Η αυτοκτονία στην Αρχαιότητα και στο Βυζάντιο.

[Ζαποτέκος]

Η αυτοκτονία στην Αρχαιότητα και στο Βυζάντιο.
Οι πληροφορίες και τα αποσπάσματα που θα παραθέσω προέρχονται απ'το περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες , τεύχη 98 και 99.

- Η αυτοκτονία - όρος ανύπαρκτος στα αρχαία ελληνικά- ήταν εντούτοις γνωστή στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άνδρες και γυναίκες ( ιδίως οι παρθένες κατά την ιπποκρατική σχολή )έθεταν τέρμα στη ζωή τους αυτοβούλως , πιθανώς σε αναλογία τρεις άρρενες ανά μία γυναίκα αυτόχειρα.

- Η αυτοκτονία του Σαλαμίνιου Αίαντα ήταν η πιο γνωστή. Ήταν το παράδειγμα της αυτοκτονίας που προάσπιζε την ανδρική τιμή. Κατά μια ερμηνεία ήταν ναρκισσιστικής προέλευσης και οφείλεται σε ναρκισσιστικό τραύμα.

- Σύμφωνα με τον κωμικό ποιητή Μένανδρο ( 4ος αι. π.Χ. ), η Σαπφώ έπεσε από τον γκρεμό Λευκάδα Πέτρα ( ύψους 60 μέτρων στη ΝΔ Λευκάδα ) από έρωτα για τον Φάωνα, ο οποίος υπήρξε εραστής της Αφροδίτης.

- Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα , οι στωικοί φιλόσοφοι έτρεφαν συμπάθεια για τον αυτοχειριασμό. Έτσι , κατά την ρωμαιοκρατία , οι στωικοί Σενέκας και Επίκτητος ήταν θετικοί ως προς την εθελούσια έξοδο από το παιχνίδι της ζωής.

Αυτόχειρες στην Αρχαιότητα
Ιωάννης Πετρόπουλος
Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-9.pdf

[Ζαποτέκος]

- Η αυτοκτονία στον αγγλοσαξονικό κόσμο αναφέρεται συχνά ως Ρωμαϊκός Θάνατος. Αυτό οφείλεται στην λανθασμένη άποψη πως η αυτοκτονία ήταν κάτι συνηθισμένο στον αρχαίο κόσμο.


- Οι ομαδικές αυτοκτονίες συνέβαιναν κυρίως όταν ο εχθρός καταλάμβανε μια πόλη. Ήταν μια πράξη συλλογικής απόγνωσης , η αυτοκτονία των πολιορκημένων. Ο μεγαλύτερος αριθμός αντιστοιχεί στους 5000 κατοίκους από τα Γάμαλα που αφαίρεσαν την ζωή τους προτού οι Ρωμαίοι καταλάβουν την πόλη τους ( Ιώσηπος , Περί του Ιουδαϊκού Πολέμου , Δ 79 ).

- Αυτοκτονίες το 2006 σε κάποιες χώρες κατά σειρά συχνότητας : Γαλλία > Ρωσία > ΗΠΑ, Κάτω Χώρες > Αγγλία. Σε όλες τις χώρες που βρίσκονται γύρω απ' την Μεσόγειο ( Ελλάδα , Ιταλία κ.α. ) , οι ρυθμοί αυτοκτονίας είναι σχεδόν οι χαμηλότεροι στον κόσμο.

- Η αυτοκτονία ( για λόγους ανδροπρεπούς συμπεριφοράς κυρίως ) με μαχαίρωμα ( ξίφη , εγχειρίδια , μαχαίρια ) αποτελούν το 39 % των καταγεγραμμένων περιπτώσεων αυτοκτονίας στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό το ποσοστό δεν είναι σωστό. Σε όλες τις προβιομηχανικές κοινωνίες το κρέμασμα/αγχόνη ήταν η πιο κοινή διέξοδος και το ίδιο λογικά συνέβαινε και στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Δευτερεύοντα στοιχεία από την αρχαιότητα ( νομικά κείμενα , μακάβρια αστεία , όνειρα ) το επιβεβαιώνουν. Απλούστατα καταγράφονται περισσότερο οι αυτοκτονίες με όπλα γιατί θεωρούντο στην αρχαιότητα το πρότυπο για την ανδροπρεπή έξοδο.

- Ο συγγραφέας μας μελέτησε 108 απεικονίσεις και αναπαραστάσεις αυτοκτονίας στην αρχαία ελληνορωμαϊκή τέχνη. Οι αυτοκτονίες με όπλα αποτελούν το 77 % των περιπτώσεων, δηλαδή ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ' την ήδη διαστρεβλωμένη γενική εικόνα ( 39 % σε λογοτεχνία και εικόνες μαζί ).

- Ο Αίας ήταν ο τέλειος ήρωας . Η αυτοκτονία του ήταν η τέλεια ανδροπρεπής έξοδος. Στον Αίαντα του Σοφοκλή η αυτοκτονία επιτελείται στην σκηνή , αντίθετα με τις ελληνικές συμβάσεις του δράματος , σύμφωνα με τις οποίες οι βίαιες πράξεις μεταφέρονταν στην σκηνή μέσω αγγελιοφόρων. Στην τέχνη η αυτοκτονία του Αίαντα είναι αυτή που αναπαρίσταται συχνότερα με 47 εμφανίσεις στην συλλογή των 108 απεικονίσεων ( 43 % ) !!! Στην Ολυμπία και αλλού βρέθηκαν χάλκινα πλακίδια , τα οποία στερεώνονταν στον δερμάτινο ιμάντα στο εσωτερικό της ασπίδας. Τα πλακίδια έδειχναν τον Αίαντα πεσμένο στα γόνατα και τους αγκώνες με το σπαθί του να τον διαπερνά. Δυο πολεμιστές κοιτάζουν το πτώμα με τρόμο , ενώ συνήθως υπάρχει και ένας γηραιότερος παρατηρητής , μάλλον ο Νέστωρ. Ο οπλίτης λοιπόν είχε κυριολεκτικά τον ήρωα πρότυπο μπροστά στα μάτια του όταν πήγαινε για μάχη.

- Καμία άλλη ελληνική αυτοκτονία δεν ξεπερνά σε δημοτικότητα αυτή του Αίαντα. Ακολουθεί αυτή του Ηρακλή ( 9 απεικονίσεις ) και του Μενοικέα ( 8 απεικονίσεις ). Ο Μενοικέας άκουσε απ' τον Τειρεσία πως μόνο ο θάνατος ενός απ' τους Σπαρτούς θα έσωζε την Θήβα απ' τους εχθρούς . Έτσι , ενώ βρισκόταν στα τείχη της πολιορκημένης πόλης , έπεσε πάνω στο ξίφος του σε μια πράξη αφοσίωσης ( devotio ). Σε μια απεικόνιση , ο Καπανέας , ένας απ' τους πολιορκητές , σκαρφαλώνει στο τείχος μεταφέροντας το νεκρό σώμα του Μενοικέα - μάλλον για να δείξει με ασέβεια πως η αυτοκτονία ήταν μάταια. Ωστόσο πριν φτάσει στην κορυφή του τείχους ο Δίας τον χτυπάει με κεραυνό.

- Όταν ο Καίσαρας νίκησε τον εμφύλιο πόλεμο έφτιαξε ένα νικητήριο λάβαρο που έδειχνε τον Κάτωνα τον Νεότερο να αυτοκτονεί με μαχαίρι. Ο Κάτων έγινε ο άγιος των στωικών, αφού συνδύαζε την δημοκρατική αρετή με την φιλοσοφική στάση. Είχε διαβάσει στον Φαίδωνα του Πλάτωνα για την αθανασία της ψυχής , προτού φύγει απ' την ζωή , όπως αναφέρει ο Κικέρων. Οι Ρωμαίοι αντέδρασαν με ανάμικτα συναισθήματα στα λάβαρα που απεικόνιζαν τον Κάτωνα και άλλους υπερασπιστές της Δημοκρατίας στις τελευταίες τους στιγμές. Άλλωστε όλοι αυτοί ήταν συμπατριώτες τους. Τέτοια αμφιλεγόμενα συναισθήματα δεν προκαλούνταν όταν επρόκειτο για εχθρούς. Δέκα χρόνια νωρίτερα , το 61 π.Χ. , ο Πομπήιος είχε δείξει στον θρίαμβό του πώς ο Μιθριδάτης είχε δραπετεύσει μέσα στη νύχτα και τελικά είχε αυτοκτονήσει.

- Για την αυτοκτονία των Γαλατών που ηττήθηκαν απ' τον Άτταλο τον Α΄και τους Δάκες στην Στήλη του Τραϊανού , τα έργα τέχνης είναι η μοναδική πηγή πληροφοριών.

- Ο ηγέτης των Γαλατών Βρέννος αυτοκτόνησε όταν απέτυχε η επίθεσή του κατά των Δελφών ( 279 π.Χ. ).

- Η Στήλη του Τραϊανού απεικονίζει την αυτοκτονία του Δεκεβαλου ( 105 μ.Χ. ) και άλλων Δακών. Οι Δάκες που πολιορκούνται στην πρωτεύουσα Σαρμιζεγεθούσα παίρνουν ομαδικά δηλητήριο για να αποφύγουν την αιχμαλωσία. Κατά τη διάρκεια μια συνάντησης Ρωμαίων και Δακών , ένας βάρβαρος μπήγει το ξίφος στο στήθος του. Ο Δεκέβαλος χρησιμοποιεί το ξίφος του κατά του εαυτού του καταδιωκόμενος από Ρωμαίους ιππείς. Η κεφαλή και τα χέρια του Δεκέβαλου επιδείχτηκαν στα στρατεύματα στο στρατόπεδο. Το κεφάλι σαν λάφυρο μεταφέρθηκε στην Ρώμη για να εκτεθεί και να προσθέσει αίγλη στη νίκη του Τραϊανού.



- Το σκοινί θεωρούταν το όργανο αυτοκτονίας για γυναίκες και σκλάβους. Εξάλλου ήταν το οικείο μέσο στις προβιομηχανικές κοινωνίες. Στις φιλολογικές πηγές οι γυναίκες προτιμούσαν την αγχόνη σε ποσοστό 34 %. Οι γυναίκες που μαχαιρώνονταν ακολουθούν με ποσοστό 25 % ( για τους άνδρες το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 45 % ). Ας δούμε μερικά παραδείγματα ανδροπρεπών γυναικών , δηλαδή γυναικών που έθεσαν τέλος στην ζωή τους με μαχαίρωμα. Η Λουκρητία ( 6ος αι. π.Χ. ) ήταν το αντίστοιχο του Αίαντα στην αιδώ. Την βίασε ο Σέξτος Ταρκίνιος , ο γιός του τελευταίου βασιλιά της Ρώμης. Παρόλο που κανείς δεν την κατηγόρησε , όπως τονίζουν στις αφηγήσεις τους ο Λίβιος ( 59 π.Χ. - 17 μ.χ. , Α58 ) και ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς ( Ρωμαϊκές Αρχαιότητες , Δ 65 - 66 ), αυτή δεν μπορούσε πλέον να αντικρίσει τον κόσμο. Αντικειμενικά στιγματίστηκε. Η Λουκρητία έγινε στην ρωμαϊκή φιλολογία το πρότυπο της γυναικείας τιμής. Στον Ύστερο Μεσαίωνα και στην Πρώιμη Αναγέννηση έγινε μια από τις παγανίστριες αγίες , η γυναίκα που θέτει την αγνότητά της πάνω από όλα. Παρείχε στους ζωγράφους ένα άλλοθι για να παραστήσουν τη γυναίκα γυμνή.

- Όταν ο Αινείας εγκατέλειψε την Διδώ στην Καρχηδόνα , αυτή αυτοκτόνησε με μαχαίρι στην κορυφή μιας πυράς που θα έκαιγε το σώμα της ( Βιργίλιος, Αινειάδα , Δ 642 - 692 ).

- Ο Μελέαγρος θα πέθαινε όταν θα ρίχνοταν στην φωτιά ένα κούτσουρο απ' το οποίο εξαρτιόταν η ζωή του. Το έριξε η μητέρα του Αλθαία , όταν ο Μελέαγρος σκότωσε σε μια διαμάχη τους αδερφούς της. Έπειτα η Αλθαία μετάνιωσε και αυτομαχαιρώθηκε.

- Η Περσίδα Πάνθεια ήταν υπεύθυνη για το θάνατο του συζύγου της Αβραδάτη τον οποίο ώθησε να ακολουθήσει τον βασιλιά Κύρο στην εκστρατεία του . Μετανοημένη μαχαίρωσε τον εαυτό της , προσφεροντάς τον θυσία στην ταφή του άνδρα της. Στις απεικονίσεις παρουσιάζεται και ο Έρως , ο οποίος προκάλεσε το σχετικό δράμα. Το περιστατικό αναφέρουν ο Ξενοφών και ο Φιλόστρατος.

- Η Κανάκη και ο αδελφός της Μακαρεύς ήρθαν σε αιμομικτικό έρωτα. Οδηγήθηκαν και οι δύο στον θάνατο με εντολή του πατέρα τους Αιόλου.

- Σύμφωνα με τον Οιδίποδα Τύραννο ( 1235 ) του Σοφοκλή και τον Όμηρο ( Οδύσσεια λ 278 ) η Ιοκάστη ( ή Επικάστη ) επέλεξε την αγχόνη για να αυτοκτονήσει. Σύμφωνα όμως με τον Ευριπίδη ( Φοίνισσαι , 1455 ) αυτοκτόνησε με ξίφος , όταν αλληλοσκοτώθηκαν σε μονομαχία κάτω απ' τα τείχη της Θήβας οι γιοί της Ετεοκλής και Πολυνείκης. Η αυτοκτονία της Ιοκάστης με ξίφος προτιμήθηκε στην τέχνη. Δεν ήταν μόνο η γενική απαξίωση του απαγχονισμού ο λόγος γι' αυτό, αλλά και τεχνικοί λόγοι. Πώς να αναπαραστήσεις την αυτοκτονία με αγχόνη στην πλαστική τέχνη ; Το να μαχαιρωθεί κάποιος ήταν ευγενής θάνατος. Λέει η Ωραία Ελένη ( Ευριπίδης , Ελένη , 299 - 303 ) :
Να κρεμαστώ ; Ατιμωτικό το κρέμασμα.
Ακόμη και οι δούλοι το έχουν σε ντροπή τους.
Και γλυτώνεις σε μια στιγμή από τα βάσανα.
Στον Οιδίποδα του Σενέκα η Ιοκάστη επίσης μαχαιρώνεται.

- Σύμφωνα με τον Οβίδιο , όταν η Θίσβη βρήκε τον εραστή της Πύραμο να πεθαίνει , χρησιμοποίησε στον εαυτό της το όπλο με το οποίο αυτός είχε αυτοκτονήσει.

- Ο Φιλόστρατος περιγράφει την απεικόνιση ενός άλλου τραγικού ζευγαριού . Σε μια βραχώδη ακτή του Βοσπόρου , ένα αγόρι και ένα κορίτσι , μαθητές του ίδιου δασκάλου , ερωτεύθηκαν. Όταν κατάλαβαν πως δεν πρόκειται ποτέ να ευοδωθεί ο έρωτάς τους , πέθαναν πηδώντας στην θάλασσα αγκαλιασμένοι. Στον βράχο ο Έρως απλώνει το χέρι του προς την θάλασσα ...

- Απ' τους βράχους της Λευκάδας υποτίθεται πως έβαλε τέρμα στην ζωή της η Σαπφώ. Απεικονίζεται πως στην θάλασσα την περιμένει ένας Τρίτων , η Λευκοθέα που απλώνει το πέπλο της , ο Απόλλων και ο αγαπημένος της Σαπφούς Φάων.

- Η Σειρήνα Παρθενόπη ρίχτηκε στην θάλασσα όταν το ερωτικό της τραγούδι δεν επηρέασε τον δεμένο στο κατάρτι του πλοίου Οδυσσέα.

- O Μάρκος Κούρτιος ρίχτηκε αρματωμένος και έφιππος στο χάσμα που άνοιξε στην Ρωμαϊκή Αγορά το 362 π.Χ. , γιατί ένας μάντης είχε προφητεύσει πως το χάσμα θα έκλεινε μόνο εάν η Ρώμη θυσίαζε το πιο πολύτιμό της απόκτημα. Αρκετά όμως με τις αυτοκτονίες με άλμα. Πάμε στις αυτοκτονίες με πυρά.

- Το πιο γνωστό παράδειγμα αυτοπυρπόλησης ήταν ο Ηρακλής. Και ο Κροίσος αποπειράθηκε να αυτοπυρποληθεί όταν οι Σάρδεις έπεσαν στα χέρια των Περσών ( 547 π.Χ. ).

Αμφορέας του 495 π.Χ. που ζωγράφησε ο Μύσων. Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

- Η Λαοδάμεια αυτοπυρπολήθηκε από θλίψη για τον αγαπημένο της Πρωτεσίλαο.

- Κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης του σώματος του Καπανέα , η σύζυγός του Ευάδνη ρίχτηκε στην πυρά ώστε να ενωθεί μαζί του. Δεν προτίμησε ούτε το ξίφος στον λαιμό της, ούτε κρεμάστηκε με σκοινί όπως κάνουν συνήθως οι γυναίκες όταν πεθαίνουν οι άνδρες τους. Σε μια απεικόνιση μικροί ερωτιδείς βάζουν φωτιά στην πυρά, τιμώντας έτσι αυτούς που απόλαυσαν έναν τέλειο έρωτα.

- Ο Σωκράτης έκανε την αυτοδηλητηρίαση ιερή πράξη. Ορισμένοι αυτοκτόνησαν με στυλ , αφού διάβασαν τον Φαίδωνα του Πλάτωνα. Η λήψη φαρμάκων αντιστοιχεί στο 9 % των καταγεγραμμένων περιπτώσεων αυτοκτονιών στην αρχαιότητα. Η μέθοδος δεν ήταν σε εκτίμηση για ηθικούς και αισθητικούς λόγους. Το να πάρεις δηλητήριο δεν ήταν επίδειξη ισχυρής θέλησης , καθώς η επιτυχία δεν ήταν εγγυημένη. Όπως και σήμερα θεωρείται μια ύστατη κραυγή βοηθείας και αναζήτησης προσοχής. Οι αρχαίοι όμως απαιτούσαν τόλμη. Προτιμούσαν σκληρά μέσα : όπλα και επίμονη άρνηση τροφής ( αποκαρτερία , inedia ). Το θέαμα ενός ανθρώπου που έχει πάρει δηλητήριο προκαλούσε απέχθεια. Οι αρχαίοι επιθυμούσαν να διατηρήσουν την καλή τους εμφάνιση ακόμη και μετά το θάνατο. Στην Στήλη του Τραϊανού απεικονίζονται Δάκες να παίρνουν δηλητήριο. Ο γλύπτης εκφράζει ουστιαστικά την σκληρή ικανοποίηση του νικητή που οδήγησε τον εχθρό σε αυτή την πράξη απόγνωσης , όταν η πρωτεύουσα Σαρμιζεγεθούσα επρόκειτο να καταληφθεί. Οι Δάκες αξιωματούχοι παίρνουν με μια κουτάλα δηλητήριο από μια φιάλη και το μοιράζουν στους πολίτες. Ο λαός βάζει φωτιά στην ίδια του την πόλη , ενώ άλλοι τρέπονται σε φυγή. Η όλη σκηνή είναι μοναδική στην αρχαία τέχνη , ένα από τα άπαξ λεγόμενα της στήλης.

- Οι αριστοκράτες της Πρώιμης Αυτοκρατορικής Περιόδου προτιμούσαν την αυτοκτονία με νυστέρι που χειριζόταν κάποιος ειδικός στην ιατρική.

- Η Σοφωνί(σ)βα ( 203 π.Χ. ) , κόρη του Καρχηδόνιου ηγέτη Ασδρούβα ήταν ταγμένη στον Μασσανάση , αλλά για πολιτικούς λόγους ήλθε σε γάμο με το Σύφακα. Προς το τέλος του Β΄Καρχηδονιακού Πολέμου , αυτός ο Νουμίδης βασιλιάς στάθηκε από λανθασμένη κρίση στο πλευρό των Καρχηδονίων ενάντια στη Ρώμη. Όταν ηττήθηκε, η Σοφωνίσβα κατέφυγε στον Μασσανάση , φίλο των Ρωμαίων ο οποίος την νυμφεύθηκε αμέσως. Αλλά ο Σκιπίων δεν συναίνεσε στο δεσμό με την κόρη ενός διαβότητου εχθρού και απαίτησε την έκδοσή της. Απεικονίζεται ο Μασσανάσης με μια τελευταία τρυφερή χειρονομία να προσφέρει στην Σοφωνίσβα ένα κύπελλο με δηλητήριο , το οποίο εκείνη ήπιε με αξιοθαύμαστη τόλμη.

- H αυτοκτονία της Κλεοπάτρας εμφανίζεται σπάνια στην αρχαία τέχνη. Στον θάνατο που επέλεξε την ακολούθησαν και οι δύο πιστές θεραπαινίδες της , η Χαρμίον και η Ειράς.

- Στην τέχνη εμφανίζεται και η αυτοδηλητηρίαση του Νίνου , χαρακτήρα ελληνικού μυθιστορήματος του 100 π.Χ. που σώζεται αποσπασματικά σε παπύρους. Ο νεαρός αυτός βασιλιάς ήταν ερωτευμένος με την ξαδέλφη του Σεμίραμη. Οι δύο εραστές φέρουν ονόματα ιστορικών προσώπων , αλλά η ιστορία τους δεν έχει σχέση με την ιστορική πραγματικότητα. Χωρίζονται εξαιτίας ενός ναυαγίου , ενός πολέμου και καταστροφών. Σε ένα ψηφιδωτό της Αντιόχειας του συριακού Ορόντη του 200 π.Χ. εικονίζεται ο Νίνος στο κρεβάτι με ένα πορτραίτο της Σεμιράμιδος στο χέρι του. Μια υπηρέτρια του προσφέρει ένα ποτό , ίσως δηλητήριο , για να αυτοκτονήσει μέσα στην θλίψη του.

- Τεχνικοί , αισθητικοί και ηθικοί λόγοι ήταν το εμπόδιο της αναπαράστασης των αυτοχείρων που επέλεξαν την αγχόνη. Μόνο μια φορά απαντά σε έργο παγανιστικής τέχνης. Δείχνει την Φαίδρα να κρατάει στο χέρι μια αγχόνη. Η Φαίδρα είχε ερωτευτεί τον θετό γιό της Ιππόλυτο. Η αυτοκτονία της δεν απεικονίζεται , αλλά υπονοείται .

- Οι Χριστιανοί απεικόνιζαν την αυτοδολοφονία του αρχιπροδότη Ιούδα. Η πράξη του ήταν η τελική απόδειξη ότι απέρριψε την χάρη του Θεού. Ενώ ο ληστής που σταυρώθηκε με τον Ιησού πήρε άφεση αμαρτιών και πέρασε στον παράδεισο , ο Ιούδας αποσύρθηκε και κρεμάστηκε. Διέπραξε την αμαρτία της desperatio , της απόγνωσης της συγχώρεσης του Θεού. Πρόκειται για την χριστιανική αντίληψη της αυτοκτονίας ως αμαρτωλή δολοφονία του εαυτού. Λέει ο Άγιος Αυγουστίνος : Qui se ipse occidit , homicida est . ( Όποιος αυτοκτονεί είναι δολοφόνος ). Στο παρεκκλήσι της Αρένα στην Πάδοβα ο Τζόττο ζωγράφισε το μοιραίο αμάρτημα της Desperatio ως μια μορφή που αυτοκτονεί με αγχόνη. Ένας θριαμβευτής δαίμονας φτερουγίζει κοντά στο αυτί του.

Απεικόνιση του αμαρτήματος της Desperatio ( = η απόγνωση της συγχώρεσης του Θεού ) ως μορφής που αυτοκτονεί με αγχόνη. Τζόττο ντι Μποντόνε ( 13ος - 14ος αι. ) , παρεκκλήσι της Αρένα , Πάντοβα.

- Απ' τις 108 αναπαραστάσεις που μελέτησε ο συγγραφέας μας οι 23 περιπτώσεις είναι αυτοκτονία γυναικών , οι 76 ανδρών και οι 9 μικτές. Στη λογοτεχνία έχουμε 322 περιπτώσεις γυναικών και 896 περιπτώσεις ανδρών. Οι δύο αυτές εικόνες συμφωνούν με την πραγματικότητα : μια γυναικεία αυτοκτονία προς τρεις ανδρικές στις προβιομηχανικές κοινωνίες.

- Για αισθητικούς και ηθικούς λόγους η αυτοκτονία με απαγχονισμό δεν επιλέγεται στις εικαστικές τέχνες. Είναι μόλις 2 % έναντι 17 % της συνολικής εικόνας. Αντίθετα στις απεικονίσεις κυριαρχούν οι αυτοκτονίες με όπλα : 77 % ( 83 περιπτώσεις στις 108 ) έναντι 36 % στην λογοτεχνία. Το υψηλό αυτό ποσοστό επιδεικνύει την εξύμνηση της ηρωικής αυτοκτονίας στον αρχαίο κόσμο. Η αυτοκτονία πρέπει να είναι μια τολμηρή και ηρωική πράξη. Γι' αυτό και παρουσιάζεται εξιδανικευμένη και στρεβλή στην λογοτεχνία , αλλά ακόμη περισσότερο στην εικαστική τέχνη.

Η αυτοκτονία στην αρχαία τέχνη.
Αnton J.L. van Hooff
Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Διδακτικής των Κλασικών Σπουδών , Πανεπιστήμιο Nijmegen , Ολλανδία
Μετάφραση : Ελένη Οικονόμου
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-2.pdf

[Πορφύριος Εξαρχίδης]

Καθόλου άγνωστη έννοια στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτοκτόνος υπάρχει σαν λέξη ήδη στον Αισχύλο 6ος/5ος αιώνας π.χ.
Άλλωστε κι ο Σωκράτης από αυτοκτονία πήγε.

[Ζαποτέκος]

Καθόλου άγνωστη έννοια στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτοκτόνος υπάρχει σαν λέξη ήδη στον Αισχύλο 6ος/5ος αιώνας π.χ.
Άλλωστε κι ο Σωκράτης από αυτοκτονία πήγε.

Αυτοκτονία όμως υπάρχει ;

[sys3x]

Ζαπ

[sman5]

Καθόλου άγνωστη έννοια στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτοκτόνος υπάρχει σαν λέξη ήδη στον Αισχύλο 6ος/5ος αιώνας π.χ.

Αρχαίοι Αλβανοί αυτοκτόνοι.

[Ζαποτέκος]

- Η αυτοκτονία - το αφηρημένο ουσιαστικό δεν μαρτυρείται στα αρχαία ελληνικά - θα μπορούσε να αποδοθεί στην αρχαία γλώσσα ως αυθαίρετος θάνατος , δηλ. ως ο θάνατος ο οποίος προέρχεται από την αυτόβουλη επιλογή ( ή αίρεσιν ) του αυτοκτονούντος. Μπρούμε να εξακριβώσουμε από τις αρχαίες πηγές νοοτροπίες με τις οποίες αντιμετώπιζαν τον αυτοχειριασμό κάποιου συνανθρώπου τους. Σύμφωνα με τις αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές οι άνδρες αυτοκτονούν τρεις φορές συχνότερα από τις γυναίκες. ( Η αναλογία αυτή συμβαδίζει σε γενικές γραμμές με τις στατιστικές των προβιομηχανικών κοινωνιών , ιδιαίτερα σύγχρονων αφρικανικών χωρών όπως η Νιγηρία και η Ουγκάντα ). Ως κύρια αιτία μνημονεύεται η προσβολή της τιμής και η αφόρητη πίεση της αιδούς , του αισθήματος , τρόπον τινά , της υπερβολικής ευαισθησίας στις αξιολογήσεις και προσδοκίες των άλλων μελών της κοινωνίας. Στις βιομηχανικές κοινωνίες πρωταρχικό αίτιο της αυτοκτονίας είναι το αίσθημα της αποξένωσης . Στην αρχαιότητα όμως ήταν το αντίθετο ! Ήταν δηλαδή το φαινόμενο της ασφυκτικής ένταξης στην κοινωνική ομάδα και ταύτισης μ' αυτήν. Μια κοινωνία όπου οι πάντες ήταν προσηλωμένοι στον ανταγωνισμό και την σύγκριση ( και γι' αυτόν τον λόγο ήταν άτονη η έννοια της φιλανθρωπίας και του "ελεείν" ) θα πρέπει να είχε αξιοσημείωτο ποσοστό αυτοκτονιών. Εξετάζονται παρακάτω δύο περιπτώσεις της ίδια εποχής . Η μία αφορά την δημοκρατική Αθήνα και η άλλη την μοναρχική Μακεδονία του Φιλίππου Β΄. Η μελέτη αφηγήσεων για την αυτοκτονία φωτίζει πρωτίστως την "λαϊκή ηθική" της κοινωνίας του αυτόχειρα.

Τίμαρχος

Ο Αθηναίος πολιτικός Τίμαρχος γεννήθηκε το 391 π.Χ. Υπήρξε θύμα πολιτικής βεντέτας και ανελέητης λασπολογίας. Αυτή η δολοφονία του χαρακτήρα του αντιπάλου ήταν σχεδόν υποχρεωτικό ρητορικό υποείδος , το οποίο επιστρατευόταν σε δικαστικούς αγώνες και δημόσιες αντιπαραθέσεις. Ανήκε στο κόμμα του Δημοσθένη και το 346 π.Χ. κατηγορήθηκε ενώπιον δικαστών κατά τη "δοκιμασία ρητόρων" για εταίρηση . ( Η "δοκιμασία ρητόρων" ήταν σπάνια τον 4ο αι. π.Χ. και ήταν ουσιαστικά ο δημόσιος προκαταρκτικός έλεγχος της προσωπικής και οικογενειακής ζωής του υποψήφιου ρήτορα της εκκλησίας ). Καταδικάστηκε σύμφωνα με το νόμο σε ατιμία , δηλαδή στη στέρηση του δικαιώματος να αγορεύει στην Εκκλησία του Δήμου , ακόμη και να εμφανίζεται σε δημόσιους χώρους ( π.χ. αγορά ) ! Ο όρος εταίρησις στην κλασική περίοδο αναφερόταν αποκλειστικά στον Αθηναίο πολίτη ( αγόρι , έφηβο ή ενήλικα ) ο οποίος σε μια ομοφυλοφιλική σχέση έπαιζε ρόλο ανάλογο με εκείνον της εταίρας. Όπως τα όρια μεταξύ της συμπεριφοράς μιας εταίρας και μιας πόρνης ήταν ενίοτε δυσδιάκριτα , ανάλογα με τις περιστάσεις ή τα συναισθήματα του εκάστοτε καταγγέλλοντος, έτσι και ο όρος εταίρησις ήταν δυνατόν να σημαίνει απροκάλυπτη πορνεία ( πορνεύεσθαι ). Γενικότερα εταίρησις σήμαινε το να πουλάει ένας άνδρας το σώμα του σ' άλλον άνδρα. Σύμφωνα με το νόμο που παραθέτει ο Αισχίνης ο πεπορνευμένος ή εταιρηκώς εστερείτο των πολιτικών του δικαιωμάτων "γιατί όποιος πούλησε το σώμα του δεν θα δίσταζε να απεμπολήσει το συμφέρον της πόλης". Κατηγορήθηκε για τα εξής σκάνδαλα. Όταν ήταν ακόμη μειράκιον περνούσε πολύν χρόνο καθημερινά στο ιατρείο ενός ιατρού στον Πειραιά με το πρόσχημα ότι σπουδάζει ιατρική , ενώ στην πραγματικότητα εξέδιδε τον εαυτό του σε εμπόρους διαφόρων εθνικοτήτων αλλά και σε Αθηναίους πολίτες. Στη συνέχεια συνέζησε διαδοχικά με επτά άνδρες επί χρήμασι. Έτσι απ' τα παιδικά του χρόνια έγινε πασίγνωστος με την επωνυμία ( παρατσούκλι ) "πόρνος" : Η κοινή αντίδραση στο άκουσμα του ονόματος Τίμαρχος ήταν Ποίος Τίμαρχος ; Ο πόρνος ; Το αποτέλεσμα του βρώμικου παρελθόντος του έχει σαν αποτέλεσμα την τωρινή σωματική του παρακμή και την μιασματική του ύπαρξη. Όταν αγορεύει ποζάρει γυμνός ( = παράβαση ενδυματικού κώδικα ) μπροστά την Εκκλησία και έχει καταρρεύσει σωματικά εξαιτίας της μέθης και βδελυρίας και άλλων παλιών καταχρήσεων , τόσο που οι συμπολίτες του στην Εκκλησία καλύπτουν το πρόσωπό τους από ντροπή. Πώς τολμάει εξάλλου να αγορεύει όταν δεν είναι καθαρός στο σώμα ; Καταλήγει ο Αισχίνης : " Κι εγώ φλερτάρω νεαρούς , τηρώντας βέβαια τους περιορισμούς του δικαίου έρωτος , αλλά δεν το παρακάνω , εκπορνευόμενος ή αναλαμβάνοντας παθητικό ρόλο". Ο "δίκαιος ( ομοφυλοφιλικός ) έρωτας" απέκλειε εξ ορισμού την εκπόρνευση ( κατάχρηση της ομοφυλοφιλίας ). Την υπεράσπιση του Τιμάρχου είχε αναλάβει ο Δημοσθένης. Κατήγορος ήταν ο Αισχίνης και παρόλο που δεν προσκόμισε αξιόπιστα πειστήρια και μάρτυρες , ο Τίμαρχος καταδικάστηκε . Έτσι καταστράφηκε η σταδιοδρομία ενός δοκιμασμένου και γνωστού πολιτικού. Δεν ξέρουμε αν ευσταθούσαν οι κατηγορίες του Αισχίνη. Το σίγουρο είναι πως ο Τίμαρχος ήταν ελκυστικός από τα νιάτα του , η προσωπικότητά του προσφερόταν για φημολογίες ( χωρίς αυτό να σημαίνει πως ήταν ένοχος ) και τέλος το πολιτικό κλίμα της εποχής ευνόησε την καταδίκη του. Κατά την "λαϊκή ηθική" ( popular morality ) η διαγωγή ενός πολίτη σε όλες τις εκφάνσεις του βίου του προϊδέαζε για την πολιτική του επάρκεια και συμφυρόταν ακόμη και με την πίστη του στο πολίτευμα. Λέει ο Αισχίνης : "Όποιος πούλησε το σώμα του δεν θα δίσταζε να απεμπολήσει τα συμφέροντα της πόλης." Η μετέπειτα τύχη του μας είναι άγνωστη. Σύμφωνα με μεταγενέστερες μη πειστικές βυζαντινές πηγές η ατιμία του ακυρώθηκε επισήμως. Κατά τον Ψευδοπλούταρχο ( 2ος αι. μ. Χ. , Βίοι Ρητόρων , 840 - 1 ) κρεμάστηκε ( ο συνηθέστερος στατιστικώς τρόπος αυτοθανασίας ). Η ποινή της ατιμίας ισοδυναμούσε με την υποχρεωτική και ισόβια φίμωση του πολίτη και με την κατάργηση της ανδρικής του τιμής. Στην ανταγωνιστική αθηναϊκή μικροκοινωνία η υπερευαισθησία ( αιδώς ) στην κοινή γνώμη λειτουργούσε τόσο καθοριστικά , που οι ίδιοι οι αρχαίοι επικροτούσαν την αυτοκτονία για λόγους τιμής.

Παυσανίας
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης ( 60 π.Χ. ) γράφει για ένα περιστατικό που έγινε 7-8 χρόνια πριν τη δολοφονία του Φιλίππου Β΄, δηλαδή γύρω στο 345 - 4 π.Χ. :

• Ήταν κάποιος Παυσανίας , Μακεδόνας την καταγωγή, από την περιοχή της Ορεστίδος ( στην Άνω Μακεδονία ) , σωματοφύλακας του βασιλιά , ο οποίος εξαιτίας της ομορφιάς του έγινε φίλος του Φιλίππου. Αυτός λοιπόν , βλέποντας ότι κάποιος άλλος Παυσανίας , συνονόματός του, είχε κερδίσει την αγάπη του βασιλιά , τον έβρισε , λέγοντάς του πως είναι ερμαφρόδιτος ( ανδρόγυνος ) και ότι πρόθυμα δεχόταν την ερωτοτροπία όσων τον ήθελαν. Ο δεύτερος , μην αντέχοντας την ύβριν που προξένησε αυτή η λοιδορία, προς στιγμήν έμεινε τελείως σιωπηρός και αφού συζήτησε με κάποιον από τους φίλους του , τον Άτταλο , για όσα έμελλε να πραγματοποιήσει , αυτοκτόνησε (εαυτόν εκ του ζήν μετέστησεν ) εκουσίως και με τρόπο παράδοξο. Δηλαδή , ενώ μετά από λίγες μέρες ο Φίλιππος πολεμούσε εναντίον του Πλευρία ( ή Πλευράτου ) , του βασιλιά των Ιλλυριών , εκείνος στάθηκε μπροστά στον βασιλιά [ Φίλιππο ] και δέχτηκε στο ίδιο του το σώμα όλα ανεξαιρέτως τα χτυπήματα που κατευθύνονταν προς τον βασιλιά και πέθανε. Όταν έγινε διαβόητο το συμβάν αυτό , ο Άτταλος , ένας από τους αυλικούς που ασκούσε πολλή επιρροή πάνω στο βασιλιά , κάλεσε τον Παυσανία σε δείπνο . Αφού προσέφερε άκρατον οίνον , παρέδωσε το σώμα του στους μουλαράδες , υποβάλλοντάς το σε ύβριν και στην ξέφρενη συμπεριφορά αυτών των μεθυσμένων ( παροινίαν εταιρικήν ).

Ουσιαστικά στον Παυσανία εκτοξεύθηκε η κατηγορία ( ανδρόγυνος = ερμαφρόδιτος ) που είχε εκτοξευθεί και κατά του Τιμάρχου ( Αισχίνης : άνδρα στο σώμα που έχει μολυνθεί από τις αμαρτίες μια γυναίκας ). Ο χλευασμός αυτός εκθήλυνε τον Παυσανία εξισώνοντας την υποτιθέμενη προθυμία του και τη δεκτικότητά του σε πλείονες εραστές με την τυπική συμπεριφορά της γυναίκας στην οποία οι αρχαίοι παγίως απέδιδαν ασυγκράτητη αδυναμία περί τα ερωτικά. Δεν λογιζόταν ως αξιόμεμπτο ο ομοφυλοφιλικός έρωτας , αλλά η απόκλιση από τον "δίκαιον έρωτα" και την αυτοσυγκράτηση ( σωφροσύνη ), το κατ' εξοχήν ιδανικό ενός οπλίτη πολίτη. Σύμφωνα με την αριστοτελική Αθηναίων πολιτεία ο Πεισιστρατίδης Θέτταλος ( 6ος αι. π.Χ. ) ερωτεύτηκε τον Αρμόδιο ( τον μετέπειτα τυραννοκτόνο ) και όταν ο τελευταίος τον απέρριψε ο Θέτταλος τον εξύβρισε ως μαλακόν , δηλ. θηλυπρεπή . ( Η λοιδορία της εκθήλυνσης του αντιπάλου ήταν κωμικός και δικανικός τόπος ). Όπως ο Τίμαρχος κατηγορήθηκε πως θα πρόδιδε τα συμφέροντα της πόλης εξαιτίας της εκτροπής του απ' τον δίκαιο έρωτα , έτσι ουσιαστικά και ο Παυσανίας κατηγορήθηκε πως θα πρόδιδε τον μονάρχη. Ο ονειδισμός δηλαδή είχε πολιτικό περιεχόμενο. Αυτό φαίνεται και απ' τον τρόπο αυτοκτονίας του Παυσανία. Στάθηκε μπροστά στα βέλη που προορίζονταν για τον Φίλιππο. Μετέτρεψε τον εαυτό του επίτηδες σε ανθρώπινη ασπίδα. Ήταν ένας επιδεικτικός τρόπος για να διατρανώσει την αφοσίωσή του στον βασιλιά και εραστή του. Έτσι ανασκεύασε έμπρακτα την λοιδορία για ερωτική και πολιτική απιστία. Το ότι είχε και πολιτικά κίνητρα η αυτοκτονία του φαίνεται και απ' το ότι την εμπιστεύτηκε στον αυλάρχη Άτταλο και αυτός συγκατένευσε . Ο Άτταλος εφάρμοσε τον νόμο οδόντα αντό οδόντος και τιμώρησε τον συκοφάντη με βιασμό απ' τους μεθυσμένους , αχαλίνωτους μουλαράδες.

Αυθαίρετος Θάνατος - Από την αυτοκτονία στον κοινωνικό βίο
Ιωάννης Πετρόπουλος
Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... /98-10.pdf

[Nandros]

Καθόλου άγνωστη έννοια στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτοκτόνος υπάρχει σαν λέξη ήδη στον Αισχύλο 6ος/5ος αιώνας π.χ.
Άλλωστε κι ο Σωκράτης από αυτοκτονία πήγε.

Αυτοκτονία όμως υπάρχει ;

Υπάρχουν αυτά:

αυτόκτονος-αυτοκτόνος > L/H σ 241.
αυτοκτόνα > Σουίδα σ 207.
καμία αναφορά > Ετυμολογικόν Αρχαίας σ 33.
καμία αναφορά > Λεξικόν Φαβωρίνου σ 120.

Οι αναφορές είναι για λέξεις και σε ποια κείμενα ευρέθησαν.

Η μη αναφορά της λέξης "αυτοκτονία" ειδικά, ΔΕΝ σημαίνει την ανυπαρξία της, θα ήταν γελοίο για τους λεξηπλάστες προγόνους μας.
.

[Ζαποτέκος]

Καθόλου άγνωστη έννοια στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτοκτόνος υπάρχει σαν λέξη ήδη στον Αισχύλο 6ος/5ος αιώνας π.χ.
Άλλωστε κι ο Σωκράτης από αυτοκτονία πήγε.

Αυτοκτονία όμως υπάρχει ;

Υπάρχουν αυτά:

αυτόκτονος-αυτοκτόνος > L/H σ 241.
αυτοκτόνα > Σουίδα σ 207.
καμία αναφορά > Ετυμολογικόν Αρχαίας σ 33.
καμία αναφορά > Λεξικόν Φαβωρίνου σ 120.

Οι αναφορές είναι για λέξεις και σε ποια κείμενα ευρέθησαν.

Η μη αναφορά της λέξης "αυτοκτονία" ειδικά, ΔΕΝ σημαίνει την ανυπαρξία της, θα ήταν γελοίο για τους λεξηπλάστες προγόνους μας.
.

Εντάξει, και η μη αναφορά της λέξης "ανεξιθρησκία" δεν σημαίνει την ανυπαρξία της. Μέχρι να την βρούμε όμως θα ξέρουμε πως την δημιούργησε ο Ευγένιος Βούλγαρις το 1768 , και μάλιστα την έγραψε ορθογραφικά "λάθος" : ανεξιθρησκεία .

[Ζαποτέκος]

Οι Ρωμαίοι αναφερόμενοι στην αυτοκτονία χρησιμοποιούσαν ρηματικές φράσεις : voluntaria mors ( εθελούσιος θάνατος ), arcessere mortem ( προσκαλώ το θάνατο ) , mortem quaerere ( επιζητώ το θάνατο ) και ultimum consilium ( το έσχατο σχέδιο ).

Τρόποι αυτοκτονίας

α) Λιμοκτονία. Οι Έλληνες το ονόμαζαν καρτερία και οι Λατίνοι inedia. Χρησιμοποιείτο κυρίως από ηλικιωμένα άτομα. Ο Μάρκος Νέρβας , ενώ ήταν υγιής στο μυαλό και στο σώμα , αποφάσισε ότι η ζωή του τελείωνε και σταμάτησε να τρώει. Ούτε ο αυτοκράτορας Τιβέριος δεν κατάφερε να τον μεταπείσει. Η Ιουλία Δόμνα αποφάσισε να λιμοκτονήσει μετά τον θάνατο του γιού της Καρακάλλα και επειδή είχε καρκίνο του μαστού.

β) Χρήση όπλων. Συνήθως σπαθί , μαχαίρι , ξυράφι , εγχειρίδιο και νυστέρι. Τα προτιμούσαν οι στρατιώτες και η υψηλή τάξη. Οι Ρωμαίοι υπερτερούσαν των Ελλήνων στην επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου : 133 ιστορικές περιπτώσεις Ρωμαίων και μόνο 19 Ελλήνων ! Ο Νέρων ( 68 μ.Χ. ) μετά την πληροφορία ότι ακόμη και η ρωμαϊκή σύγκλητος ήταν εναντίον του και επιθυμούσε τον θάνατό του , έβαλε τέλος στη ζωή του καρφώνοντας στον λαιμό του ένα στιλέτο. Τα τελευταία του λόγια ήταν : Qualis artifex pereo ( Οίος καλλιτέχνης απόλλυμαι ). Η Καλπούρνια έδωσε τέλος στη ζωή της με σπαθί , μετά τον θάνατο του συζύγου της. Η Κορνιφίτσια ( 213 μ.Χ. ) , κόρη του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου , έκοψε τις φλέβες της υπό την πίεση του Καρακάλλα. Το κόψιμο φλεβών εθεωρείτο ανδρεία μετά την ήττα κάποιας μάχης.

γ) Αυτοπυρπολισμός. Η μέθοδος αυτή εθεωρείτο δημόσια πράξη. Ο Κέστιος κάηκε ζωντανός για να γλιτώσει από την ίλη του ιππικού της δεύτερης τριανδρίας. Ο Στάτιος , αφού επέτρεψε στον καθένα να πάρει ό,τι του άρεσε από το σπίτι του , έβαλε φωτιά και κάηκε. Το 64 π.Χ. είχαμε έναν ομαδικό αυτοπυρπολισμό. Πολλοί Ρωμαίοι πολίτες, αντικρίζοντας την φλεγόμενη πόλη , αποφάσισαν απελπισμένοι να καούν και αυτοί.

δ) Δηλητήριο. Ο ενδιαφερόμενος ζητούσε δηλητήριο από τον θεραπευτή του. Οι θεραπευτές ήταν στην πλειονότητά τους Έλληνες ή σκλάβοι. Χρησιμοποιούσαν το κώνειο , το όπιο και το "φυτό του φιδιού" ( ophiusa ). Λέει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος : Ένα φυτό με μελανί χρώμα και αποκρουστικό στην όψη. Όποιος το έπινε έβλεπε τόσο τρομακτικά οράματα φιδιών , ο φόβος των οποίων τον οδηγούσε στην αυτοκτονία. Ο Λουκρήτιος ( 2ος π.Χ. αι. ) λέει πως ο Λικίνιος ήπιε μεγάλη ποσότητα οπίου μισώντας τη ζωή του.

ε) Απαγχονισμός. Τον χρησιμοποιούσαν συχνότερα γυναίκες. Προκαλούσε αποστροφή. Ο Βιργίλιος μιλάει με βδελυγμία για το σχοινί του απεχθούς θανάτου. Ήταν ο πλέον ατιμωτικός θάνατος, κατακριτέος όχι μόνο απ' την κοινωνία , αλλά και από τους νόμους. Όσοι έβαζαν τέλος στην ζωή τους με το σκοινί δεν είχαν θέση στο κοιμητήριο , όπως και οι ηθοποιοί και οι μονομάχοι. Ταπεινωτικό ήταν μέχρι και για τους δούλους το ζήτημα του απαγχονισμού. Όταν ένας δούλος ήταν προς πώληση και στο παρελθόν είχε κάνει απόπειρα αυτοκτονίας ( απαγχονισμός, δηλητήριο, πτώση από ύψος ) , ο ιδιοκτήτης του όφειλε να πληροφορήσει τον υποψήφιο αγοραστή για την πράξη του αυτή. Ο Μάλλιος Σιλανός βρέθηκε ένοχος για εκβιασμό στη Μακεδονία και μετά την άρνηση του πατέρα του να τον δεχτεί στο σπίτι αυτοκτόνησε με απαγχονισμό. Πασίγνωστος είναι ο απαγχονισμός του Ιούδα. Γενικά όταν το άτομο που επρόκειτο να αυτοκτονήσει ενδιαφερόταν για την φήμη του και τις αντιδράσεις του κοινωνικού συνόλου , δεν επέλεγε τον απαγχονισμό.

στ) Πτώση. Ούτε αυτή ήταν σε εκτίμηση. Ήταν απλώς μια απερίσκεπτη πράξη απελπισίας. Η πτώση του νεαρού Σέξτου Παπινίου από το παράθυρο χαρακτηρίστηκε από τον Τάκιτο ως "απεχθές τέλος". Η αντίδραση ήταν διαφορετική στην περίπτωση ζευγαριών που ρίχνονταν από κοινού στο κενό. Εθεωρείτο επίδειξη αιώνιας πίστης και προκαλούσε τον θαυμασμό.

Κίνητρα αυτοκτονίας

α) Μανία. Παθολογική παραφροσύνη, ισχυρή παρόρμηση , "διαταραχή της ισορροπίας των υγρών του σώματος" κατά τις ιατρικές αντιλήψεις της εποχής. Τα άτομα με μανία έσκιζαν τα ρούχα τους , σκότωναν και φυσικά αυτοκτονούσαν.

β) Προχωρημένη ηλικία. Πόνος ψυχής , μυαλού και σώματος. Η ηλικιωμένη Βιψάνια Αγριππίνα αυτοκτόνησε με λιμοκτονία. Ο Κανίνιος Ρεμπίλος αυτοκτόνησε για να αποφύγει τα βάσανα μιας δύσκολης και προχωρημένης ηλικίας.

γ) Αβάσταχτος σωματικός πόνος. Π.χ. πέτρες στη κύστη , πόνοι στο στομάχι, τύφλωση ( γεγονός συχνό στην αρχαιότητα ) κ.α. Ο Αττικός αυτοκτόνησε το 32 π.Χ. λόγω της ασθένειας που τον βασάνιζε επί τρεις μήνες. Ο Δέκιος Βιμπέλλιος τυφλώθηκε όταν βρισκόταν σε αιχμαλωσία. Λόγω της κατάστασής του , η φύλαξή του ήταν αμελής με αποτέλεσμα να αδράξει την ευκαιρία και να αυτοκτονήσει με ένα σπαθί.

δ) Αφοσίωση και πίστη. Αυτοκτονία για την πατρίδα και τους συστρατιώτες. Το να βοηθήσει ο δούλος τον αφέντη του να αυτοκτονήσει ήταν επίσης δείγμα αφοσίωσης και πίστης , αν και ο ιστορικός Βαλέριος Μάξιμος ( 1ος αι. μ.Χ. ) το θεωρούσε μια αναγκαιότητα ντροπής. Ο δούλος σκότωνε τον αφέντη του μόνο ύστερα από εντολή του ιδίου για να τον λυτρώσει από τον πόνο και την ταπείνωση να γίνει και αυτός δούλος. Ο δούλος του Γάιου Γράκχου ( 2ος αι. π.Χ. ) ονόματι Φιλοκράτης , αφού βοήθησε τον αφέντη του να αυτοκτονήσει , στη συνέχεια αυτοκτόνησε και ο ίδιος για να αποδείξει την αφοσίωσή του. Η Πορκία αυτοκτόνησε ( καταπίνοντας πυρωμένα κάρβουνα ) , ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα της , μόλις πληροφορήθηκε το θάνατο του Βρούτου. Η σύζυγος του Αρουντίου επέλεξε τη λιμοκτονία μετά το θάνατο του συζύγου της και του γιού της. Όταν υπήρχαν παιδιά επιβαλλόταν ηθικά η γυναίκα να ζήσει για να τα αναθρέψει. Αν δεν υπήρχαν ήταν ελεύθερη να βάλει τέλος στη ζωή της ή να αποδείξει την αφοσίωσή της ζώντας στα όρια του θανάτου και της λιμοκτονίας.

ε) Αιδώς, ατίμωση ( pudor ). Το άτομο προτιμά να πεθάνει παρά να κηλιδωθεί η υπόληψή του και να ατιμαστεί. O Σέξτος Παπίνιος , ντροπιασμένος από τη συνουσία που τον ανάγκασε η μητέρα του να έχει μαζί της , έπεσε στο κενό από το παράθυρο , επιλέγοντας έτσι έναν ατιμωτικό θάνατο. Αυτοκτονούσαν από ντροπή που αιχμαλωτίζονταν , εξορίζονταν ή δεν κατάφερναν να εκπληρώσουν κάποια υπόσχεση. Ακόμη όταν επρόκειτο να υποβληθούν σε βασανιστήρια , όπου η παραμόρφωση του ατόμου σήμαινε απώλεια της αξιοπρέπειάς του. Η Δομιτίλλα ( 262 μ.Χ. ) αυτοκτόνησε σε ηλικία 14 ετών για να γλιτώσει από τον βιασμό των εισβολέων. Οι γονείς της την τίμησαν με την εξής επιτύμβια επιγραφή : Δεν φοβήθηκε τον θάνατο. Τον προτίμησε από την επαίσχυντη βεβήλωση. Η Λουκρητία ( 6ος αι. π.Χ. ) , όταν κατά την απουσία του συζύγου της βιάστηκε από τον γιό του βασιλιά Ταρκινίου , κάλεσε τον πατέρα της , τον άντρα της και το θείο της και , αφού τους δήλωσε πως ατιμάστηκε , αυτοκτόνησε με σπαθί. Η λαϊκή οργή για το θάνατό της προκάλεσε την πτώση της βασιλείας και την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας ( res publica ).

στ) Θλίψη. Ο Γάιος Πλαύτιος αυτοκτόνησε με σπαθί πληροφορούμενος τον θάνατο της συζύγου του. Οι δούλοι του προσπάθησαν να τον φροντίσουν , αλλά αυτός άφησε ανοιχτή την πληγή ωσότου να πεθάνει.

ζ) Απόγνωση. Το 87 π.Χ. ο Κράσσος, ο γιός του και οι στρατιώτες τους αυτοκτόνησαν όταν κατάλαβαν πως δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα στην μάχη με τον Μάριο. Ο Ιώσηπος αναφέρει πως 40 στρατιώτες Εβραίοι αυτοκτόνησαν στην Ιωταπάτα αποκλεισμένοι σε μια σπηλιά για να μην πέσουν στα χέρια των Ρωμαίων. Ο Ιώσηπος προσπάθησε να τους αποτρέψει. Εκείνοι όμως τράβηξαν κλήρο για να αποφασιστεί η σειρά με την οποία θα φόνευε ο ένας τον άλλον.

- Σύμφωνα με το νόμο η αυτοκτονία στρατιώτη ήταν λιποταξία. Αν δεν τα κατάφερνε να αυτοκτονήσει , τον βοηθούσαν να τα ... καταφέρει ! Η περιουσία του δινόταν στη λεγεώνα. Αν τα κίνητρά του ήταν η ατίμωση , η μανία ή απέχθεια για την ζωή , τότε απομακρυνόταν ταπεινωτικά από το στράτευμα. Αν αιτία ήταν το μεθύσι , τότε η ποινή ήταν ο υποβιβασμός. Αν αιτία ήταν η ασθένεια , ο πόνος ή το πένθος δεν του έκαναν τίποτα.

- Ο σκλάβος που είχε στο παρελθόν προσπαθήσει να αυτοκτονήσει είχε μικρότερη αγοραστική αξία. Ο πωλητής όφειλε να ενημερώσει σχετικά τον αγοραστή , αλλιώς η αγορά μπορούσε να ακυρωθεί.

- Σύμφωνα με νόμο του Αντωνίνου του Ευσεβούς , θετού γιού του Αδριανού, αν κάποιος αυτοκτονούσε κατά την διάρκεια της δίκης του και τελικά καταδικαζόταν σε θάνατο ή εξορία , τότε η περιουσία του δημευόταν. Αν ο κατηγορούμενος πέθαινε από φυσικά αίτια κατά τη διάρκεια της δίκης , τότε η περιουσία του μεταβιβαζόταν κανονικά στους κληρονόμους του.





Το φαινόμενο της αυτοκτονίας κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους
Ευανθία Κυριαζή
Αρχαιολόγος - Συντηρήτρια έργων τέχνης
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-6.pdf

[Ζαποτέκος]

Oι καλλιτέχνες της αρχαϊκής εποχής όριζαν την αυτοκτονία μέσα από το παράδειγμα του Αίαντος. Ο Αίας αρνήθηκε να αποδεχτεί την αδικία που του έκαναν , παραφρόνησε προσωρινά και αυτοκτόνησε από ντροπή. Η ελληνική αρχαϊκή κοινωνία έδινε μεγάλη σημασία στην αιδώ ως κοινωνική αξία. Οι δύο αρχαϊκές πηγές μας για τον μύθο είναι δύο κύκλια έπη του 7ου αι. π.Χ. : η Αιθιοπίς του Αρκτίνου του Μιλησίου και η Μικρά Ιλιάς του Λέσχη του Μυτιληναίου . Ο Αίας έμπηξε το ξίφος του στο έδαφος από τη λαβή και με το αιχμηρό του άκρο προς τα πάνω. Ύστερα ρίχτηκε πάνω στο ξίφος , το οποίο διαπέρασε όλο του το σώμα. Η αυτοκτονία του Αίαντος συμβόλιζε την ιδέα πως ο θάνατος ήταν προτιμότερος από την ατίμωση και την αποδοχή μιας επαίσχυντης συνθήκης. Γι' αυτό αυτός ο μύθος απεικονίστηκε στην ασπίδα ενός πολεμιστή.


Ο Αίας μπήγει το ξίφος του στο έδαφος για να αυτοκτονήσει. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας του Εξηκία ( 540 π.Χ. )


Η αυτοκτονία του Αίαντος σε ερυθρόμορφο κρατήρα της ετρουσκικής ομάδας Τουρμούκα ( Ετρουρία , 4ος αι. π.Χ. ). Ο Αίας απεικονίζεται στην τελευταία στιγμή της ζωής του. Το ξίφος διαπερνά το σώμα του , εισερχόμενο από τη δεξιά πλευρά του στήθους του και εξερχόμενο κοντά στον αριστερό ώμο , προκαλώντας μεγάλη αιμορραγία από το σημείο αυτό. Τα μάτια του είναι ακόμη ανοιχτά και κοιτούν στη γη όπου σύντομα θα καταρρεύσει.

Ο Παρράσιος ζωγράφισε τον Αίαντα και την απονομή των όπλων του Αχιλλέα . Υπέβαλε τον πίνακά του σε διαγωνισμό ζωγραφικής ( Πλίνιος , 35,72 ) στη Σάμο , αλλά ηττήθηκε από τον Τιμάνθη με μεγάλη διαφορά ψήφων. Από τότε ο Παρράσιος δήλωνε για λογαριασμό του ήρωά του πως ήταν αγανακτισμένος που ηττήθηκε για δεύτερη φορά από έναν ανάξιο αντίπαλο.


Καθώς οι Έλληνες ήταν ανέκαθεν μετριοπαθείς και ορθολογιστές στη συμπεριφορά , απέδιδαν την αυτοκτονία στους βαρβάρους , που ήταν αποφασιστικοί και θαρραλέοι , αλλά εκ φύσεως ακραίοι στη συμπεριφορά και ικανοί να διαπράττουν παράλογες πράξεις. Στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. ο βασιλιάς της Περγάμου Άτταλος Α΄κατοτρόπωσε τους Γαλάτες και ύψωσε μνημείο για να δοξάσει τη νίκη του. Το μνημείο αποτελείται από χάλκινα γλυπτά που αναπαριστούν νεκρούς ή τραυματισμένους Γαλάτες. Ένα από αυτά απεικόνιζε έναν Γαλάτη αρχηγό , ο οποίος αυτοκτονεί μαζί με τη γυναίκα του. Τα γυναικόπαιδα συνόδευαν τους Γαλάτες στις μάχες. Οι Γαλάτες αρχηγοί που ευθύνονταν για κάποιοια ήττα αυτοκτονούσαν. Παράδειγμα ο Βρέννος , ο αρχηγός των Γαλατών που επιτέθηκε στους Δελφούς ( 279 π.Χ. ). Μετά την ήττα ανέλαβε την ευθύνη και αυτοκτόνησε.


Γαλάτης αρχηγός σκοτώνει τη γυναίκα του και αυτοκτονεί. Ρωμαϊκό αντίγραφο σε μάρμαρο χάλκινου πρωτοτύπου από την Πέργαμο , τέλη 3ου αι. π.Χ. Η γυναίκα έχει ήδη πεθάνει. Το αίμα απ' το στήθος του ηρωικού και θαρραλέου αρχηγού ρέει άφθονο.

Όπως απεικονίζεται στην Στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη ( 117 μ.Χ. ), ο βασιλιάς των Δακών Δεκέβαλος κόβει το λαιμό του με ένα κυρτό ξίφος κάτω από μια βελανιδιά στα βουνά της Δακίας , ενώ Ρωμαίοι ιππείς τον περικυκλώνουν. Το θλιβερό αυτό περιστατικό προκαλεί τη συμπάθεια του θεατή προς τον ηττημένο βασιλιά που πεθαίνει και η απεικόνιση γίνεται κατανοητή στα πλαίσια των αρχών της φιλανθρωπίας που χαρακτήριζε την πεφωτισμένη ηγεμονία του Τραϊανού.

Η ποιήτρια Σαπφώ απορρίφθηκε απ' τον ( μυθικό ) όμορφο Φάωνα και έπεσε στον γκρεμό απ' το ακρωτήρι Λευκάτας.

Στην Πομπηία , στον Οίκο των Βεττίων , απεικονίζεται ο Λέανδρος να διασχίζει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο λίγο πριν πνιγεί , ενώ η Ηρώ προτάσσει ένα λύχνο από ένα παράθυρο από τον πύργο της στη Σηστό, για να φωτίσει με ένα λυχνάρι στον εραστή της . Τον μοιραίο πνιγμό του προμηνύουν τρία δελφίνια που κολυμπούν ήδη από πάνω του. Η Ηρώ σύντομα θα αντιληφθεί τον πνιγμό του και θα δώσει τέλος στη ζωή της. Η τοιχογραφία χρονολογείται στα χρόνια του Βεσπασιανού ( 69 - 79 μ.Χ. ).



Η αυτοκτονία στις αρχαίες εικαστικές τέχνες
Antonio Corso
Μέλος της Numismatica e Antichita Classiche. Quaderni Ticinesi
Μετάφραση : Αλίκη Πιστεύου
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-1.pdf

[Ζαποτέκος]

Η τραγωδία του Σοφοκλή Αίας είναι το παλαιότερο απ' τα διασωθέντα έργα του ( 440 π.Χ. ). Ο Σοφοκλής αναδεικνύει την ντροπή , το ναρκισσιστικό τραύμα και την αυτοκαταστροφή του Αίαντος. Μετά τον θάνατο του Αχιλλέα έγινε αγώνας με έπαθλο τα όπλα του , κατά προτροπή της μητέρας του Θέτιδας. Τα όπλα θα κέρδιζε ο άριστος των Αχαιών, αλλά και αυτός που είχε σώσει το νεκρό σώμα του Αχιλλέα από τους Τρώες. Το τρόπαιο διεκδίκησαν ο Αίας και ο Οδυσσέας. Ο Αίας ήταν ο πιο δυνατός και γενναίος πολεμιστής μετά τον Αχιλλέα. Ο Οδυσσέας ήταν γενναίος , αλλά διέθετε και εξυπνάδα , με την οποία είχε σώσει πολλές φορές τον στρατό των Αχαιών. Ο Αίας είχε σώσει το σώμα του Αχιλλέα απομακρύνοντάς το απ' το πεδίο της μάχης , ενώ ο Οδυσσέας απέκρουε τους Τρώες που το διεκδικούσαν. Τελικά αποφασίστηκε τα όπλα να δοθούν στον Οδυσσέα. Κατά τον Πίνδαρο ( Νέμεα ) και τον Σοφοκλή ( Αίας ) η απόφαση πάρθηκε από τους Αχαιούς με μυστική ψηφοφορία , αλλά υπήρξε νοθεία στην καταμέτρηση των ψήφων. Κατά την Μικρή Ιλιάδα εστάλη κατάσκοπος στην Τροία για να διαπιστώσει ποιον θεωρούσαν οι Τρώες τον καλύτερο Αχαιό και απεφάνθησαν υπέρ του Οδυσσέα. Κατά την Αιθιοπίδα ρωτήθηκαν Τρώες αιχμάλωτοι για το ποιος έκανε το μεγαλύτερο κακό στην Τροία και αυτοί απάντησαν ο Οδυσσέας. Ο Αίας εξοργίζεται με την απόφαση. Νιώθει προσβεβλημένος και ταπεινωμένος . Αποφασίζει να εκδικηθεί σκοτώνοντας τους Αγαμέμνονα , Μενέλαο και Οδυσσέα. Αλλά η Αθηνά του θολώνει τον νου και επιτίθεται το βράδυ στα κοπάδια των ζώων των Αχαιών. Σφάζει τα ζώα νομίζοντας πως σκοτώνει τους εχθρούς του. Κουβαλά ένα κριάρι στη σκηνή του για να το βασανίσει , νομίζοντας ότι είναι ο Οδυσσέας. Το πρωί συνέρχεται και διαπιστώνει τις πράξεις του. Νιώθει ντροπιασμένος και πως έχει χάσει την τιμή και την υπόληψή του. Αποφασίζει λοιπόν να αυτοκτονήσει. Αποτραβιέται στην ερημιά , στερεώνει το σπαθί του στο χώμα και αυτοκτονεί πέφτοντας πάνω του.

Ντροπή είναι για τον άντρα να προτιμάει να ζει
όταν οι συμφορές με συμφορές μονάχα εναλλάσσονται.
( Σοφοκλής , Αίας , 473 - 4 )


Ο Αίας μεταφέρει στους ώμους τον νεκρό Αχιλλέα έξω από το πεδίο της μάχης για να τον παραδώσει στους Μυρμιδόνες.

Ο Αίας συμμετείχε στην τρωική εκστρατεία με 12 πλοία από τη Σαλαμίνα. Στο πλευρό του είχε τον ετεροθαλή αδελφό του Τεύκρο. Ο Αίας ήταν πανύψηλος ( Όμηρος , Ιλιάδα Γ 229 : Αίας ο σαραντάπηχος των Αχαιών ο πύργος ), πολύ δυνατός ( σήκωνε τεράστιες πέτρες ) και είχε τεράστια ασπίδα. Όταν ο Έκτωρ προκάλεσε τους Αχαιούς σε μονομαχία , οι Αχαιοί παρακαλούσαν να τύχει ο κλήρος της μονομαχίας στον Αίαντα , όπως και έγινε : Το σημάδι ξεπετάχθηκε κεινού που θέλαν όλοι , του Αίαντα ... Δεν ήταν όμως μόνο πολύ γενναίος , αλλά και σώφρων ( Ιλιάδα , Η 288 - 9 : Aίαντα , αλήθεια , ο θεός εχάρισε σε σένα και γνώση και αντρεία , και στο κοντάρι στέκεσαι μες τους Αργείους πρώτος ). Το παραδέχεται και ο Οδυσσέας ( Σοφοκλής , Αίας 119 - 121 ) :
Αθηνά : Ποιον θα 'λεγες πιο συνετό από αυτόν , πιο ικανό κατάλληλα να δρα κατά τις περιστάσεις ;
Οδυσσέας : Εγώ τουλάχιστον κανένα.

Ο Αίας ήταν αυστηρός , άκαμπτος , δεν σήκωνε τις προσβολές. Άμοιρε , ήταν γραφτό η αλύγιστή σου φύση τέλος να δώσει κάποτε στ' αμέτρητα δεινά σου. Πρότυπό του Αίαντος και του αδελφού του Τεύκρου ήταν ο πατέρας τους Τελαμώνας : Μήπως ο Τελαμώνας, ο πατέρας μας , καλόγνωμος θα με δεχτεί και με χαρά , χωρίς εσένα αν φτάσω ; Ναι ! Σίγουρα ! Ο άνθρωπος μήτε στην ευτυχία του δεν ξέρει να γελά. Και τι δεν θα μου πει, πόσες κακίες δεν θα ξεστομίσει ... Τέτοια θα λέει ο άντρας ο κακότροπος , γέρος στρυφνός που με το τίποτα αρπάζεται. Οι φόβοι του Τεύκρου θα επαληθευθούν. Επιστρέφοντας στη Σαλαμίνα μετά τη λήξη του Τρωικού Πολέμου θα αντιμετωπίσει τον θυμό του πατέρα του , οποίος θα τον θεωρήσει υπεύθυνο για τον θάνατο του Αίαντα. Θα εξοριστεί και θα καταφύγει στην Κύπρο όπου θα ιδρύσει την ομώνυμη Σαλαμίνα της Κύπρου.

Ο Αίας εμφανίζεται να έχει μια υπεροπτική αυτοεκτίμηση των ικανοτήτων του , του ηρωισμού του και της ανδρείας του. Δεν υποτάσσεται σε κανέναν. Γι' αυτό μετά τον θάνατό του ο Αγαμέμνων λέει διατάζοντας να μείνει άταφος : Αν δεν τα καταφέραμε όσο ζούσε , τώρα που πέθανε θα του επιβληθούμε. Αλλά ο Αίας όχι μόνο δεν σέβεται τους θνητούς , δεν σέβεται ούτε τους θεούς. Δεν αναγνωρίζει ανθρώπινους περιορισμούς. Γι' αυτό, όταν ξεκινούσε το ταξίδι για την Τροία , απαντά αλαζονικά στην προτροπή του πατέρα του να ζητά την βοήθεια των θεών : Πατέρα , με τους θεούς στο πλάι του και ο ανάξιος θα μπορούσε να νικήσει. Εγώ όμως λέω πως τη δόξα αυτή και δίχως τους θεούς θα την κερδίσω. Με αναίδεια και έπαρση απορρίπτει την βοήθεια της Αθηνάς : Θεά στους άλλους να παραστέκεις τους Αργείους μια κι οι δικές μας οι γραμμές αλώβητες θα μείνουν. Η υπεροπτική αυτοεκτίμηση του Αίαντα και ο άκαμπτος και αλαζονικός χαρακτήρας του υποδηλώνουν ναρκισσιστική παθολογία. Η παθολογία αυτή συνοδεύεται όχι μόνο από την αίσθηση υπεροχής , αλλά και από την ανάγκη επιβεβαίωσης των άλλων. Όταν όμως η πραγματικότητα αφίσταται από την εσωτερική εικόνα - επιθυμία τότε εκδηλώνεται το ναρκισσιστικό τραύμα. Ο Αίας νιώθει ντροπή και ταπείνωση όταν χάνει από τον Οδυσσέα. Η ναρκισσιστική του οργή και η εκδικητικότητά του τον οδηγεί σε προσωρινή τρέλα/μανία. Δεν μπορεί να διαχειριστεί την ντροπή του και αδυνατεί να συνεχίσει να ζει σε αυτόν τον κόσμο που απαιτεί ευελιξία και συνεργασία.

Ταπείνωση και οργή ( ναρκισσιστικό τραύμα )
Ο Αίας θεωρούσε υπεροπτικά ότι δικαιωματικά του ανήκουν τα όπλα του Αχιλλέα. Νιώθει ταπεινωμένος με την απόφαση των Ατρειδών και των λοιπών Αχαιών. Έχει πληγεί η τιμή του που άλλος θεωρείται ο γενναιότερος των Αχαιών. Νιώθει ντροπή ( ντροπή είναι η συνειδητοποίηση ότι κάποιος παρατηρείται ή πρόκειται να παρατηρηθεί από τους άλλους με αρνητικό/υποτιμητικό βλέμμα - η ντροπή συνδέεται με τους άλλους , προκαλώντας σ' αυτόν που τη νιώθει την επιθυμία να εξαφανιστεί από το βλέμμα των άλλων ) και ναρκισσιστική ταπείνωση. Δέχεται πλήγμα το ιδεατό Εγώ του ( ναρκισσιστικό τραύμα ). Θεωρεί πως χάνει το κύρος του και την κοινωνική του τιμή. Αλλά το κυριότερο , απώλεσε την εσωτερική εικόνα του εαυτού του. Εξαφανίζεται η υπεροπτική του αυτοεκτίμηση , αφού νιώθει ότι οι άλλοι δεν του αποδίδουν τον σεβασμό που αυτός πιστεύει ακράδαντα ότι του οφείλεται. Δεν τον βλέπουν όπως ο ίδιος αντικρίζει τον εαυτό του. Αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του μέσα από το κριτικό βλέμμα των άλλων. Από υποκείμενο γίνεται αντικείμενο και κλονίζεται η εσωτερική του ακεραιότητα. Χάνοντας την υπεροπτική του αυτοεκτίμηση , αντικρίζει πλέον τον εαυτό του , όπως οι άλλοι πιστεύει ότι τον βλέπουν. Υποτιμητικά. Η ντροπή του Αίαντα δεν μπορεί να αποδοθεί σε έναν κώδικα τιμής ή στις κοινωνικές αξίες της εποχής του. Είναι παθολογική, το αποτέλεσμα του παθολογικού ναρκισσισμού. Η ντροπή αυτή αρχικά τον οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους άλλους. Θεωρεί αυτή την εμπειρία ντροπής ως μια άδικη επίθεση εναντίον του και θεωρεί υπεύθυνους τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα. Βλέπει την προσβολή που του έγινε και όχι τα ελαττώματα του χαρακτήρα του. Προσπαθεί να αποκαταστήει την υπεροπτική του αυτοεκτίμηση και την ταπείνωση που υπέστη με εκδίκηση. Μετά την μανία του και την νυκτερινή επίθεση τον καταλαμβάνει ξανά ντροπή. Αυτή την φορά όμως τον οδηγεί σε παράλυση, σε μια ανικανότητα να δραστηριοποιηθεί , να σκεφτεί , να συζητήσει και να δράσει. Μόνη του επιθυμία είναι να εξαφανιστεί απ' τα μάτια των άλλων.

Η μανία του Αίαντα ( ναρκισσιστική οργή )
Ο Αίας υπό το κράτος του ναρκισσιστικού του θυμού εξορμά για εκδίκηση και φτάνει μέχρι των δύο στρατηγών τις πύλες... Βρίσκεται σε συνειδησιακή σύγχυση , μια παραποιημένη αντίληψη της πραγματικότητας . Κατασφάζει ζώα νομίζοντας πως είναι οι Ατρείδες. Η τρέλα του αποδίδεται στην Αθηνά. Λέει η ίδια στον Οδυσσέα : Εγώ εμπόδιο στάθηκα στην αγιάτρευτη χαρά του , απατηλές στα μάτια του ρίχνοντας εικόνες. Η προέλευση της νόσου του Αίαντα θεωρείται θεϊκή ( θεία νόσος ) : σίγουρα πληγή ( αρρώστια ) θεού σε βρήκε. Το επιβεβαιώνει αργότερα και ο ίδιος ο Αίας : Όμως του Δία η κόρη , η βλοσυρά κι αδάμαστη θεά , την ώρα που άπλωνα τα χέρια επάνω τους τα σχέδια άλλαξε , μ' έριξε σε μανία. Ο Αίας βρίσκεται πλέον σε παραφροσύνη. Με πομπώδες ύφος και υπερηφάνεια περιγράφει στην θεά Αθηνά τα νυκτερινά του κατορθώματα. Σκότωσε τους Ατρείδες ( δεν θ' ατιμάσουν πια τον Αίαντα εκείνοι ! ) και τώρα ετοιμάζεται να βασανίσει τον αιχμαλωτισμένο Οδυσσέα ( δεμένος μέσα βρίσκεται θεά , θέαμα ηδονικό για μένα ). Η Αθηνά τον παρακαλεί να μην βασανίσει τον Οδυσσέα και αυτός αλαζονικά της απαντά : Χαίρε Αθηνά . Στα άλλα εγώ σε ακολουθώ. Εκείνος όμως έτσι ανήλεα θα πληρώσει ... Πηγαίνω. Κι εσύ φρόντισε σύμμαχος τέτοια να 'σαι πάντα στο πλευρό μου.

Η κορύφωση της ντροπής
Αιφνιδίως η συσκότιση του νου , η παραποιημένη αντίληψη της πραγματικότητας , σταματά απότομα. Όπως ο δυνατός νοτιάς που ξεσηκώθηκε καταλαγιάζει δίχως αστραπή , έτσι κι εκείνος. Ο Αίας αφήνει έναν φοβερό αναστεναγμό ( Ιώ , μοί μοι ) και πέφτει σε κατάθλιψη. Σήκωσα χέρι φονικό σε άκακα ζώα ... Πια δεν μπορώ βοήθεια να προσμένω απ' τους θεούς ούτε απ' τους εφήμερους ανθρώπους ... Χάνονται όλα σύντροφοι , είναι κοντά η τιμωρία ... Τώρα ατιμασμένος κείτομαι εδώ μπροστά σας... ατιμασμένος από τους Αχαιούς χάνομαι. Κρίνει ότι θα πρέπει να πάψει να ζει : Σκοτάδι , ω φως δικό μου , έρεβος για μένα φωτεινότατο , δέξου με , κοντά σου δέξου με να μείνω. Νιώθει θυμό για την αδικία και την ταπείνωση που υπέστη : Κι αν δεν μου θόλωναν τα μάτια και ο νους , μακριά από τη λογική να με κρατήσουν , τέτοια απόφαση δεν θα 'παιρναν ξανά γι' άλλον κανένα. Δεν θεωρεί πως έκανε κάτι λάθος : Το λάθος δεν είναι δικό μου. Στις προσπάθειες της συντρόφου του Τέκμησσας και του Χορού να τον μεταπείσουν απαντά με λόγια παραπλανητικά , πως και καλά δεν θα έβαζε τέρμα στη ζωή του. Θα προσαρμοστεί πλέον σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο που Η βαρυχειμωνιά δίνει τη θέση της στο εύφορο καλοκαίρι , κι ο σκοτεινός της νύχτας θόλος υποχωρεί στα άσπρα άλογα της μέρας , να φανεί το φως της. Όπως είχε πει και η Αθηνά : Φτάνει μια μέρα για ν' ανατρέψει όλα τα ανθρώπινα. Παραμένοντας προσκολλημένος στην υπεροπτική του αυτοεκτίμηση λέει ειρωνικά : Στο εξής θα μάθω να υπακούω στους θεούς. Σέβας να δείχνω στους Ατρείδες. Άρχοντες είναι και τους πρέπει υπακοή. Πώς όχι ; Αφού όλα τα ισχυρά και αδάμαστα μπροστά στην εξουσία λυγίζουν . Εγώ πώς δεν θα μάθω να είμαι συνετός ;

Η αναπόφευκτη αυτοκτονία του Αίαντα
Ο Αίας αποχαιρετά τη ζωή μονολογώντας και ζητάει απ' τις Ερινύες να εκδικηθούν τους Ατρείδες. Ο ομηρικός κόσμος είναι ο κόσμος της ντροπής , ο σεβασμός προς την κοινή γνώμη , η αιδώς. Ο Αίας δεν έχει πια λόγο να ζει , αφού η ντροπή του έχει αποστερήσει τον μοναδικό λόγο ύπαρξής του , την τιμή του. Η αυτοκτονία του θα είναι η τελευταία η ηρωική του πράξη προκειμένου να εξαλείψει την ντροπή. Θα δείξει στον πατέρα του Τελαμώνα πως δεν είναι δειλός : Που ο πατέρας μου πρώτος σε όλο το στρατό έπαθλα αριστείας κερδίζοντας από την Τροία γύρισε φέρνοντας δόξα λαμπρή. Όμως εγώ , ο γιός του , με το ίδιο σθένος κινώντας πάλι για την Τροία, και μ' έργα όχι κατώτερα από τα δικά του ατιμασμένος από τους Αχαιούς χάνομαι... Πώς θα σταθώ όμως ν' αντικρίσω τον πατέρα μου , τον Τελαμώνα ; Πώς θα βαστάξει να με δει χωρίς αντρείας έπαθλα , γυμνό , αυτός που αξιώθηκε λαμπρό στεφάνι δόξας ; Όχι δεν το αντέχω ! ... Πρέπει με κάποιο τρόπο στον γέροντα πατέρα μου να δείξω πως ο δικός του γιος δειλός δεν είναι. Αφαιρεί τη ζωή του με το ξίφος που του είχε χαρίσει ο Έκτωρ ως επιβράβευση της ανδρείας του. Πρέπει ή με τιμή να ζει ή γενναία να πεθαίνει ο ευγενής. Άκουσες αυτά που είχα να πω.

Επιλογικά. Η Ύβρις του Αίαντα που τον οδήγησε στην Άτη ( πτώση ) είναι η αλαζονεία και η υπεροψία. Η υπερβολική του αυτοεκτίμηση και η εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του , την οποία ζητούσε να επιβεβαιώσουν και οι άλλοι. Η ναρκισσιστική του παθολογία τον κάνει να πιστεύει πως πραγματικά τα όπλα του Αχιλλέα του ανήκουν. Η διάψευση των προσδοκιών του τον οδηγεί σε προσβολή της τιμής του , σε ντροπή και σε ταπείνωση. Η προσβολή αυτή δεν ανήκει στον κώδικα τιμής των ομηρικών ηρώων , αλλά πρόκειται για ναρκισσιστικό τραύμα του ήρωα , δηλαδή δέχτηκε πλήγμα η εικόνα του εαυτού του , το ιδεατό Εγώ του. Έτσι αδυνατεί να αντιμετωπίσει την απογοήτευσή του και να κρατήσει την στάση του ευγενούς ηττημένου. Δεν μπορεί λοιπόν να επεξεργαστεί την ντροπή του και οδηγείται σε ναρκισσιστικό θυμό. Προσπαθεί να αποκαταστήσει την τιμή του και την αυτοεκτίμησή του με εκδίκηση. Πέφτει όμως σε κατάσταση συνειδησιακής σύγχυσης ( διάσχιση ) και σκοτώνει ζώα αντί ανθρώπους. Η ηρωική του εικόνα καταστρέφεται οριστικά. Είναι η νέμεση της πεισματικής του αλαζονείας. Επανακτώντας τη συνειδησιακή του ενάργεια αντιλαμβάνεται την ατιμωτική του πράξη. Νιώθει συντετριμμένος. Πέφτει σε βαθύτερη, δυσβάστακτη ντροπή , αφού η κοινωνική τιμή του - το ιδανικό του ομηρικού κόσμου - έχει πλέον καταστραφεί ολοκληρωτικά. Έχει ατιμαστεί και χάνει κάθε ελπίδα για αποκατάσταση στα μάτια των Ελλήνων. Ποτέ δεν θα πετύχει την κατάκτηση του ιδεατού Εγώ του. Η επίγνωση αυτή τον οδηγεί στην αυτοκτονία, σε μια απελπισμένη προσπάθεια αποκατάστασης της παθολογικής του υπεροψίας.



Η αυτοκτονία του Αίαντα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή
Γιάννης Νηματούδης
Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-8.pdf

[Ζαποτέκος]

Η αυτοκτονία στην Kλασσική Mυθολογία…… Γυναίκες Αυτόχειρες
https://chilonas.com/2015/06/01/httpwp-mep1op6y-2et/

Η αυτοκτονία στην Κλασσική Μυθολογία : Άνδρες αυτόχειρες
https://chilonas.com/2015/06/06/httpwp-mep1op6y-2gd/

Μυθικοί αυτόχειρες
https://chilonas.com/2013/08/09/httpwp-mep1op6y-12y/

Θα βάλω μερικές περιπτώσεις απ' τον κατάλογο που υπάρχει στους παραπάνω συνδέσμους .

Φυλλίς, ερωτεύθηκε τον Δημοφώντα στον οποίο ο πατέρας της χάρισε μέρος του βασιλείου του, για τον γάμο τους. Αυτός νοστάλγησε την πατρίδα του και ικέτευε να επισκεφθεί την Αθήνα με την υπόσχεση να επιστρέψει σύντομα. Όμως καθυστέρησε τόσο που η Φυλλίς κρεμάστηκε και μεταμορφώθηκε σε άφυλη αμυγδαλιά (στις περισσότερες αφηγήσεις αναφέρεται ότι μαράθηκε).

Σφίγγα, θηλυκό τέρας της μυθολογίας, το οποίο τρομοκρατούσε την Θήβα και αυτοκτόνησε όταν ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμά της.

Σθενέβοια, κόρη του Ιοβάτη και σύζυγος του Προίτου. Όταν ο Βελλεροφόντης αρνήθηκε τις ερωτικές προθέσεις της, τον κατηγόρησε για βιασμό της και σκοτώθηκε.

Σειρήνες, τρεις (ή τέσσερις) γλυκύφωνες πλανεύτρες, των οποίων το τραγούδι παρέσερνε στο θάνατο τους περαστικούς. Ο Οδυσσέας, προειδοποιημένος από την Κίρκη, κατάφερε να τους αντισταθεί και αυτές απογοητευμένες από την αποτυχία τους, ρίχτηκαν στη θάλασσα και πνίγηκαν.

Σίδη, νεαρή κόρη που αυτοκτόνησε στον τάφο της μητέρας της αντί του να υποκύψει στις αιμομικτικές ορέξεις του πατέρα της.

Σκύλλα (των Μεγάρων) κόρη του βασιλέα των Μεγάρων Νίσου, ο οποίος ήταν άτρωτος για όσο φύτρωνε στο κεφάλι του μωβ τούφα μαλλιών. Η Σκύλλα ερωτεύθηκε τον εισβολέα Μίνωα και πρόδωσε τον πατέρα της κόβοντας την μαγική του φύτρα. Έτσι θα έχανε τη δύναμή του και ο Μίνωας θα κατελάμβανε την πόλη. Παρά την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης, ο Μίνωας όταν πληροφορήθηκε τη σκευωρία της Σκύλλας, απέρριψε τον έρωτά της και αυτή στη συνέχεια ρίχτηκε στη θάλασσα και πνίγηκε.

Πέρδιξ, αδελφή του Δαιδάλου, μητέρα του Τάλω. Όταν ο Τάλως, γνωστός και ως Κάλως, απείλησε να ξεπεράσει σε δημιουργικότητα τον θείο του, ο Δαίδαλος τον κατακρήμνισε από την Ακρόπολη. Εκείνη, καταλήφθηκε από θλίψη και κρεμάστηκε.

Πελόπεια, ατυχές μέλος της δυσλειτουργικής οικογένειας του Πέλοπα. Κόρη του Θυέστη, ο οποίος πληροφορήθηκε από χρησμό ότι, ο μόνος τρόπος να εκδικηθεί για τον Ατρέα ήταν μέσω αιμομικτικού απογόνου με την κόρη του. Αργότερα εκείνη, αναγνωρίζοντας τον βιαστή στο πρόσωπο του πατέρα της , πήρε σπαθί και αυτοκτόνησε.

Οινώνη, πρώτη σύζυγος του Πάρι, η οποία πληγώθηκε βαθιά όταν αυτός την εγκατέλειψε για την Ελένη. Παρά το ότι είχε υποσχεθεί να τον γιατρέψει εφόσον προέκυπτε η ανάγκη, το αρνήθηκε όταν τον τραυμάτισε ο Φιλοκτήτης. Παρόλο που η αντίστασή της κάμφθηκε , έφθασε στην Τροία πολύ αργά. Κυριευμένη από θλίψη κρεμάστηκε, ή χάθηκε, ή ρίχτηκε στην πυρά της σορού του Πάρι.

Νιόβη, στην Λυδική παραλλαγή του γνωστού μύθου, ήταν κόρη του Ασσάωνα και σύζυγος του Φιλλώτου. Κατόπιν διαφωνίας της με την Λητώ για την ομορφιά των παιδιών τους, η δεύτερη φρόντισε ο άντρας της να διαμελιστεί κατά την διάρκεια κυνηγιού. Ο πατέρας της Νιόβης, παθιάστηκε με την κόρη του και όταν αυτή τον απέρριψε, σκότωσε τα παιδιά της στη φωτιά και στην συνέχεια αυτοκτόνησε. Η Νιόβη ρίχτηκε σε γκρεμό.

Μαίρα, Σκυλίτσα της Ηριγόνης που την οδήγησε στον τάφο του πατέρα της. Αφού αυτή κρεμάστηκε το σκυλί ρίχτηκε σε πηγάδι και σκοτώθηκε.

Λαοδάμεια, κόρη του Ακάστου, σύζυγος του Πρωτεσιλάου. Όταν η σορός του άντρα της επέστρεψε από την Τροία, παρακάλεσε τους θεούς να της χαρίσουν λίγες ώρες να συνομιλήσει μαζί του. Η επιθυμία της εκπληρώθηκε, αλλά με το πλήρωμα του χρόνου γι’ αυτόν, ρίχτηκε στη φωτιά και κάηκε μαζί του. Ο Υγίνος προσθέτει διαφορετική έκβαση στην ιστορία: Όταν η Λαοδάμεια, κόρη του Ακάστου, μετά τον θάνατο του ανδρα της πέρασε μαζί του τις τρείς ώρες που είχε ζητήσει από τους θεούς, δεν μπορούσε να συνέλθει από το κλάμα και τη θλίψη. Έτσι, έφτιαξε ένα χάλκινο ομοίωμα του Πρωτεσιλάου, το έβαλε στο δωμάτιό της με το πρόσχημα απόκρυφης τελετής και του αφιερώθηκε. Καθώς ένας υπηρέτης που μετέφερε καρπούς ως προσφορά, κοίταξε από χαραμάδα στην πόρτα της, την είδε να κρατά το είδωλο του Πρωτεσιλάου στην αγκαλιά της και να το φιλάει. Πιστεύοντας πως είχε εραστή, το είπε στον πατέρα της Άκαστο. Εκείνος, αφού όρμησε στο δωμάτιο και είδε το αντίγραφο, αποφασισμένος να βάλει τέλος στο μαρτύριό της, το πήρε μαζί με τις προσφορές και το πέταξε σε φωτιά που άναψε ο ίδιος, αλλά η Λαοδάμεια, μη αντέχοντας τον πόνο, ρίχτηκε κι εκείνη στις φλόγες.

Κανάκη, θυγατέρα του Αιόλου και της Εναρέτου. Από την αιμομικτική σχέση της με το αδελφό της, Μακαρέα, γεννήθηκε παιδί το οποίο φυγαδεύτηκε μακρυά από το παλάτι, αλλά όταν το αντελήφθει ο Αίολος από το κλάμα του, το άρπαξε και το πέταξε να φαγωθεί από σκυλιά. Στην συνέχεια απέστειλε ένα ξίφος στην Κανάκη με το οποίο αυτοκτόνησε.

Καλλιρρόη κόρη του Λύκου, βασιλέα της Λιβύης, η οποία ερωτεύθηκε τον Διομήδη. Τον βοήθησε να αποφύγει την θυσία από τα χέρια του πατέρα της, αλλά αυτός την εγκατέλειψε και αυτή κρεμάστηκε.

Ινώ, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, δεύτερη σύζυγος του Αθάμα. Η ζήλεια της για τα παιδιά από την πρώτη του σύζυγο, την έκανε να επινοήσει την εξής πλεκτάνη για να απαλλαγεί: υπονόμευσε την σπορά και δωροδόκησε τους απεσταλμένους στο μαντείο των Δελφών, να πουν ότι ο χρησμός απαιτούσε ως μόνη σωτηρία από τον λιμό, την θυσία των παιδιών. Η Νεφέλη, η πρώτη σύζυγος, μόλις που πρόλαβε να τα σώσει. Ινώ και Αθάμας, ήταν επίσης ανάδοχοι γονείς του Διονύσου και καθώς η Ινώ απουσίασε καιρό σε Βακχικές τελετές, ο Αθάμας θεωρώντας ότι πέθανε, παντρεύτηκε την Θεμιστώ. Με την επιστροφή της και αφού η Θεμιστώ σκότωσε από λάθος, προσχεδιασμένο από την Ινώ, τα δικά της παιδιά, αντί αυτών της Ινούς, ο Αθάμας τρελάθηκε και σκότωσε το γιό της Λέαρχο. Στη συνέχεια η Ινώ διέφυγε με τον άλλο της γιό, τον Μελικέρτη, και ρίχτηκε μαζί του στη θάλασσα.

Θίσβη, όμορφη Βαβυλώνια νύμφη, η οποία αγαπήθηκε από τον Πύραμο. Καθώς τους είχε απαγορευτεί να παντρευτούν, επινόησαν σχέδιο να συναντηθούν μυστικά μια νύχτα. Στη θέα λιονταριού, η Θίσβη τρόμαξε κι έφυγε από το σημείο συνάντησης. Εκεί όμως έπεσε το πέπλο που φορούσε κι έγινε παιχνίδι για την λέαινα που το έσκισε και το λέρωσε με το ματωμένο στόμα της. Όταν το βρήκε ο Πύραμος, σκέφτηκε ότι η Θίσβη θα είχε σκοτωθεί και στην απελπισία του μαχαιρώθηκε. Επιστρέφοντας η Θίσβη και αντικρύζοντας τη σορό του, αυτοκτόνησε.

Βυβλίς, κόρη του Μιλήτου και της Τραγασίας, η οποία κατελήφθη από παράνομο ερωτικό πάθος προς τον αδελφό της, Καύνο. Στην προσπάθειά της να τον πείσει να ανταποκριθεί, αυτός απομακρύνθηκε τρομαγμένος κι εκείνη τον ακολούθησε, αλλά τελικά κρεμάστηκε.

Ἁλίη, Ἁλία, ερωμένη του Ποσειδώνα, της οποίας τα παιδιά έγιναν κακόβουλα. Η Αφροδίτη, κατόπιν προσβολής της, προκάλεσε την τρέλα τους και τον βιασμό της μητέρας τους. Ο Ποσειδώνας τους εξολόθρευσε και η Αλίη ρίχτηκε στη θάλασσα και πνίγηκε.

Αλκινόη, αφού εγκατέλειψε σύζυγο και παιδιά για έναν άγνωστο, όταν ανέκτησε τα λογικά της ρίχτηκε στη θάλασσα.
Αιγέας
Βασιλέας των Αθηνών, πατέρας του Θησέα, ο οποίος, είτε κατέπεσε από την Ακρόπολη, είτε ρίχτηκε στη θάλασσα που τώρα αποκαλείται Αιγαίο, όταν ο Θησέας επιστρέφοντας από την Κρήτη δεν άλλαξε τα πανιά στο πλοίο του σε προαγγελία της νίκης του και θεωρήθηκε νεκρός.

Αμεινίας
Αμετάπειστος αλλά απορριφθείς εραστής του Ναρκίσσου, ο οποίος αυτοκτόνησε με το ξίφος του, αφού προσευχήθηκε στους θεούς να τον εκδικηθούν.

Αρκεόφων
Πέθανε από ασιτία, λόγω ερωτικής απογοήτευσης.

Άττης ή Άττις
Θεότητα της Φρυγίας ακόλουθος της Κυβέλης, γιος της ερμαφρόδιτης Άγδιστις. Αυτή τον ερωτεύθηκε και αργότερα του ενέπνευσε τρέλα. Σε αλλόφρονα κατάσταση, ευνουχίστηκε και υπέκυψε στο τραύμα του.

Βαλέριος
Από την αρχαία Τούσκουλο, πατέρας της Βαλέριας, παππούς και πατέρας του Σιλβάνου. Ξεγελάστηκε και κοιμήθηκε με την κόρη του η οποία κατέστη εγκυμονούσα. Όταν ο Βαλέριος έμαθε την αλήθεια έπεσε σε γκρεμό και σκοτώθηκε.

Διμοίτης
Ήταν ερωτευμένος με ένα γυναικείο πτώμα που «ξέβρασε» η θάλασσα και όταν αντελήφθη ότι δεν ήταν δυνατόν να συνεχίσει τον έρωτά του, αυτοκτόνησε.

Ερυσίχθων
Τιμωρήθηκε από την θεά Δήμητρα να αυτοκτονήσει τρώγοντας τον εαυτό του.

Ίφης
Αγαπούσε την Αναξαρέτη αλλά επειδή εκείνη τον απέρριψε κρεμάστηκε στην πόρτα της οικίας της.

Καινεύς
Σύμφωνα με τον Οβίδιο γεννήθηκε ως Καινίς, όμορφη κόρη του Ελάτου και της Ιππέας η οποία αφού κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον Ποσειδώνα προσευχήθηκε να μεταλλαχθεί σε άνδρα ώστε να μην υποστεί ποτέ ξανά παρόμοιο εξευτελισμό. Η αυτοκτονία του αναφέρεται μόνο από τον Υγίνο.

Κινύρας
Γνωστός και ως Θείας ή Θείαντας, εύπορος βασιλέας των Ασσυρίων, γιός του Πάφου και ιερέας της Αφροδίτης, ο οποίος τιμωρήθηκε για την βλασφημία της γυναίκας του, η οποία υποστήριζε ότι η κόρη τους Σμύρνα ή Μύρρα, ήταν ομορφότερη από την θεά. Η Αφροδίτη ενέπνευσε στην κόρη, έρωτα προς τον πατέρα της και βοηθούμενη από την τροφό της τον συνέλαβε κατά την επαφή τους όπου ο πατέρας βρισκόταν σε κατάσταση μέθης. Όταν ο Κινύρας έμαθε την αλήθεια, αυτοκτόνησε.

Κλύμενος
Βασιλέας της Αρκαδίας, ο οποίος βίασε και κατέστησε εγκυμονούσα την κόρη του, Αρπαλύκη. Όταν το παιδί γεννήθηκε, το τεμάχισε και του το σέρβιρε ως φαγητό σε επίσημο δείπνο. Εκείνος, με την αποκάλυψη του τι ακριβώς είχε φάει, την σκότωσε και στη συνέχεια αυτοκτόνησε.

Κόδρος
Μυθικός βασιλέας των Αθηνών. Σύμφωνα με τον μύθο, οι Δωριείς που σχεδίαζαν να επιτεθούν στην Αθήνα, πληροφορήθηκαν από χρησμό ότι δεν θα κατάφερναν να καταλάβουν την πόλη σε περίπτωση που έκαναν κακό στο βασιλέα της. Όταν ο Κόδρος το έμαθε, μεταμφιέστηκε, ενεπλάκη σε μάχη μαζί τους και τον σκότωσαν.

Κόρεσος
Ιερέας του Διονύσου, ο οποίος αγάπησε μάταια την Καλλιρρόη. Όταν ζήτησε την βοήθεια του Διονύσου, αυτός ενέπνευσε μανία στους Καλυδωνίους, οι οποίοι σύμφωνα με χρησμό, θα απαλλάσσονταν εφόσον θυσιαζόταν η Καλλιρρόη. Τη στιγμή που ο Κόρεσος ετοιμαζόταν για την θυσία, συνειδητοποίησε ότι την αγαπούσε περισσότερο από την ζωή του, έστρεψε το μαχαίρι στον εαυτό του κι έγινε το εξιλαστήριο θύμα.

Μακαρέας ή Μακαρεύς γνωστός και ως Μάκαρ
Γιος του Αιόλου ο οποίος αυτοκτόνησε αφού σύναψε αιμομικτική σχέση με την αδελφή του, Κανάκη.

Μέλης
Απορρίπτοντας τον έρωτα του Τιμαγόρα, του ζήτησε να πηδήξει από βράχο, όμως αργότερα μετανιωμένος, αυτοκτόνησε πηδώντας από τον ίδιο βράχο.

Τιμαγόρας
Αγαπούσε τόσο πολύ τον Μέλη, ώστε έφθασε στο σημείο να αυτοκτονήσει πηδώντας από βράχο επειδή εκείνος το ζήτησε.

Νάρκισσος
Όμορφος νεαρός, γιος του Βοιωτού ποτάμιου θεού Κηφισού και της νύμφης των Θεσπιών, Λειριόπης. Παρόλο που ήταν ποθητός από πολλούς, τους απέρριψε όλους. Ένας εξ’ αυτών, ο Αμεινίας, αυτοκτόνησε ζητώντας εκδίκηση. Οι προσευχές του εισακούστηκαν και όταν μια ημέρα ο Νάρκισσος αντίκρισε το είδωλό του σε μια πηγή, ερωτεύθηκε κεραυνοβόλα τον εαυτό του. Σύμφωνα με μια αφήγηση, ευρισκόμενος σε απόγνωση σκοτώθηκε.

Νίσος
Γιος του Άρη και βασιλέας των Μεγαρέων ο οποίος είχε μια μωβ χρώματος φύτρα μαλλιών στο κεφάλι του. Γνωρίζοντας από χρησμό ότι η ηγεμονία του θα διατηρείτο για όσο συντηρούσε την φύτρα αυτή, όταν η κόρη του τον πρόδωσε και την έκοψε με σκοπό να συνδράμει τον εισβολέα Μίνωα, αυτοκτόνησε.

Πύραμος
Ασσύριος, εραστής της Θίσβης. Βρίσκοντας το πανωφόρι της ματωμένο και υποθέτοντας ότι είχε σκοτωθεί από λιοντάρι, σκοτώθηκε με το ξίφος του.

Αντίκλια. Πέθανε από πόνο λόγω της απουσίας του γιού της Οδυσσέα, ή αυτοκτόνησε από ψευδή φήμη για τον θάνατό του.

Αριστόδημος. Ήρωας του Α’ Μεσσηνιακού πολέμου εναντίον της Σπάρτης, ο οποίος υλοποιώντας προφητεία (θυσία παρθένας) σκότωσε την κόρη του προκειμένου να σωθεί η Μεσσηνία. Έγινε βασιλέας αλλά ενώ αρχικά νικούσε, η μετέπειτα ήττα στην Ιθώμη τον ανάγκασε να αυτοκτονήσει από τύψεις επάνω από τον τάφο της κόρης του.

Εριγόνη. Κόρη του Αιγίσθου και της Κλυταιμνήστρας η οποία κατηγόρησε τον Ορέστη για τον θάνατο των γονέων της και όταν αυτός αθωώθηκε………αυτή αυτοκτόνησε αφού κρεμάσθηκε.

Εύοπις. Κρεμάσθηκε από φόβο και ντροπή όταν ο άνδρας της ενημέρωσε τον πατέρα της ότι συνουσιαζόταν με τον αδελφό της.

Κλύμενος. Αυτοκτόνησε από ντροπή όταν σε ένα συμπόσιο συνουσιάσθηκε με την κόρη του αφήνοντάς την έγκυο.

Παρθένος. Πήδηξε από βράχο φοβούμενη την αυστηρότητα του πατέρα της, όταν ένας χοίρος κατέστρεψε τα βαρέλια κρασιού που είχε ορισθεί να προσέχει.

Πελόπεια. Βιάσθηκε από τον πατέρα της Θυέστη και παντρεύτηκε τον Ατρέα, αφού πριν είχε γεννήσει και εγκαταλείψει το νεογέννητο παιδί…..καρπό του βιασμού……….το οποίο όμως βρήκε ο Ατρέας και το μεγάλωσε σαν δικό του. Η Πελοπία αυτοκτόνησε όταν αργότερα διαπίστωσε ότι ο Αίγισθος ήταν ο καρπός του βιασμού της.

Σθενέβοια. Ερωτεύθηκε τον Βελλερεφόντη παρακαλώντας τον να συναντηθούν και όταν αυτός την απέρριψε, τότε αυτή είπε στον άνδρα της ότι της είχε κάνει ανήθικες προτάσεις. Αργότερα αυτοκτόνησε όταν πληροφορήθηκε ότι ο Βελλερεφόντης παντρεύτηκε.

Υλονόμη. Ήταν θηλυκός Κένταυρος η οποία συμμετείχε στην μάχη κατά των Λαπιθών. Όταν ο αγαπημένος της Κένταυρος Κύλλαρος σκοτώθηκε από τον Πειρίθοο, τότε αυτή έπεσε στο ακόντιο που είχε σκοτώσει τον αγαπημένο της.

[Ζαποτέκος]

Ο Μένανδρος ( απ. 258Κ ) , στο θεατρικό του έργο Λευκαδία, αναφέρει το άλμα της Σαπφούς στη θάλασσα από έρωτα για τον Φάωνα.

Λέγεται ότι πρώτη η Σαπφώ,
κυνηγώντας με τον οίστρο του πόθου
τον αλαζονικό Φάωνα
ρίχτηκε από έναν γκρεμό
που φαίνεται από μακριά. *
Αλλά με τη δική σου ευχή ,
αφέντη θεέ ( = δέσποτ' άναξ ), **
ας είναι δοξασμένο
το τέμενος κοντά στη Λευκάδα ακτή.

* δηλ. πανύψηλο
** ενν. Απόλλωνα

Τους στίχους αυτούς μας διασώζει ο Στράβων ( 10,2,9 ) και στη συνέχεια περιγράφει το ιερό του Απόλλωνα Λευκάτα που βρίσκεται στο ακρωτήρι Λευκάτας προς την Κεφαλλονιά. Εκεί , κάθε χρόνο ένας εγκληματίας ριχνόταν από τον λευκό βράχο στην θάλασσα για να αποτραπεί το κακό. Στο σώμα του προσδένονταν φτερά και πουλιά , ενώ άνδρες με ψαρόβαρκες περίμεναν κάτω από τον βράχο για να περισυλλέξουν το θύμα μετά την πτώση του στη θάλασσα. Το πήδημα απ' τον βράχο της Λευκάδας είναι γνωστό λογοτεχνικό μοτίβο.

Και πάλι , έχοντας σκαρφαλώσει κάνω
βουτιά από τον γκρεμό της Λευκάδας
στα γκρίζα κύματα ,
μεθυσμένος από έρωτα.
( Ανακρέων , 376P )

Πως θα τρελαινόμουν να πιω μια κούπα ,
έστω και μία,
αφού αντιπροσφέρω όλων των Κυκλώπων τα
κοπάδια
και πέσω στην αλμύρα της θάλασσας
από τον βράχο της Λευκάδας,
μεθυσμένος και συνοφρυωμένος
πόσο τρελός είναι όποιος δεν ευχαριστιέται
πίνοντας !
Όπου αυτό εδώ [ ενν. φαλλός ] σηκώνεται όρθιο
και πιάνει κανείς το στήθος [ ενν. μιας νύμφης ]
και χαϊδεύει με τα δυό του χέρια
το "λιβάδι" της και συνάμα
χορεύει και λησμονεί τις έγνοιές του.
( Ευριπίδης, Κύκλωψ , 163 - 172 )

Γιατί όμως η Σαπφώ ερωτεύθηκε ένα μυθικό πρόσωπο , το Φάωνα , και πήδησε στη θάλασσα ακολουθώντας τον ;

Σύμφωνα με ένα απόσπασμα της Σαπφούς και τον Κρατίνο , ο Φάων ήταν ένας ηλικιωμένος πορθμεύς , τον οποίο η Αφροδίτη μεταμόρφωσε σε όμορφο νέο. Έπειτα η θεά τον ερωτεύθηκε και τον έκρυψε σε ένα μαρούλι , όπως είχε κάνει σύμφωνα με τον Εύβουλο και τον Καλλίμαχο ( παρατίθεται στον Αθήναιο ) και με τον Άδωνη. Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο Χέννο ( Βιβλίο 7 , 100 μ.Χ. ) η πρώτη που βούτηξε από το ακρωτήριο Λευκάτας ήταν η ίδια η Αφροδίτη από έρωτα για τον Άδωνη. Μετά τον θάνατο του Άδωνη, η Αφροδίτη τον αναζητά και τον βρίσκει στο Άργος της Κύπρου , στο ιερό του Απόλλωνα. Ο Απόλλων την συμβουλεύει να αναζητήσει την λύτρωση από τον έρωτά της πηδώντας από τον λευκό βράχο της Λευκάδας , όπου κάθεται ο Δίας όταν θέλει να καταπραΰνει το πάθος του για την Ήρα. Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο το παράδειγμα της Αφροδίτης ακολούθησε η Αρτεμισία Α΄ από έρωτα για κάποιον Δάρδανο. Πήδησε απ' τον λευκό βράχο και σκοτώθηκε. Ομοίως ο ιαμβογράφος Χαρίνος , ο οποίος εξέπνευσε όταν τον έβγαλαν από το νερό με σπασμένο πόδι , αλλά όχι πριν προλάβει να ψελλίσει τα τέσσερα τελευταία του ιαμβικά τρίμετρα , που με πόνο σώθηκαν για μας. Ένας άλλος όμως ήταν πιο τυχερός και κατάφερε να κερδίσει το επίθετο Λευκόπετρας , αφού ξέφυγε από τέσσερις ερωτικές σχέσεις με τέσσερα αντίστοιχα άλματα από τον λευκό βράχο !

Ο Στράβων ( 10,2,9 ) αναφέρει πως ο πρώτος που έκανε το άλμα από τον λευκό βράχο της Λευκάδας ήταν ο Κέφαλος , γιος του Δηιονέως , από έρωτα για τον Πτερέλα. Ο Κέφαλος καταγόταν από τον Θορικό , πόλη και δήμο της νοτιοανατολικής ακτής της Αττικής ( Απολλόδωρος , 2, 4, 7 ). Στον Κολωνό της Αττικής υπήρχε ο Βράχος αλμάτων ( Θορίκιος πέτρος ) ( Σοφοκλής , Οιδίπους επί Κολωνώ , 1595 ). Κολωνός σημαίνει κορυφή και ήταν λευκός ( αργής κολωνός ). Η ονομασία Θορίκιος προέρχεται από τη λέξη θορός ( = σπέρμα ) ( Ηρόδοτος Β93 ) , μέσω του επίθετου θορικός. Το ουσιαστικό θορός παράγεται από τον αόριστο θορείν του ρήματος θρώσκω ( = πηδώ, ανεβαίνω , γονιμοποιώ ).

Στη Μαγνησία , οι ιεροί του Απόλλωνα πηδούσαν από απόκρημνους βράχους στον ποταμό Ληθαίο ( Παυσανίας 10,32,6 ). Στον Κάτω Κόσμο , ο Θησέας και ο Πειρίθους κάθισαν στον θρόνον της Λήθης. Η σεξουαλική εκτόνωση συνδέεται με την λήθη. Στην Οδύσσεια οι Μνηστήρες οδηγούνται πέρα από τον Λευκό Βράχο ( ω 11 ) και φτάνουν στον δήμον ονείρων ( ω 12 ) , όπου πέρα από αυτόν βρίσκεται το βασίλειο των νεκρών ( ω14 ).


Ο βράχος της Λευκάδας έχει ένα μυθικό παράλληλο , τον Λευκό Βράχο στις ακτές του Ωκεανού ( Οδύσσεια ω 11 ). Ο Ωκεανός ήταν στα άκρα της Γης.

Στης θρέπτας γης τα πέρατα θα πάω να ιδώ την μάνα Τηθύν και τον Ωκεανό.
( Ιλ. Ξ 301 )

Από τον Ωκεανό ανατέλλει ο Ήλιος:

Και τους αγρούς ο ήλιος φωτοβολούσε πάλιν. Και απ' τον βαθύν και σιγαλόν Ωκεανόν επάνω στον ουρανόν ανέβαινε.
( Ιλ. Η 421 - 3 , 433 )

Ο Ήλιος στη δύση του πέφτει στον Ωκεανό :

Κι έπεσεν στον Ωκεανόν το λαμπρό φως του ήλιου.
( Ιλ. Θ 485 )

Έτσι , ο Ωκεανός πρέπει να βρίσκεται γύρω από τη Γη.

Αυτοί που πεθαίνουν πέφτουν επίσης στον Ωκεανό . Λέει η Πηνελόπη ( Οδ. υ 61 -65 ) :
Άρτεμη εσύ , θεά και δέσποινα , του Δία θυγατέρα ,
χάρη θα μου προσφέρεις αν ένα από τα βέλη σου
στα στήθη μου χτυπούσε κι έπαιρνες τη ζωή μου
τώρα η άγρια θύελλα να μ' άρπαζε ψηλά , κι από κατήφορους μετά που
τους σκεπάζει ομίχλη να μ'έριχνε στου Ωκεανού το στόμα , με τα νερά του
που σε κύκλο κλείνουν.

Όμορη με τον Ωκεανό είναι η γη των Aιθιόπων :

Και ο Δίας στον Ωκεανόν, που τον καλούν οι θείοι
Αιθίοπες κατέβη χθες και όλ’ οι θεοί μαζί του.
( Ιλ. A 423 )


Στου Ωκεανού το ρεύμα ευθύς οπίσω θα πηγαίνω,
των Αιθιόπων εις την γην, που σφάζουν εκατόμβες
των αθανάτων, ως κι εγώ το μέρος μου να λάβω.
( ιλ. Ψ 205 - 7 )

Όπως ο Ωκεανός κυλά στο τελευταίο άκρο της ανατολής και στο τελευταίο άκρο της δύσης , έτσι λοιπόν και η γη των Αιθιόπων τοποθετείται στα δύο άκρα :
Oι Αιθίοπες στις δύο άκρες του κόσμου μοιρασμένοι.
Μισοί όπου ο ήλιος βασιλεύει , μισοί απ' όπου ο ήλιος ανατέλλει.
( Οδ. α 23 )

Πάμε να δούμε πως ο Φάων συνδέεται με τον Φαέθωντα και τον Άδωνη. Η Αφροδίτη ερωτεύτηκε και τον Φαέθωντα και τον έκρυψε και αυτόν. Όπως ο Άδωνις , έτσι και ο Φαέθων πεθαίνει. Φάων και Φαέθων ( Φάων/Φαέθων - φλέγω/φλεγέθω ) σημαίνουν λαμπερός. Ο Φαέθων έπεσε στον ποταμό Ηριδανό από τον ουρανό ( Χοιρίλος απ.4Ν , Ίων Χίος απ. 62 Ν ).

Ένα μυθικό παράλληλο του Ωκεανού είναι ο ποταμός Ηριδανός.

Κατά τον Πλίνιο ( Nat. Hist. 37.2.31 ), σύμφωνα με τον Αισχύλο, οι κόρες του Ήλιου μεταμορφώθηκαν σε λεύκες στις όχθες του Ηριδανού ποταμού στον οποίο είχε πέσει ο Φαέθων. Σύμφωνα με την Οδύσσεια ( κ 508 - 512 ) λεύκες μεγαλώνουν και στις όχθες του Ωκεανού !

Μὰ τὸ βαθὺ καθὼς διαβῆς Ὠκεανὸ καὶ φτάσης
στὸν ἄγριον ὄχτο καὶ στ' ἀχνὰ τῆς Περσεφόνης δάσια,
μὲ τὶς ἰτιὲς τὶς ἄκαρπες καὶ τὶς ψηλὲς τὶς λεῦκες,
ἄραξ' ἐκεῖ τὸ πλοῖο σου στοῦ Ὠκεανοῦ τὴν ἄκρη,
καὶ στοῦ Ἅδη κίνησε νὰ πᾶς τ' ἀραχνιασμένο σπίτι

Όπως ο Ωκεανός συνδέεται με τον Κάτω Κόσμο , έτσι και ο Ηριδανός. Γράφει ο Σχολιαστής του Ορέστη του Ευριπίδη ( 981 ) στον Βατικανό Κώδικα 909 : εις τον Ηριδανόν ποταμόν κρέμαται ο Τάνταλος.

Όπως ο Φαέθων έπεσε στον Ηριδανό , έτσι και ο Ήλιος δύει/πέφτει στον Ωκεανό ( Ιλ. Θ 45 ) : Kι έπεσεν στον Ωκεανόν το λαμπρό φως του Ήλιου.

Ο Φαέθων είναι γιος του Ήλιου. Ο Ηριδανός είναι γιος του Ωκεανού ! ( Θεογονία 337 ) Σύμφωνα με τον μυθογράφο Διονύσιο Σκυτοβραχίωνα ( 2ος - 1ος αι. π.Χ. ) ο Ήλιος πεθαίνει πέφτοντας στον Ηριδανό ( Διοδ. 3.57.5 ). Ο μύθος του Φαέθωντα αναπαριστά το ηλιοβασίλεμα , αλλά όχι μόνο. Ο Φαέθων είναι θνητός ( μητέρα του ήταν η θνητή Κλυμένη ) και πεθαίνει. Ο Ήλιος όμως είναι αθάνατος. Πεθαίνει γέρος ( δύση ) στον δυτικό Ωκεανό , αλλά αναγεννιέται νέος ( ανατολή ) στον ανατολικό Ωκεανό . Είναι όμως ανάρμοστο να λέμε πως ο αθάνατος θεός Ήλιος πεθαίνει , έστω και πρόσκαιρα. Ο μύθος του Φαέθωντα έρχεται να μας βοηθήσει. Στο ηλιοβασίλεμα , στον θάνατο , δεν έχουμε πλέον τον θεό Ήλιο , αλλά τον Φαέθωντα , γιο του αθάνατου Ήλιου και μιας θνητής.

Η Αφροδίτη είναι ένα παράλληλο της Ηούς. Η Ηώ απάγει τον Τιθωνό , τον Κλείτο , τον Ωρίωνα και τον Κέφαλο. Έτσι και η Αφροδίτη κλέβει τον Φαέθωντα ( Θεογονία 990 ) :
Παιδί με απαλές σκέψεις η χαμογελαστή Αφροδίτη
τον άρπαξε και τον σήκωσε στους ιερούς ναούς της
φύλακα στη νύχτα τον έκανε , θεϊκό πνεύμα.
Η Αφροδίτη κλεβοντας τον Φαέθωντα τον βοηθά να επιβιώσει. Έτσι είχε βοηθήσει και τον Άδωνη .
Το ίδιο και τον Φάωνα που τον μεταμόρφωσε σε έναν όμορφο νέο. Ο Φάων ήταν πορθμέας ( Σαπφώ απ.211 LP ) , ταξιδεύει δηλαδή όπως ο ήλιος.

Η Αφροδίτη ( σημιτική Ίσταρ ) είναι και ο πλανήτης Αφορδίτη , ο Έσπερος, ο Αποσπερίτης , ο Εωσφόρος , ο Αυγερινός. Δύει μετά το ηλιοβασίλεμα , ανατέλλει πριν από την ανατολή του Ηλίου. Ο Ίβυκος ( απ. 331 P ) , σχεδόν σύγχρονος της Σαπφούς, μας ενημερώνει πως Έσπερος και Εωσφόρος ήταν το ίδιο άστρο. Το άστρο , και συνεπώς η Αφροδίτη , δύει στον ορίζοντα , στον Ωκεανό. Η Αφροδίτη βουτά στον Ωκεανό αναζητώντας τον ήλιο και ανατέλλει το πρωί , φέρνοντας πίσω της έναν καινούριο ήλιο . Ουσιαστικά ανασύρει τον Φαέθωντα από τους νεκρούς.

Και τώρα μπορούμε να καταλήξουμε επιτέλους στην Σαπφώ στο αρχικό μας απόσπασμα του Μενάνδρου , όπου η Σαπφώ πέφτει από τον Λευκό Βράχο από παράφορο έρωτα για τον Φάωνα. Η Σαπφώ ουσιαστικά μιλάει για τον εαυτό της και ταυτίζεται με την Αφροδίτη. Πράττει ότι και η Αφροδίτη.

Η Αφροδίτη παίρνει τη μορφή μιας ηλικιωμένης γυναίκας , την οποία ο Φάων μεταφέρει με γενναιοδωρία στην απέναντι όχθη ενός πορθμού. Η Σαπφώ μεγαλώνει και γερνάει και ταυτίζεται με αυτή την ηλικιωμένη γυναίκα. Μόλις η Αφροδίτη πέρασε τον πορθμό , έγινε ξανά μια όμορφη θεά , προσφέροντας νιάτα και ομορφιά στον Φάωνα. Γι' αυτό και η Σαπφώ , και κάθε γυναίκα που μεγαλώνει , επιζητεί να αγαπήσει τον Φάωνα και τον ερωτεύεται.







Ο Φάρος στον Λευκάτα. Το πήδημα της Σαπφούς.

Η Σαπφώ. Τοιχογραφία στην Πομπηία.


Η Σαπφώ. Σαρλ Ωγκύστ Μενγκίν, 1877


Το άλμα της Σαπφούς από τον Βράχο της Λευκάδας. Γκ. Μορώ , 1864


Η Σαπφώ και ο Αλκαίος , κρατώντας λύρα στο αριστερό χέρι και πλήκτρο στο δεξί. Αρχαιολογικό Μουσείο , Μόναχο , 480 π.Χ.


Λεπτομέρεια

Ο Φαέθων , ο Φάων της Σαπφούς και ο Λευκός Βράχος της Λευκάδας
Gregory Nagy
Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας
Πανεπιστήμιο Harvard
Μετάφραση : Ελένη Οικονόμου
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-4.pdf

[ΣΚΕΠΤΙΚΟΣ]

Oι καλλιτέχνες της αρχαϊκής εποχής όριζαν την αυτοκτονία μέσα από το παράδειγμα του Αίαντος. Ο Αίας αρνήθηκε να αποδεχτεί την αδικία που του έκαναν , παραφρόνησε προσωρινά και αυτοκτόνησε από ντροπή. Η ελληνική αρχαϊκή κοινωνία έδινε μεγάλη σημασία στην αιδώ ως κοινωνική αξία. Οι δύο αρχαϊκές πηγές μας για τον μύθο είναι δύο κύκλια έπη του 7ου αι. π.Χ. : η Αιθιοπίς του Αρκτίνου του Μιλησίου και η Μικρά Ιλιάς του Λέσχη του Μυτιληναίου . Ο Αίας έμπηξε το ξίφος του στο έδαφος από τη λαβή και με το αιχμηρό του άκρο προς τα πάνω. Ύστερα ρίχτηκε πάνω στο ξίφος , το οποίο διαπέρασε όλο του το σώμα. Η αυτοκτονία του Αίαντος συμβόλιζε την ιδέα πως ο θάνατος ήταν προτιμότερος από την ατίμωση και την αποδοχή μιας επαίσχυντης συνθήκης. Γι' αυτό αυτός ο μύθος απεικονίστηκε στην ασπίδα ενός πολεμιστή.


Ο Αίας μπήγει το ξίφος του στο έδαφος για να αυτοκτονήσει. Μελανόμορφος αττικός αμφορέας του Εξηκία ( 540 π.Χ. )


Η αυτοκτονία του Αίαντος σε ερυθρόμορφο κρατήρα της ετρουσκικής ομάδας Τουρμούκα ( Ετρουρία , 4ος αι. π.Χ. ). Ο Αίας απεικονίζεται στην τελευταία στιγμή της ζωής του. Το ξίφος διαπερνά το σώμα του , εισερχόμενο από τη δεξιά πλευρά του στήθους του και εξερχόμενο κοντά στον αριστερό ώμο , προκαλώντας μεγάλη αιμορραγία από το σημείο αυτό. Τα μάτια του είναι ακόμη ανοιχτά και κοιτούν στη γη όπου σύντομα θα καταρρεύσει.

Ο Παρράσιος ζωγράφισε τον Αίαντα και την απονομή των όπλων του Αχιλλέα . Υπέβαλε τον πίνακά του σε διαγωνισμό ζωγραφικής ( Πλίνιος , 35,72 ) στη Σάμο , αλλά ηττήθηκε από τον Τιμάνθη με μεγάλη διαφορά ψήφων. Από τότε ο Παρράσιος δήλωνε για λογαριασμό του ήρωά του πως ήταν αγανακτισμένος που ηττήθηκε για δεύτερη φορά από έναν ανάξιο αντίπαλο.


Καθώς οι Έλληνες ήταν ανέκαθεν μετριοπαθείς και ορθολογιστές στη συμπεριφορά , απέδιδαν την αυτοκτονία στους βαρβάρους , που ήταν αποφασιστικοί και θαρραλέοι , αλλά εκ φύσεως ακραίοι στη συμπεριφορά και ικανοί να διαπράττουν παράλογες πράξεις. Στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. ο βασιλιάς της Περγάμου Άτταλος Α΄κατοτρόπωσε τους Γαλάτες και ύψωσε μνημείο για να δοξάσει τη νίκη του. Το μνημείο αποτελείται από χάλκινα γλυπτά που αναπαριστούν νεκρούς ή τραυματισμένους Γαλάτες. Ένα από αυτά απεικόνιζε έναν Γαλάτη αρχηγό , ο οποίος αυτοκτονεί μαζί με τη γυναίκα του. Τα γυναικόπαιδα συνόδευαν τους Γαλάτες στις μάχες. Οι Γαλάτες αρχηγοί που ευθύνονταν για κάποιοια ήττα αυτοκτονούσαν. Παράδειγμα ο Βρέννος , ο αρχηγός των Γαλατών που επιτέθηκε στους Δελφούς ( 279 π.Χ. ). Μετά την ήττα ανέλαβε την ευθύνη και αυτοκτόνησε.


Γαλάτης αρχηγός σκοτώνει τη γυναίκα του και αυτοκτονεί. Ρωμαϊκό αντίγραφο σε μάρμαρο χάλκινου πρωτοτύπου από την Πέργαμο , τέλη 3ου αι. π.Χ. Η γυναίκα έχει ήδη πεθάνει. Το αίμα απ' το στήθος του ηρωικού και θαρραλέου αρχηγού ρέει άφθονο.

Όπως απεικονίζεται στην Στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη ( 117 μ.Χ. ), ο βασιλιάς των Δακών Δεκέβαλος κόβει το λαιμό του με ένα κυρτό ξίφος κάτω από μια βελανιδιά στα βουνά της Δακίας , ενώ Ρωμαίοι ιππείς τον περικυκλώνουν. Το θλιβερό αυτό περιστατικό προκαλεί τη συμπάθεια του θεατή προς τον ηττημένο βασιλιά που πεθαίνει και η απεικόνιση γίνεται κατανοητή στα πλαίσια των αρχών της φιλανθρωπίας που χαρακτήριζε την πεφωτισμένη ηγεμονία του Τραϊανού.

Η ποιήτρια Σαπφώ απορρίφθηκε απ' τον ( μυθικό ) όμορφο Φάωνα και έπεσε στον γκρεμό απ' το ακρωτήρι Λευκάτας.

Στην Πομπηία , στον Οίκο των Βεττίων , απεικονίζεται ο Λέανδρος να διασχίζει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο λίγο πριν πνιγεί , ενώ η Ηρώ προτάσσει ένα λύχνο από ένα παράθυρο από τον πύργο της στη Σηστό, για να φωτίσει με ένα λυχνάρι στον εραστή της . Τον μοιραίο πνιγμό του προμηνύουν τρία δελφίνια που κολυμπούν ήδη από πάνω του. Η Ηρώ σύντομα θα αντιληφθεί τον πνιγμό του και θα δώσει τέλος στη ζωή της. Η τοιχογραφία χρονολογείται στα χρόνια του Βεσπασιανού ( 69 - 79 μ.Χ. ).



Η αυτοκτονία στις αρχαίες εικαστικές τέχνες
Antonio Corso
Μέλος της Numismatica e Antichita Classiche. Quaderni Ticinesi
Μετάφραση : Αλίκη Πιστεύου
https://www.archaiologia.gr/wp-content/ ... 7/98-1.pdf

.

Εύγε Ζαποτέκα.....

Πολύ καλή πραγματεία καί παρουσίαση.....

Νά υπενθυμίσω οτι ό Αίας είναι ο Πρώτος άνθρωπος πού αμφισβήτησε

τόν Ιερό θεσμό τού Κώλου.....τής Βασιλείας.....

Λέγοντας στον Αγαμέμνωνα ότι ..... δέν αξίζεις τό Σκήπτρο πού κρατάς.....

Καί μετά ήρθαν οι Μέλισσες.....τής Δημοκρατίας.....


Οπου υπάρχει τοπωνύμιο Γεροντόβραχος.....καί άλλο ενα πού το ξεχνάω τώρα.....

ήταν τόπος αυτοκτονίας.....

.8