ΕΑΜ : Το ανολοκλήρωτο φεμινιστικό όραμα
Δημοσιεύτηκε: 14 Αύγ 2020, 12:31
https://www.lifo.gr/articles/archaeolog ... valarisses
Την εποχή του μεγάλου ξεσηκωμού, τα πράγματα δεν έμεναν στατικά, εξελίσσονταν συνεχώς σε διάφορες πτυχές της κοινής ζωής, απρόσμενες πολλές φορές. Άλλαζαν οι ίδιες οι σχέσεις των ανθρώπων. Oι Ευρυτάνες συντάκτες του κώδικα για την Αυτοδιοίκηση, όταν έφτασαν να αντιμετωπίσουν τη γυναικεία συμμετοχή στις συνελεύσεις, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, το ζήτημα ήταν εξαιρετικά λεπτό.
«Oι χωρικοί δε θα δεχθούνε μήτε ν' ακούσουνε για παρουσία των "θηλυκών" σε σύναξη αρσενικών. Αυτό δε ματάγινε!» λέγανε μεταξύ τους. Και είχαν τον φόβο πως η αντίδραση δεν θα προερχόταν μόνο από τους άνδρες, αλλά και από τις ίδιες τις γυναίκες. «Θα το πάρουν για συντέλεια του κόσμου». (Μπέικος) Τίποτα από αυτά δεν έγινε.
Αγκυλώσεις αιώνων ξεπεράστηκαν μέσα σε λίγους μήνες. «Χιλιάδες κορίτσια προσχώρησαν στην Αντίσταση –αψηφώντας για πρώτη φορά τις επαρχιώτικες συμβάσεις και αγνοώντας ή πείθοντας τους γονείς τους– και ανέλαβαν πολιτική δράση». (Mazower)
Πιο δύσκολο αποδείχτηκε να αποχωριστούν οι γυναίκες το παραδοσιακό, αλλά και χρηστικό, μαντίλι στο κεφάλι, παρά να φορέσουν παντελόνι –κάτι που ούτε στην Αθήνα το αποτολμούσαν– και να κρατήσουν όπλο. Η απόσταση που διανύθηκε για να δεχτούν οι χωρικοί μια γυναίκα με παντελόνι και όπλο ή κορίτσια και αγόρια να δουλεύουν πλάι πλάι στην Αντίσταση ήταν μεγάλη.
Και αυτό σε ορεινές περιοχές με θανατηφόρα ήθη, όπου ήταν επιλήψιμο έστω να περάσει μια γυναίκα μόνη από την πλατεία του χωριού της, όπου κάθονταν αποκλειστικά οι άνδρες ή αρκούσε να κοιτάξει ένας νεαρός μια κοπέλα για να ξεσπάσει αιματηρή βεντέτα.
Oι κοπέλες που προσχώρησαν στην ένοπλη Αντίσταση πολεμάνε αρχικά πλάι πλάι με τους άνδρες. Στη συνέχεια, όταν πλήθυναν, έφτιαξαν δικές τους, υποδειγματικές διμοιρίες στα πλαίσια των μεγάλων μονάδων και πολλές ξεπέρασαν τους άντρες σε τόλμη και γενναιότητα.
Η γερμανική κατασκοπεία δεν αργεί να εντοπίσει τους γυναικείους μαχητικούς σχηματισμούς του ΕΛΑΣ: «Η συγκρότηση γυναικείων ενόπλων τμημάτων επιβεβαιώνεται γενικά. Πρόκειται για ομάδες που θεωρούνται υποδειγματικές, οι οποίες αποτελούνται από 20 μέχρι 25 γυναίκες. Εκπαιδεύονται κανονικά τόσο στα ελαφρά όσο και στα βαριά όπλα». Και επιβεβαιώνει το παγκοίνως γνωστό: «Oποιοδήποτε παράπτωμα σε βάρος αυτών των γυναικών από μέρους των ανδρών τιμωρείται αυστηρότατα, μη εξαιρουμένης και της ποινής του θανάτου». (Μαθιόπουλος, Αντίσταση).
Τα νεαρά αρματωμένα κορίτσια της Αντίστασης είναι ο πίνακας που ακόμη δεν αναρτήθηκε στην πατρίδα τους. Η Ρίτα Μπούμη-Παπά τις υμνεί: Καπετάνισσες, καβαλάρισσες του νέου μας θρύλου, εζήσαμε μονάχα για να σας δούμε...
Στο εαμικό κράτος δεν υπάρχουν διακρίσεις φύλου. Προβάλλεται και επικρατεί «η εικόνα μιας γυναίκας που δεν ζει "στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής". Έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες και αντίστοιχες υποχρεώσεις».(R. van Boeschoten) Όπως ήταν επόμενο, μαζί με τις γυναίκες χειραφετούνται και οι άντρες. Οι νέοι του αντάρτικου βλέπουν πλέον τις κοπέλες με άλλο μάτι: «Τη γυναίκα μάς έμαθαν στο Βουνό να τη σεβόμαστε, να τη βλέπουμε σαν αδελφή μας, μάνα μας. Ήταν κι αυτή Ελληνίδα και άνθρωπος, όχι αντικείμενο.
Με δυο λόγια, τουλάχιστον για μένα, το Βουνό ήταν το μεγαλύτερο και καλύτερο σχολείο». (Δ. Μπουζούκας) Και ήταν μόλις πριν τον πόλεμο που σε κάποιο ορεινό χωριό της Ρούμελης μια ηλικιωμένη μάνα εξηγούσε με αφέλεια στη συγχωριανή της τον λόγο που παντρεύτηκε τόσο νέος ο γιος της: «Φορτιάτικο [υποζύγιο] δεν είχαμι, τι να κάμ' το πιδάκι μ'...»
Όλοι ενθαρρύνουν τις γυναίκες στον νέο τους ρόλο. O μητροπολίτης Ιωακείμ, στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ στο Καρπενήσι, ευλογεί δημοσίως με τον δικό του ιδιόρρυθμο τρόπο τη γυναικεία παρουσία στον αγώνα, καταλήγοντας ότι οι γυναίκες δεν είναι μόνο για να τσιγαρίζουν κρεμμύδια. Φυσικά αυτές τον αποθεώνουν.
Μόνο σε ό,τι άπτεται των ερωτικών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων η γυναίκα ευνοείται εξόφθαλμα. Ο ορεσίβιος ιπποτισμός την προστατεύει. Σε κάθε τέτοια περίπτωση οι αποφάσεις για τις ερωτικές σχέσεις είναι πάντοτε υπέρ των γυναικών, σε βαθμό αδικίας για τους άνδρες. «Στα προβλήματα της ηθικής και σεξουαλικής ελευθερίας επικρατούσε, μπορούμε να πούμε, "πουριτανισμός".
Oι μαχητές και τα στελέχη σέβονταν τις συναγωνίστριές τους και τα κορίτσια των χωρικών. [...] Και αν εκδηλώνονταν κάποιο κρούσμα, η τιμωρία ήταν τόσο αυστηρή που με τα σημερινά κριτήρια θα την καταλογίσουμε λάθος≫. (Χατζής) Το διαπιστώνει και ένας προφανώς ενδιαφερόμενος Ιταλός στρατιώτης από αυτούς που είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ και έμεινε δυο χρόνια στο Βουνό: «Μια πολύ μεγάλη αυστηρότητα στα ήθη απαγόρευε εντελώς στους αντάρτες να έρχονται σε οποιαδήποτε σαρκική επαφή με γυναίκες, ακόμα κι όταν αυτές συγκατανεύανε, επί ποινή εκτελέσεως». (Γκαλιμπέρτι)
Όταν αποφασίστηκε να προκηρυχθούν ελεύθερες εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης, δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι συμπλήρωσαν το 17ο έτος και για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία ψηφίζουν οι γυναίκες. «Η γυναίκα είχε μια ιστορική κατάχτηση με την αυτοδιοίκηση. Απόχτησε την ισοτιμία της.
Σε πολλά χωριά της ελεύθερης Ρούμελης υπάρχουν γυναίκες στην αυτοδιοίκηση και γυναίκες δικαστίνες. [...] Στο Μικρό Χωριό, Μεγάλο Χωριό, Λάσπη, Κορυσχάδες, Φουρνά και στο δημοτικό συμβούλιο Καρπενησίου εκλέχτηκαν γυναίκες». O συγγραφέας Βασίλης Ρώτας ανεβαίνει το 1944 στο Βουνό και σαστίζει με τη γυναικεία παρουσία σε όλο το φάσμα του αγώνα. Όπως λέει, «πολλές σουφραζέτες θα μπορούσαν να πάρουν μαθήματα από τις καραγκούνες».
Δυστυχώς, μετά την απελευθέρωση οι γυναικείες κατακτήσεις εξανεμίστηκαν. Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις υποβίβασαν και πάλι τις γυναίκες σε ρόλο κομπάρσων της κοινωνικής ζωής. Χρειάστηκε να αγωνιστούν ακόμη μία δεκαετία, έως το 1952, για να αποκτήσουν έστω το αυτονόητο δικαίωμα και του εσχάτου των ανδρών: Το δικαίωμα ψήφου.
Την εποχή του μεγάλου ξεσηκωμού, τα πράγματα δεν έμεναν στατικά, εξελίσσονταν συνεχώς σε διάφορες πτυχές της κοινής ζωής, απρόσμενες πολλές φορές. Άλλαζαν οι ίδιες οι σχέσεις των ανθρώπων. Oι Ευρυτάνες συντάκτες του κώδικα για την Αυτοδιοίκηση, όταν έφτασαν να αντιμετωπίσουν τη γυναικεία συμμετοχή στις συνελεύσεις, βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, το ζήτημα ήταν εξαιρετικά λεπτό.
«Oι χωρικοί δε θα δεχθούνε μήτε ν' ακούσουνε για παρουσία των "θηλυκών" σε σύναξη αρσενικών. Αυτό δε ματάγινε!» λέγανε μεταξύ τους. Και είχαν τον φόβο πως η αντίδραση δεν θα προερχόταν μόνο από τους άνδρες, αλλά και από τις ίδιες τις γυναίκες. «Θα το πάρουν για συντέλεια του κόσμου». (Μπέικος) Τίποτα από αυτά δεν έγινε.
Αγκυλώσεις αιώνων ξεπεράστηκαν μέσα σε λίγους μήνες. «Χιλιάδες κορίτσια προσχώρησαν στην Αντίσταση –αψηφώντας για πρώτη φορά τις επαρχιώτικες συμβάσεις και αγνοώντας ή πείθοντας τους γονείς τους– και ανέλαβαν πολιτική δράση». (Mazower)
Πιο δύσκολο αποδείχτηκε να αποχωριστούν οι γυναίκες το παραδοσιακό, αλλά και χρηστικό, μαντίλι στο κεφάλι, παρά να φορέσουν παντελόνι –κάτι που ούτε στην Αθήνα το αποτολμούσαν– και να κρατήσουν όπλο. Η απόσταση που διανύθηκε για να δεχτούν οι χωρικοί μια γυναίκα με παντελόνι και όπλο ή κορίτσια και αγόρια να δουλεύουν πλάι πλάι στην Αντίσταση ήταν μεγάλη.
Και αυτό σε ορεινές περιοχές με θανατηφόρα ήθη, όπου ήταν επιλήψιμο έστω να περάσει μια γυναίκα μόνη από την πλατεία του χωριού της, όπου κάθονταν αποκλειστικά οι άνδρες ή αρκούσε να κοιτάξει ένας νεαρός μια κοπέλα για να ξεσπάσει αιματηρή βεντέτα.
Oι κοπέλες που προσχώρησαν στην ένοπλη Αντίσταση πολεμάνε αρχικά πλάι πλάι με τους άνδρες. Στη συνέχεια, όταν πλήθυναν, έφτιαξαν δικές τους, υποδειγματικές διμοιρίες στα πλαίσια των μεγάλων μονάδων και πολλές ξεπέρασαν τους άντρες σε τόλμη και γενναιότητα.
Η γερμανική κατασκοπεία δεν αργεί να εντοπίσει τους γυναικείους μαχητικούς σχηματισμούς του ΕΛΑΣ: «Η συγκρότηση γυναικείων ενόπλων τμημάτων επιβεβαιώνεται γενικά. Πρόκειται για ομάδες που θεωρούνται υποδειγματικές, οι οποίες αποτελούνται από 20 μέχρι 25 γυναίκες. Εκπαιδεύονται κανονικά τόσο στα ελαφρά όσο και στα βαριά όπλα». Και επιβεβαιώνει το παγκοίνως γνωστό: «Oποιοδήποτε παράπτωμα σε βάρος αυτών των γυναικών από μέρους των ανδρών τιμωρείται αυστηρότατα, μη εξαιρουμένης και της ποινής του θανάτου». (Μαθιόπουλος, Αντίσταση).
Τα νεαρά αρματωμένα κορίτσια της Αντίστασης είναι ο πίνακας που ακόμη δεν αναρτήθηκε στην πατρίδα τους. Η Ρίτα Μπούμη-Παπά τις υμνεί: Καπετάνισσες, καβαλάρισσες του νέου μας θρύλου, εζήσαμε μονάχα για να σας δούμε...
Στο εαμικό κράτος δεν υπάρχουν διακρίσεις φύλου. Προβάλλεται και επικρατεί «η εικόνα μιας γυναίκας που δεν ζει "στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής". Έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες και αντίστοιχες υποχρεώσεις».(R. van Boeschoten) Όπως ήταν επόμενο, μαζί με τις γυναίκες χειραφετούνται και οι άντρες. Οι νέοι του αντάρτικου βλέπουν πλέον τις κοπέλες με άλλο μάτι: «Τη γυναίκα μάς έμαθαν στο Βουνό να τη σεβόμαστε, να τη βλέπουμε σαν αδελφή μας, μάνα μας. Ήταν κι αυτή Ελληνίδα και άνθρωπος, όχι αντικείμενο.
Με δυο λόγια, τουλάχιστον για μένα, το Βουνό ήταν το μεγαλύτερο και καλύτερο σχολείο». (Δ. Μπουζούκας) Και ήταν μόλις πριν τον πόλεμο που σε κάποιο ορεινό χωριό της Ρούμελης μια ηλικιωμένη μάνα εξηγούσε με αφέλεια στη συγχωριανή της τον λόγο που παντρεύτηκε τόσο νέος ο γιος της: «Φορτιάτικο [υποζύγιο] δεν είχαμι, τι να κάμ' το πιδάκι μ'...»
Όλοι ενθαρρύνουν τις γυναίκες στον νέο τους ρόλο. O μητροπολίτης Ιωακείμ, στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ στο Καρπενήσι, ευλογεί δημοσίως με τον δικό του ιδιόρρυθμο τρόπο τη γυναικεία παρουσία στον αγώνα, καταλήγοντας ότι οι γυναίκες δεν είναι μόνο για να τσιγαρίζουν κρεμμύδια. Φυσικά αυτές τον αποθεώνουν.
Μόνο σε ό,τι άπτεται των ερωτικών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων η γυναίκα ευνοείται εξόφθαλμα. Ο ορεσίβιος ιπποτισμός την προστατεύει. Σε κάθε τέτοια περίπτωση οι αποφάσεις για τις ερωτικές σχέσεις είναι πάντοτε υπέρ των γυναικών, σε βαθμό αδικίας για τους άνδρες. «Στα προβλήματα της ηθικής και σεξουαλικής ελευθερίας επικρατούσε, μπορούμε να πούμε, "πουριτανισμός".
Oι μαχητές και τα στελέχη σέβονταν τις συναγωνίστριές τους και τα κορίτσια των χωρικών. [...] Και αν εκδηλώνονταν κάποιο κρούσμα, η τιμωρία ήταν τόσο αυστηρή που με τα σημερινά κριτήρια θα την καταλογίσουμε λάθος≫. (Χατζής) Το διαπιστώνει και ένας προφανώς ενδιαφερόμενος Ιταλός στρατιώτης από αυτούς που είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ και έμεινε δυο χρόνια στο Βουνό: «Μια πολύ μεγάλη αυστηρότητα στα ήθη απαγόρευε εντελώς στους αντάρτες να έρχονται σε οποιαδήποτε σαρκική επαφή με γυναίκες, ακόμα κι όταν αυτές συγκατανεύανε, επί ποινή εκτελέσεως». (Γκαλιμπέρτι)
Όταν αποφασίστηκε να προκηρυχθούν ελεύθερες εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης, δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι συμπλήρωσαν το 17ο έτος και για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία ψηφίζουν οι γυναίκες. «Η γυναίκα είχε μια ιστορική κατάχτηση με την αυτοδιοίκηση. Απόχτησε την ισοτιμία της.
Σε πολλά χωριά της ελεύθερης Ρούμελης υπάρχουν γυναίκες στην αυτοδιοίκηση και γυναίκες δικαστίνες. [...] Στο Μικρό Χωριό, Μεγάλο Χωριό, Λάσπη, Κορυσχάδες, Φουρνά και στο δημοτικό συμβούλιο Καρπενησίου εκλέχτηκαν γυναίκες». O συγγραφέας Βασίλης Ρώτας ανεβαίνει το 1944 στο Βουνό και σαστίζει με τη γυναικεία παρουσία σε όλο το φάσμα του αγώνα. Όπως λέει, «πολλές σουφραζέτες θα μπορούσαν να πάρουν μαθήματα από τις καραγκούνες».
Δυστυχώς, μετά την απελευθέρωση οι γυναικείες κατακτήσεις εξανεμίστηκαν. Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις υποβίβασαν και πάλι τις γυναίκες σε ρόλο κομπάρσων της κοινωνικής ζωής. Χρειάστηκε να αγωνιστούν ακόμη μία δεκαετία, έως το 1952, για να αποκτήσουν έστω το αυτονόητο δικαίωμα και του εσχάτου των ανδρών: Το δικαίωμα ψήφου.
