάξης έγιναν μια κοινότητα εξόριστων στη Ρωσία, που έφταναν ίσως και τις διακόσιες πενήντα χιλιάδες και ζούσαν από το Πέ- τρογκραντ έως τον Ειρηνικό, με δικές τους εφημερίδες και πολιτιστικά κέ¬ντρα. Περίπου 12.000 Λετονοί στρατιώτες από το Λάτγκαλε στην ανατολική Λετονία, μια περιοχή όπου καταλάβαιναν τα ρωσικά, πολέμησαν σκληρά στον Πριότο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ρώσοι αξιωματικοί τους όμως τους εγκατέ¬λειψαν, ενώ οι Γερμανοί τους απέκοψαν από την πατρίδα τους. Αποκτηνω-



μένοι από την προδοσία που είχαν υποστεί, ταίριαζαν απόλυτα στον Κόκ¬κινο Στρατό και στην Τσεκά. Το 1919 οι Λετονοί στελέχωναν το 75% της κεντρικής διεύθυνσης της Τσεκά. Όταν οι Ρώσοι στρατιώτες αρνούνταν να προχωρήσουν σε εκτελέσεις, οι Λετονοί-και μια κινεζική ομάδα περίπου 500 ανδρών- αναλάμβαναν δράση. Οι Λετονοί κέρδισαν αρκετές μάχες στα Ου¬ράλια εναντίον του Λευκού Στράτου και ο Βασέτις ήταν διοικητής του Κόκ¬κινου Στρατού επί ένα χρόνο. Από το σχηματισμό του σώματος τους, τον Απρί¬λιο του 1918, έως τη διάλυσή τους, το Νοέμβριο του 1920, οι Λετονοί τυφε¬κιοφόροι ασκούσαν μια επιρροή εντελώς δυσανάλογη με τον αριθμό τους.
Δυο φοβεροί Λετονοί βοηθούσαν τον Ντζερζίνσκι: ο Γέκαμπς Πέτερς και ο Μάρτινς Λάτσις. Στη Ρίγα, ο Πέτερς ήταν αγκιτάτορας ανάμεσα στους λιμενεργάτες το 1905 έπεσε στα χέρια της τσαρικής αστυνομίας και κατά τη διάρκεια της ανάκρισης του έβγαλαν τα νύχια. Μετανάστευσε στο Λον¬δίνο με μια ομάδα Λετονών και Ρώσων σοσιαλδημοκραταίν με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα με ένοπλες ληστείες. Ο Πέτερς έγινε γνωστός από την Πολιορκία της Σίντνεϊ Στριτ, το 1911, όταν σκοτώθηκαν τρεις αστυνομικοί. Ο Πέτερς συνεργαζόταν με δήθεν αναρχικούς, ανάμεσά τους δυο ξαδέλ¬φια του, τον Πέτερ Πιακτόφ (Πέτρο το Ζωγράφο) και τον Φριτς Σβάαρς. Το αγγλικό δικαστήριο αθώωσε τον Πέτερς χάρη σ' ένα συνήγορο που προ¬σέλαβε το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα αλλά και στην παθητική στάση της Σκότλαντ Γιαρντ, που, παρά τους αυτόπτες μάρτυρες, επέτρεψε να αποδο¬θεί ο θάνατος των αστυνομικών σ' ένα νεκρό αναρχικό. Ενώ κρυβόταν, ο Πέτερς προκάλεσε τις βρετανικές αρχές: «Καλά θα κάνετε να προσέχετε το φορτηγάκι σας όταν θα πηγαίνετε στο αστυνομικό τμήμα... Σκοπεύουμε να ΣΚΟΤΩΣΟΥΜΕ... Είμαι εδώ στο Μάντσεστερ, θα κανονίσουμε το ελεεινό γουρούνι, τον Τσόρτσιλ, σύντομα. Οι μέρες του είναι μετρημένες... Δικός σας, Πέτερς».
Ο Πέτερς παντρεύτηκε μια Αγγλίδα, τη Μέι Φρίμαν, κι απέκτησαν μια κόρη, τη Μέιζι. Το 1917 πήγε στη Ρωσία για να ενταχτεί στην Τσεκά. Στη Μόσχα, ο Πέτερς παγίδευσε το Βρετανό πράκτορα Ρόμπερτ Μπρους-Λόκ- χαρτ, που προσπαθούσε να οργανώσει μια πιθανή συνεργασία κατά των Γερμανών ανάμεσα στους Συμμάχους και στους μπολσεβίκους. Μετά τη δο¬λοφονία του Γερμανού πρεσβευτή, όταν ο Ντζερζίνσκι, σε κατάσταση υστε¬ρίας, παραιτήθηκε από τη θέση του για δυο μήνες, ο Πέτερς ανέλαβε τη διεύθυνση της Τσεκά. Στη συνέχεια παρέμεινε υπαρχηγός της, ως επικεφα¬λής της Τσεκά του ΓΙέτρογκραντ. Όπως κι άλλοι Λετονοί, ο Πέτερς επέ¬μεινε να μην είναι η Τσεκά υπόλογη σε κανέναν εκτός από τον αρχηγό της κυβέρνησης και να είναι ελεύθερη να κάνει «έρευνες, συλλήψεις, εκτελέ¬σεις». Στη Μόσχα, ο Πέτερς οργάνωνε επιδρομές στις οποίες σκοτώνονταν



εκατοντάδες αναρχικοί, ενώ στο Πέτρογκραντ χρησιμοποιούσε τον προε¬παναστατικό τηλεφωνικό κατάλογο για να συλλάβει ανθρώπους της μεσο¬αστικής τάξης, εμπόρους, δημόσιους υπαλλήλους, διανοούμενους και αξιω¬ματικούς ως ομήρους για αντίποινα.
Η ωμότητα του Πέτερς του εξασφάλισε μια μετάθεση οτην κεντρική Ασία, όπου στις αρχε'ς της δεκαετίας του '20 ανέλαβε να καταστείλει την εθνικιστική εξε'γερση των Ουζμπέκων και των Τουρκμένων Μπασματσί. Ωστόσο, ο Ρό- μπερτ Μπρους-Λόκχαρτ καταθέτει: «Δεν υπήρχε τίποτε στο χαρακτήρα του το οποίο να δείχνει το απάνθρωπο τέρας που υποτίθεται ότι ήταν. Μου είπε ότι πονούσε σωματικά κάθε φορά που υπέγραφε μια θανατική καταδίκη».14 Προφανούς, ο πόνος υποχωρούσε γρήγορα- χαρακτηριστική του Πέτερς ήταν η συνδυασμένη επιχείρηση Τσεκά-κόμματος με τον Στάλιν στο Πέτρογκραντ στις 12-13 Ιουνίου 1919, με 15.000 ενόπλους. Εκατοντάδες ύποπτοι, μερικοί απλώς συγγενείς λιποτακτών, συνελήφθηκαν και εκτελέστηκαν.
Στην ιδιωτική του ζιυή ο Γέκαμπς Πέτερς ήταν εξίσου αδυσώπητος. Όταν άφησε ελεύθερο τον Μπρους-Λόκχαρτ, του έδωσε ένα γράμμα για τη γυναίκα του στο Λονδίνο, και το Μάρτιο του 1921 η Μέι και η Μέιζι έφτασαν στη Μόσχα, όπου ανακάλυψαν ότι ο Πέτερς είχε τωρα Ρωσίδα γυναίκα και γιο. Ο Πέτερς αρνήθηκε να επιτρέψει στην πρώτη του οικογένεια να φύγει από τη χώρα.
Ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Κολτσόφ, γράφοντας από την ασφάλεια της Ουκρανίας, πήρε συνέντευξη από τον Πέτερς το 1918: «Μάζεψε τους ώμους του για να προστατευτεί από την ανοιξιάτικη βροχή κι άρχισε να φοράει τα γάντια του στα μεγάλα χέρια του. Παλιά, φθαρμένα γάντια σουέτ. Τα δάχτυλα είχαν τρυπήσει και τα είχε ράψει με χοντρή κλωστή, άσχημα, όπως ράβουν οι μοναχικοί γέροι. Έτσι μαντάρουν οι δυσάρεστοι δύσθυμοι εργένηδες που μένουν σε βρόμικα, χαμηλοτάβανα επιπλωμένα δωμάτια που μυρίζουν ξινίλα».15
Ο Λάτσις εκφραζόταν καλύτερα από τον Πέτερς. Πριν και μετά την επα¬νάσταση έγραφε σατιρικούς στίχους και κωμικά θεατρικά έργα στα λετονικά. Έγραψε μια παρωδία του Πάτερ Ημών που απευθυνόταν στον τσάρο Νι¬κόλαο Β': «Πάτερ ημών, ο εν Πετρουπόλει, κεκατηραμένο το όνομά σου, καταργηθήτω η βασιλεία σου...» Το 1912 δημοσίευσε το ποίημά του «Η καρ¬διά πονάει...» αφιερωμένο στην αρχέγονη μάνα του, τη Λετονία. Η καριέρα του ως ανακριτή άρχισε στη Λαϊκή Επιτροπή Εσωτερικών Υποθέσεων (ΝΚVD), που τότε θα μπορούσε ακόμα να εκληφθεί ως ένα φυσιολογικό κυβερνητικό υπουργείο. Το Μάιο του 1918 ο Λάτσις έφερε πολύ θεαματικά στο φως μια συνωμοσία μοναρχικών και πήρε προαγωγή στην Τσεκά, και το 1919 διακρίθηκε στο Κίεβο, όπου ο ανιψιός του Παραπούτς επίσης ερ¬γαζόταν ως τσεκίστας και ήταν διαβόητος επειδή έκλεβε τα χρήματα και



τα κοσμήματα των θυμάτων. Ο Λάτσις και ο Πέτερς μηχανεύονταν περίπλοκες παγίδες. Για παράδειγμα, άνοιξαν στο Κίεβο ε'να «Προξενείο της Βραζιλίας», που πωλούσε βίζες έναντι μεγάλων χρηματικών ποσών, και στη συνέχεια συλ- λάμβαναν όλους τους επισκέπτες στο όνομα της Τσεκά ο ίδιος ο ΙΙέτερς παρίστανε το Βραζιλιάνο πρόξενο. Όταν οι Λευκοί ανακατέλαβαν το Κίεβο, ανακάλυψαν περίπου 5.000 πτώματα, ενω δεν υπήρχαν στοιχεία για την τύχη άλλων 7.000 κρατουμένων της Τσεκά.
Ο Λάτσις έγινε ο απολογητής της Τσεκά. Την υπερασπιζόταν από τις επιπλήξεις της Λαϊκής Επιτροπής Δικαιοσύνης και. ίδρυσε μια εφημερίδα με το όνομα Κόκκινο Σπαθί για να δημοσιεύει στατιστικές εκτελέσειυν (σα- φοίς υποτιμημένες), ταξινομημένες κατά φύλο, κοινωνική προέλευση και ημε¬ρομηνία. Δήλωσε:
Η Τσεκά δεν είναι απλώς ένα ανακριτικό όργανο- είναι το όργανο μάχης του κόμματος του μέλλοντος [...] Εξολοθρεύει δίχως δίκη ή απομονώνει από την κοινωνία φυλακίζοντας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο λόγος της εί¬ναι νόμος. Η δουλειά της Τσεκά πρέπει να καλύπτει όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής [...] Όταν ανακρίνετε, μη ζητάτε υλικά στοιχεία ή απόδειξη για τα λόγια ή τις πράξεις του κατηγορουμένου εναντίον της σοβιετικής εξου¬σίας. Η πρώτη ερώτηση που πρέπει να κάνετε είναι: Σε ποια τάξη ανήκει, τι μόρφωση, ανατροφή, καταγωγή ή επάγγελμα έχει, Με βάση τις απαντή¬σεις θα αποφασίσετε τη μοίρα του κατηγορουμένου. Αυτή είναι η έννοια και η ουσία της κόκκινης τρομοκρατίας [...] Δεν κρίνει τον εχθρό, τον χτυ¬πάει, Δε δείχνει οίκτο, αλλά αποτεφρώνει οποιονδήποτε σήκωσε όπλο από την άλλη πλευρά τιον οδοφραγμάτων και δε μας είναι χρήσιμος [...] Αλλά δεν είναι μια γκιλοτίνα που κόβει κεφάλια κατ' εντολή κάποιου δικαστη¬ρίου [... ] Εμείς, σαν τους Ισραηλίτες, πρέπει να χτίσουμε το Βασίλειο του Μέλ¬λοντος κάτω από το μόνιμο φόβο μιας εχθρικής επίθεσης.17
Ο Λάτσις ισχυριζόταν ότι από το 1918 έως το 1920 εκτελέστηκαν μόνο 21.000 άτομα. Ωστόσο, ανέφερε με ενθουσιασμό τις λεπτομέρειες: την καταστολή της εξέγερσης των σοσιαλεπαναστατο3ν στο Γιαροσλάβ τον Ιούλιο του 1918, τον τουφεκισμό 57 επαναστατούν επιτόπου και 350 μετά την παράδοση, αφού είχαν βομβαρδίσει την πόλη από αέρος και την είχαν ζώσει με τα πυρά του πυροβολικού από ένα τεθωρακισμένο τρένο.
Αργότερα ο Λάτσις έγινε, όπως κι ο Ντζερζίνσκι, ένας από τους κυ¬ρίαρχους της ρωσικής οικονομίας: Προσπαθούσε διαρκώς να διευρύνει τις εξουσίες της Τσεκά πέρα από την ασφάλεια. Στο φόρο τιμής που απέτισε στον Ντζερζίνσκι δήλωσε: «Όποιος εμποδίζει, έστω και από αμέλεια, την ανάπτυξη



ΟΙ ΔΗΜΙΟΙ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ
ΤΑ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΤΣΑΡΟΥ
ΕΡΕΥΝΑ