ΜΙΑ ΣΥΝΕΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΟΛΤΖΕΝΙΤΣΙΝ

[ΤΑΥΓΕΤΗΣ]

Του ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν
Προειδοποιεί


«Στη σημερινή
μετακομμουνιστική Ρωσϊα δεν υπάρχουν δημοκράτες πολιτικοί
'Ολοι βγήκαν από τη μήτρα του κομμουνισμού και αν τελικά απαρνούνται τον τελευταίο, αυτό οφείλεται στο ότι δεν μπορούν να επιβιώοουν διαφορετικά. Υπό αυτές τις συνθηκεςς, οι πολιτικές διαμάχες οτην καταποντισμένη πνευματικα Ρωσια θα είναι βάρβαρες>>

ΘΑ ΓΥΡΙΣΩ ζωντανός στη χώρα μου», έλεγε πριν δέκα χρόνια ο Αλέξανδρος Σολζενί¬τσιν, ο άνθρωπος που με την πνευματική του δύνα¬μη είχε καταφέρει, τη δεκαετία του 70 να κλονίσει τη σοβιετική αυτοκρατορία, περιγράφοντας στο «Αρχιπέλαγος του Γκουλαγκ» τον στρατοπεδικό και ολοκληρωτικό χαρακτήρα της. Επρόκειτο για μια πραγματική διανοητική επανάσταση και ποτέ δεν θα ξεχάσουμε τη δραματική παρουσία του Ρώ¬σου συγγραφέα και πρώην τροφίμου των Γκου¬λόγκ οτη φιλολογική εκπομπή του Μπερνάρ Πιβό «Αποστροφές», στη γαλλική τηλεόραση. Ήταν, αν θυμόμαστε καλά το 1974, τη χρονιά που ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ αποφάσισε να εξορίσει τον ενοχλητικό Αλέξανδρο Σολζενίτοιν οτη Δύση, διότι ήταν δύσκο¬λο να τον εξοντώσει βιολογικά.
Το 1970, ο Σολτζενίτσιν, γνωστός στη Δύση για τις μοναχικές του μάχες ενάντια στο κτήνος του ολο¬κληρωτισμού, ύστερα από πρόταση του γνωστού τότε Γάλλου συγγραφέα Φρανσουά Μωριάκ είχε προταθεί για το βραβείο Νόμπελ της Λογοτεχνίας, το οποίο και του απενεμήθη. Ήταν δύσκολο, λοιπόν, για το σοβιετικό καθεστώς να τον εξοντώσει, όπως αυτό είχε γίνει με την Ελιζαβέτα Βορονιάσκα-βα, μια από τις γυναίκες που είχε δακτυλογραφήσει το «Αρχιπέλαγος του Γκουλάγκ».
Έτσι, στις 14 Φεβρουαρίου 1974 ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν «φορτώνεται» κυριολεκτικά από την ΚGΒ σ' ένα αεροπλάνο και στέλνεται στη Φραν¬κφούρτη όπου και τον υποδέχεται ο Γερμανός συγ¬γραφέας Χάινριχ Μπελ. Η σοβιετική οδύσσεια του Ρώσου συγγραφέα τελειώνει και αρχίζει ο περί¬πλους του οτη Δύση. Με κατάληξη τη δεκαετή εκούσια απομόνωση του στο Βέρμον των ΗΠΑ.
Σήμερα, ο πιο γνωστός στον κόσμο Ρώσος συγ¬γραφέας ετοιμάζεται να επιστρέψει στα πάτρια εδάφη, αλλά πριν προσγειωθεί οτη Μόσχα πραγ¬ματοποιεί μια μεγάλη περιοδεία στη Δυτική Ευρώ¬πη. Πρόσφατα, λοιπόν, ο Αλ. Σολζενίτσιν μίλησε στη Διεθνή Ακαδημία Φιλοσοφίας του Λιχτενοτάιν και πήρε μέρος 19 χρόνια μετά στην εκπομπή του Μπερνά Πιβό «Bouillon de coulture» (ΡΚ-2) που είναι μια από τις πιο σημαντικές πνευματικές εκπομπές της γαλλικής τηλεόρασης.
Και οι απόψεις του παρουσιάζουν ιδιαίτερο εν¬διαφέρον για τους Έλληνες αναγνώστες, οι οποίοι ελάχιστα έχουν τιμήσει τα βιβλία του διάσημου νο-μπελίστα αντιφρονούντα. Ο Αλ. Σολζενίτσιν οτη φιλο-ολοκληρωτική Ελλάδα δεν ήταν ιδιαίτερα δη¬μοφιλής. Από πολλούς «προοδευτικούς» εθεωρείτο πράκτορας της CIA, νοσταλγός του τσαρικού καθε¬στώτος και «αντιδραστικός συγγραφέας». Έτσι, σε μια χώρα όπου οι αναγνώστες βιβλίων είναι ελάχι¬στοι, συγγραφείς όπως ο Α. Σολζενίτσιν ήσαν καλοί για τα χρονοντούλαπα του πνεύματος. Εις πείσμα, βέβαια, των 76 εκατομμυρίων αντιτύπων που έχουν πουλήσει τα βιβλία του Ρώσου συγγραφέα. Μιλώντας στη γαλλική τηλεόραση, ο Αλέξανδρος Σολζε¬νίτσιν ξεκίνησε τονίζοντας ότι πολλοί οτη Δύση βιά¬στηκαν να θάψουν τον κομμουνισμό, αγνοώντας όπως και στο παρελθόν την πραγματική του φύση. Πέρα από συγκεκριμένη πρακτική, ο κομμουνι-σμός, λέει ο Ρώσος συγγραφέας είναι και ιδεολογία η οποία έχει την ιδιότητα να ισοπεδώνει κάθε δυνα¬τότητα σκέψης. Προκάλεσε έτσι απίστευτες πνευ¬ματικές καταστροφές απ' όπου πέρασε και αποτε¬λεί τεράστιο λάθος να πιστεύεται ότι οι άνθρωποι που έζησαν το κομμουνιστικό πνευματικό καθαρ¬τήριο μπορούν σήμερα να υιοθετήσουν και να εφαρμόσουν τις δυτικές δημοκρατικές αρχέ
«Ο μαρξισμός -λενινισμός, είπε ο Αλ. Σολζενίτσιν,
υπήρξε η μεγάλη καταρα του 20ου αιώνα, υπήρξε η καταστροφική για το ανθρωπινό πνεύμα επιδημία καϊ τις συνεπειες του θα τις πληρώνουν ακριβά και για πολλά ακόμη χρόνια εκατομμύρια άνθρωποι». Απαντώντας, επίσης, στην ερώτηση κατά πόσον ήταν ευκταία η πτώση του κομμουνισμού, αν λάβει κανείς υπ' όψιν του τις σημερινές εμφύλιες συ¬γκρούσεις στον πρώην κομμουνιστικό κόσμο και τα αποσταθεροποιητικά φαινόμενα που παράγουν, ο Ρώσος συγγραφέας υπήρξε κατηγορηματικός.
«Ο κομμουνισμός, είπε, έπρεπε να είχε ήδη πέσει γιατί σε κάποια στιγμή οι βλάβες που θα είχαν προκληθεί στον άνθρωπο θα ήσαν ανήκεστες. Και τότε η κατά¬σταση θα ήταν πολύ χειρότερη και κρισιμότερη από τη σημερινή».
Υπό αυτές τις συνθήκες, κάνοντας λόγο για τη δημοκρατία στη Ρωσία, ο μεγάλος συγγραφέας τόνισε ότι σε καμμιά περίπτωση η δημοκρατική συνείδηση μπορεί να αναπτυχθεί από πάνω προς τα κάτω. «Είναι απαραίτητο ο απλός άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την αξία της δημοκρατίας για να μπορέσει η τελευταία να αναπτυχθεί στη χώρα μου», είπε ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν. Έσπευσε όμως να υπογραμμίσει ότι η μαθητεία των Ρώσων στη δημοκρατία μόνον από ανθρώπους που πι¬στεύουν βαθειά σ' αυτήν μπορεί να γίνει και όχι από καιροσκόπους πολιτικούς.
«Φευ, τόνισε στην ομιλία του Λιχτενστάιν ο Αλέ¬ξανδρος Σολζενίτσιν, στην πατρίδα μου οι ηθικές αξίες έχουν κονιορτοποιηθεί... Επτά δεκαετίες ασύλληπτης καταπίεσης στην πρώην Σοβιετική Ένωση δημιούργησαν ανυπόφορες πνευματικές και υλικές συνθήκες, με αποτέλεσμα η αχαλίνωτη είσοδος της ελευθερίας να αποτελεί άλλοθι για ορι¬σμένους, όταν συμπεριφέρονται με τρόπο απο¬κρουστικό και ακατονόμαστο για ανθρώπινα όντα. Ο ολοκληρωτισμός στην πατρίδα μου δεν χτύπησε τα άτομα κατά τύχη. Είχε ως στόχο το τσάκισμα κάθε ηθικής αξίας σ' αυτούς που τις διέθεταν. Σή-μερα λοιπόν το ρωσικό τοπίο είναι πιο ζοφερό και πιο βάρβαρο απ' ό,τι θα μπορούσε να φαντασθεί κανείς, λαμβάνοντας υπ' όψιν του τις ατέλειες της ανθρώπινης συμπεριφοράς...».
ΠΕΡΑ όμως από την οξύτατη κριτική του στις καταστροφές του κομμουνισμού, ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας δεν χαρίζει κάστανα και στις δυτικές κοινωνίες, τις οποίες θεωρεί διεφθαρμένες από τις υλικές απολαύσεις, την έλλειψη ηθικής και πνευματικότητας και τον άκρατο εγωισμό. «Όμως, υπογραμμίζει ο Ρώσος συγγραφέας, στη Δύση υπάρχουν άνθρωποι που αντιστέκονται στην ανηθικότητα και στο αδυσώπητο κυνήγι της εξου¬σίας. Ακόμα περισσότερο, υπάρχουν οτη Δύση άν¬θρωποι που μάχονται κατά της διαφθοράς μη δι-στάζοντας να θυσιάσουν ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό...».
Παράλληλα, στη Δύση, επισημαίνει ο Σολζενίτσιν-. οι άνθρωποι έχουν την τόση να βελτιώνουν τις γνώσεις τους και να αναβαθμίζουν τις ικανότητες τους. Συνεπώς, η Δύση, χάρη στην πρόοδο που πέτυχε, κατάφερε να αμβλύνει στους κόλπους της τις ατομικές συγκρούσεις και να πετύχει μια γενική εξομάλυνση των ανθρωπίνων σχέσεων και συμπε¬ριφορών.
Πιστεύει, όμως, ο Ρώσος πρώην αντιφρονών ότι οι Δυτικοί πρέπει να προβληματιστούν πάνω στο θέμα της διαρκούς προόδου και να αναρωτηθούν αν αυτή η επιλογή τους είναι συμβατή με τους περιορισμένους πόρους που υπάρχουν στον πλα¬νήτη μας. Και στο σημείο αυτό ο Αλέξανδρος Σολζε¬νίτσιν προειδοποιεί ότι οι άνθρωποι καταστρέφο¬ντας το φυσικό τους περιβάλλον αργά ή γρήγορα οδηγούνται και οι ίδιοι στην καταστροφή. Η φύση πρέπει να προστατεύεται αντί να γίνεται αντικείμε¬νο μόνιμης εκμετάλλευσης. Είναι επείγον να καταλάβουμε ότι λεηλατώντας το περιβάλλον μας στην ουσία υπονομεύουμε το κοινό μας πεπρωμένο. Ευτυχώς στη Δύση χτύπησε ήδη ο συναγερμός προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά αυτό δεν αρκεί. Χρειάζεται μια παγκόσμια κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση τώρα που κατέρρευσε ο κομμουνισμός. Το σύστημα αυτό στηριζόταν σε μια παρανοϊκή οικονομία, με κύρια χαρακτηριστικά της τη χωρίς όρια κατασπατάληση πόρων και ανθρώπων και τη βίαιη καταστροφή της φύσης...».
Κατά τον Ρώσο συγγραφέα η κατάρρευση του κομμουνισμού ανοίγει την πόρτα για μια παγκόσμια πλέον προσπάθεια διάσωσης του περιβάλλοντος, αρκεί ο δυτικός άνθρωπος να επαναθεωρήσει τις απόψεις του για την πρόοδο. «Η τελευταία, λέει ο Α. Σολζενίτσιν δεν επέφερε βελτιώσεις στην ανθρώπινη φύση. Ως φαίνεται, δε, όλοι ξεχάσαμε την ψυχή του ανθρώπου. Αφήσαμε έτσι τις ανάγκες μας να αυξάνονται χωρίς όρια και σήμερα που επικρατεί γενική σύγχυση δεν γνωρίζομε προς ποια κατεύθυνση να τις προσανατολίσουμε.. .Ζούμε έτσι σε μια εποχή που ευνοεί τη διαρκή συσσώρευση αγαθών, αλλά κάθε άλλο βοηθά την αυτοολοκλή-ρωση. Η κατοχή αγαθών δεν αποτελεί αυτοσκοπό και όταν δεν υπάγεται σε ανώτερες αρχές ή ακόμη σε μια πνευματική νομιμοποίηση, τότε διαλύει την ανθρώπινη ζωή και γίνεται εργαλείο για την καταπίεση των άλλων...».
Στα πλαίσια αυτά ο Α. Σολζενίτσιν κρίνει ότι οι θεωρίες της προόδου πρέπει να επαναθεωρηθούν και στο επίκεντρο τους να μπουν δυο νέοι συντελεστές, η ανθρώπινη ψυχή και η ηθική διάσταση της πολιτικής, της οικονομίας, της τεχνολογίας και της πληροφόρησης. Χωρίς να αρνείται την πρόοδο, ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας πιστεύει και προτείνει η τελευταία να μπει στην υπηρεσία του ανθρώπινου πνεύματος. «Δεν πρέπει να χαθούμε στις μηχανικές ροές της προόδου, αλλά να δοκιμάσουμε να τη θέσουμε στην υπηρεσία των συμφερόντων του ανθρώπινου πνεύματος. Δεν θα αφεθούμε να γίνουμε το παιχνίδι της προόδου, αλλά το εργαλείο που θα την προσανατολίσει προς την επίτευξη του καλού», είπε ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν. Πρότεινε, επίσης, στους ακροατές του να συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους, να ξαναβρούν τη χαμένη εσωτερική τους αρμονία και να ξεπεράσουν την πνευματική τους φοβία απέναντι στον θάνατο. «Όσο πιο μεγάλη είναι η ευημερία μας, τόσο πιο βαθειά πηγαίνει στην ψυχή μας η παγωμένη ανησυχία που κατοικεί μέσα στο σύγχρονο άνθρωπο», τόνισε ο Ρώσος συγγραφέας.

ΤΕΛΟΣ, μιλώντας για τις διαφορές μεταξύ Καθολικών και Ορθοδόξων Χριστιανών στο δεύτερο γαλλικό τηλεοπτικό κανάλι, ο Αλ. Σολζενίτσιν τις χαρακτήρισε απαράδεκτες για τον Χριστιανισμό και την πνευματική του αίγλη και είπε ότι πρέπει να εξομαλυνθούν για το καλό της απανταχού χριστιανοσύνης. Απέδωσε όμως ευθύνες στην Καθολική Εκκλησία για το σχίσμα, λέγοντας ότι η χιλιόχρονη προσηλυτιστική τακτική της τελευταίας υπήρξε και το μεγάλο εμπόδιο στον απαραίτητο πλέον διάλογο μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών.
Λόγια μεστά σε περιεχόμενο και γεμάτα πνευματικότητα και ηθική δύναμη, οι απόψεις και προειδοποιήσεις του ανθρώπου που έζησε το ολοκληρωτικό σύμπαν των γκουλάγκ θα έπρεπε να αποτελέσουν και για μας αντικείμενο σκέψης και προβληματισμού. Σε μια περίοδο όπου στην Ελλάδα ο εκχυδαϊσμός και η εξαχρείωση αποτελούν μια νέα επικρατούσα βαρβαρότητα.


ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ 14 Οκτωβρίου 1993

Δημοσιευση στον οικονομικο Ταχυδρομο 14-10-1993 σελις 29

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Solzhenitsyn

Ο Αlexander Solzhenitsyn ήταν Ρώσος συγγραφέας. Ανάμεσα στα έργα του, σε μυθιστορήματά του αποκάλυψε πτυχές του σοβιετικού καθεστώτος και το σύστημα των φυλακών του Στάλιν.

Ο Solzhenitsyn γεννήθηκε στον Καύκασο στο 11 Δεκεμβρίου 1918, σπούδασε φυσική και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Ροστόφ και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό. Το 1945 καταδικάστηκε σε φυλάκιση οκτώ ετών σε στρατόπεδο επειδή σε επιστολή που είχε στείλει σε ένα φίλο του αμφισβήτησε τις πολεμικές ικανότητες του Στάλιν. Αφέθηκε ελεύθερος το 1953, λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Στάλιν και εξορίστηκε στην κεντρική Ασία, όπου και άρχισε να γράφει. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Ριάζαν, 200 χιλιόμετρα από τη Μόσχα και ασχολήθηκε με την διδασκαλία. Το Νοέμβριο του 1962 του δόθηκε η άδεια να δημοσιεύσει στη λογοτεχνική επιθεώρηση Νόβι Μιρ το έργο του Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς που αφορούσε ένα κρατούμενο στα Γκούλαγκ. Οι ωμές περιγραφές της σταλινικής τρομοκρατίας προκάλεσαν σοκ στη Σοβιετική Ένωση και τα επόμενα έργα του, Ο πρώτος κύκλος και το Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ κυκλοφόρησαν μόνο σε παράνομες εκδόσεις ή στο εξωτερικό όπου και γνώρισαν τεράστια επιτυχία. Το 1970 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, ωστόσο αρνήθηκε να πάει στη Στοκχόλμη για να παραλάβει το βραβείο του καθώς φοβόταν ότι το σοβιετικό καθεστώς δεν θα του επέτρεπε να επιστρέψει. Το 1974 του αφαιρέθηκε η σοβιετική υπηκοότητα και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έζησε στην Γερμανία, την Ελβετία και τις ΗΠΑ και στη Ρωσία επέστρεψε το 1994, μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Έχει τιμηθεί επίσης με το βραβείο του ρωσικού κράτους «για τα εξαιρετικά επιτεύγματά του στον ανθρωπιστικό τομέα» από τον τότε πρόεδρο της χώρας Βλαντιμίρ Πούτιν.

[ΤΑΥΓΕΤΗΣ]

Εκεινο που εχω να προσθεσω είναι ότι σε πολλους στην Ελλαδα ο κομμουνισμος εχει ηδη προκαλεσει ανηκεστο βλαβη υγειας στο μυαλο τους.

[Beria]

Ούτε 30 ετών δεν είναι η συνέντευξη.
Φρέσκια, φρέσκια

[paul25]

Υπό αυτές τις συνθήκες, κάνοντας λόγο για τη δημοκρατία στη Ρωσία, ο μεγάλος συγγραφέας τόνισε ότι σε καμμιά περίπτωση η δημοκρατική συνείδηση μπορεί να αναπτυχθεί από πάνω προς τα κάτω. «Είναι απαραίτητο ο απλός άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την αξία της δημοκρατίας για να μπορέσει η τελευταία να αναπτυχθεί στη χώρα μου», είπε ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν. Έσπευσε όμως να υπογραμμίσει ότι η μαθητεία των Ρώσων στη δημοκρατία μόνον από ανθρώπους που πι¬στεύουν βαθειά σ' αυτήν μπορεί να γίνει και όχι από καιροσκόπους πολιτικούς.

Θα σταθώ σε αυτό, δεν χρειάζεται να μας το πει ο Σοζελνίτσιν, είναι λογικό οι Δημοκρατίες των χωρών εκείνων που το καθεστώς άλλαξε όχι από κοινωνικές πολιτικές ομάδες αλλά από τον ίδιο τον απολυταρχικό μηχανισμό (από μέσα), να μην είναι ολοκληρωμένες. Αν ήταν άνθρωποι θα ήταν 5χρονα μπροστά πχ στη Δημοκρατία μιας Βρεττανίας ή Σουηδίας που θα ήταν ώριμοι 40αρηδες. Οι Δημοκρατίες στα ανατολικά κράτη καθιερώθηκαν με διαπραγμάτευση, όχι με κοινωνική λαϊκή ριζοσπαστικοποίηση. Η μοναδική χώρα που πέρασε από το ίδιο καλούπι και ΔΕΝ έμεινε η Δημοκρατία της κολλημένη σε ανώριμο επίπεδο, γιατί είχε ένα φοβερό αριστερό Πρόεδρο, είναι η Ισπανία.

[Golden Age]

Υπό αυτές τις συνθήκες, κάνοντας λόγο για τη δημοκρατία στη Ρωσία, ο μεγάλος συγγραφέας τόνισε ότι σε καμμιά περίπτωση η δημοκρατική συνείδηση μπορεί να αναπτυχθεί από πάνω προς τα κάτω. «Είναι απαραίτητο ο απλός άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την αξία της δημοκρατίας για να μπορέσει η τελευταία να αναπτυχθεί στη χώρα μου», είπε ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν. Έσπευσε όμως να υπογραμμίσει ότι η μαθητεία των Ρώσων στη δημοκρατία μόνον από ανθρώπους που πι¬στεύουν βαθειά σ' αυτήν μπορεί να γίνει και όχι από καιροσκόπους πολιτικούς.

Θα σταθώ σε αυτό, δεν χρειάζεται να μας το πει ο Σοζελνίτσιν, είναι λογικό οι Δημοκρατίες των χωρών εκείνων που το καθεστώς άλλαξε όχι από κοινωνικές πολιτικές ομάδες αλλά από τον ίδιο τον απολυταρχικό μηχανισμό (από μέσα), να μην είναι ολοκληρωμένες. Αν ήταν άνθρωποι θα ήταν 5χρονα μπροστά πχ στη Δημοκρατία μιας Βρεττανίας ή Σουηδίας που θα ήταν ώριμοι 40αρηδες. Οι Δημοκρατίες στα ανατολικά κράτη καθιερώθηκαν με διαπραγμάτευση, όχι με κοινωνική λαϊκή ριζοσπαστικοποίηση. Η μοναδική χώρα που πέρασε από το ίδιο καλούπι και ΔΕΝ έμεινε η Δημοκρατία της κολλημένη σε ανώριμο επίπεδο, γιατί είχε ένα φοβερό αριστερό Πρόεδρο, είναι η Ισπανία.

Ποια διαπραγμάτευση έγινε στην Πολωνία; Ο λαός εγκαθίδρυσε τη Δημοκρατία εκεί.

[paul25]

Υπό αυτές τις συνθήκες, κάνοντας λόγο για τη δημοκρατία στη Ρωσία, ο μεγάλος συγγραφέας τόνισε ότι σε καμμιά περίπτωση η δημοκρατική συνείδηση μπορεί να αναπτυχθεί από πάνω προς τα κάτω. «Είναι απαραίτητο ο απλός άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την αξία της δημοκρατίας για να μπορέσει η τελευταία να αναπτυχθεί στη χώρα μου», είπε ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν. Έσπευσε όμως να υπογραμμίσει ότι η μαθητεία των Ρώσων στη δημοκρατία μόνον από ανθρώπους που πι¬στεύουν βαθειά σ' αυτήν μπορεί να γίνει και όχι από καιροσκόπους πολιτικούς.

Θα σταθώ σε αυτό, δεν χρειάζεται να μας το πει ο Σοζελνίτσιν, είναι λογικό οι Δημοκρατίες των χωρών εκείνων που το καθεστώς άλλαξε όχι από κοινωνικές πολιτικές ομάδες αλλά από τον ίδιο τον απολυταρχικό μηχανισμό (από μέσα), να μην είναι ολοκληρωμένες. Αν ήταν άνθρωποι θα ήταν 5χρονα μπροστά πχ στη Δημοκρατία μιας Βρεττανίας ή Σουηδίας που θα ήταν ώριμοι 40αρηδες. Οι Δημοκρατίες στα ανατολικά κράτη καθιερώθηκαν με διαπραγμάτευση, όχι με κοινωνική λαϊκή ριζοσπαστικοποίηση. Η μοναδική χώρα που πέρασε από το ίδιο καλούπι και ΔΕΝ έμεινε η Δημοκρατία της κολλημένη σε ανώριμο επίπεδο, γιατί είχε ένα φοβερό αριστερό Πρόεδρο, είναι η Ισπανία.

Ποια διαπραγμάτευση έγινε στην Πολωνία; Ο λαός εγκαθίδρυσε τη Δημοκρατία εκεί.

Οι θεσμοί της Δημοκρατίας που υιοθετήθηκαν κατά τη μετάβαση στο διαπραγματευτικό τραπέζι δεν τέθηκαν από κάποια Λαική δύναμη που αλώνιζε μόνη της και έψαχνε να αυτοπραγματωθεί, αλλά και η νομενκλατούρα του καθεστώτος είχε ίδια ισχύ και βαρύτητα γνώμης για τον σχηματισμό τους.