Ελευθερία πριν από τον φιλελευθερισμό

[Nero]

Στη δυτική πολιτική παράδοση, όταν αναφερόμαστε στον ρεπουμπλικανισμό εννοούμε το ρεύμα πολιτικού στοχασμού και πολιτικής πράξης που διαμορφώθηκε γύρω από δύο άξονες: μια ορισμένη έννοια περί ελευθερίας και μια μορφή συνταγματικά οργανωμένης πολιτείας που ανταποκρίνεται σε ορισμένες αξίες. Για την κατανόηση της ιστορικής ανάπτυξης του ρεπουμπλικανικού ρεύματος, χρήσιμο αφετηριακό σημείο αποτελεί η διάκριση πέντε κύριων μορφών του: πρώιμη-αναγεννησιακή, αντιμοναρχική-αγγλική, διαφωτιστική, αμερικανική και σύγχρονη-παγκόσμια. Στο σημαντικότατο αυτό δίτομο έργο – καρπό πολύχρονων ερευνητικών προσπαθειών που ενισχύθηκαν από το European Science Foundation – ο διακεκριμένος ιστορικός των πολιτικών ιδεών Quentin Skinner και οι συνεργάτες του επιχειρούν μια συνολική αποτίμηση των τριών πρώτων μορφών-φάσεων του ρεπουμπλικανισμού.

H σχολή του Κέιμπριτζ


Οσοι ενδιατρίβουν στην ιστορία των πολιτικών ιδεών, γνωρίζουν ότι η λεγόμενη «σχολή του Κέιμπριτζ», στην οποία ανήκουν ο Skinner και πολλοί εκ των συγγραφέων του δίτομου έργου, έχει προσφέρει πολύτιμες εργασίες για την ανάλυση των σχέσεων συνάφειας και νοήματος, εφαρμόζοντας την κατά βάση μεθοδολογική αυτή προβληματική σε αναλύσεις των πηγών και της εξέλιξης της πολιτικής σκέψης στη νεότερη Ευρώπη. Ο δίτομος Republicanism εγγράφεται σε σειρά μελετών οι οποίες ανιχνεύουν στον νεωτερικό και πρώιμο νεωτερικό κόσμο στοιχεία μιας διακριτής πολιτικής παράδοσης περί ελευθερίας και θεσμών που την εγγυώνται. Δεν είναι λίγοι σήμερα οι πολιτικοί επιστήμονες και οι ιστορικοί που, βασιζόμενοι στις μελέτες που διερεύνησαν τις πηγές της πολιτικής σκέψης της πρώιμης νεωτερικότητας, επιχειρούν στροφή στον ρεπουμπλικανισμό ως κανονιστική πολιτική θεωρία και συντάσσονται με τους θεωρητικούς εκείνους (όπως ο Pettit, ο Brugger, ο Schwarzmantel) που εισηγούνται την αναβίωση στοιχείων της ρεπουμπλικανικής παράδοσης. H σημασία του έργου των εκπροσώπων διαφορετικών πτυχών του νεορεπουμπλικανικού ρεύματος έγκειται αφενός στην προσπάθειά τους να εμφυσήσουν νέα ζωή στις συζητήσεις για τον πολιτικό ουμανισμό και τον ρεπουμπλικανισμό και αφετέρου στη συστηματική επεξεργασία μιας εναλλακτικής δημοκρατικής προσέγγισης, η οποία αξιοποιεί στοιχεία από τον πολιτικό ουμανισμό, τον κοινοτισμό και τον φιλελευθερισμό.

Οι πρώτες διατυπώσεις του πολιτικού ουμανισμού, ο οποίος αρχικά εστιάζεται στις αναγεννησιακές αναγνώσεις του Αριστοτέλη, του Πολύβιου και του Κικέρωνα, καθρεφτίζουν την ιδιαιτερότητα της ιστορικής εμπειρίας των ιταλικών πολιτειών. Οι κύριες θεματικές του πολιτικού ουμανισμού και του ρεπουμπλικανισμού που τον εμπεριέχει συγκροτούν μια μακρά παράδοση πολιτικής σκέψης, η οποία όμως σχηματοποιείται με τρόπο καταλυτικό στην Αγγλία του δέκατου έβδομου αιώνα. H ρεπουμπλικανική συζήτηση κορυφώθηκε στην περίοδο που σφραγίστηκε από την εκτέλεση του Καρόλου A’ το 1649 και την ανακήρυξη της αγγλικής κοινοπολιτείας. Τα ρεπουμπλικανικά έργα της εποχής περιλαμβάνουν κείμενα των James Harrington, John Milton, Algernon Sidney καθώς επίσης και άλλων, λιγότερο γνωστών συγγραφέων.


Τα ιστορικά πρότυπα


Τα κεφάλαια του πρώτου τόμου (που φέρει τον υπότιτλο Republicanism and Constitutionalism) διερευνούν τις θεσμικές πτυχές των ιστορικών προτύπων του ρεπουμπλικανισμού και τις σχέσεις του με το κίνημα του συνταγματισμού στις ποικίλες εκδοχές του. Στον δεύτερο τόμο (The Values of Republicanism) ο αναγνώστης θα βρει εναργείς και συχνά απολαυστικές περιηγήσεις στις εννοιολογήσεις της ελευθερίας και των πολιτικών αρετών τόσο σε διάφορους θεωρητικούς όσο και σε διαφορετικά πολιτικά συστήματα της Ευρώπης μεταξύ του δέκατου πέμπτου αιώνα και των αρχών του δέκατου ένατου.


Σε τι συνίσταται η ιδιαιτερότητα των ρεπουμπλικανικών εννοιολογήσεων της ελευθερίας; Οι μελέτες εντοπίζουν ένα πρότυπο ελευθερίας που σφραγίζει τη ρεπουμπλικανική παράδοση και εστιάζεται στον ανεξάρτητο και με αυτή την έννοια ελεύθερο πολίτη μιας ανεξάρτητης και με αυτή την έννοια ελεύθερης πολιτείας. Τόσο τα άτομα όσο και τα κράτη μπορούν να χαρακτηριστούν ελεύθερα στο μέτρο που έχουν τη δυνατότητα αυτοκυβέρνησης.


Στην παράδοση αυτή το αντίθετο της ελευθερίας δεν αποτελούν έννοιες όπως αυτές του περιορισμού ή του καταναγκασμού, αλλά η έννοια της εξάρτησης, προσωπικής και συλλογικής. H ρεπουμπλικανική σχολή επιχειρεί έτσι να διατυπώσει μια εναλλακτική πρόταση περί ελευθερίας. H προσέγγιση αυτή έχει τις πηγές της στη ρωμαϊκή αντίληψη της ανελευθερίας ως συνάρτησης όχι της ύπαρξης συγκεκριμένων παρεμβάσεων ή καταναγκασμών, αλλά μιας κατάστασης εξουσίασης από κάποιον άλλο, μιας ζωής in potestate domini.


Δεν είναι του παρόντος η εξέταση των σχέσεων μεταξύ αυτών των εννοιολογήσεων και των κυρίαρχων φιλελεύθερων προσεγγίσεων της ελευθερίας. Σύμφωνα πάντως με τους υποστηρικτές της, η επανεξέταση της ρεπουμπλικανικής παράδοσης αμφισβητεί την – φιλελεύθερων καταβολών – ταύτιση της ελευθερίας με την απουσία παρεμβάσεων ή καταναγκασμού. Οι ρεπουμπλικανοί συγγραφείς συγκροτούν μια διακριτή πολιτική παράδοση η οποία περιλαμβάνει μια διακριτή, τρίτη έννοια ελευθερίας, πέρα από το γνώριμο δίπολο της αρνητικής – θετικής ελευθερίας. Πρόκειται για μια δομική και ποιοτική έννοια «ελευθερίας ως μη-κυριαρχία», η οποία προϋποθέτει ότι κανείς δεν είναι σε θέση να παρέμβει αυθαίρετα (και όχι απλώς ότι δεν παρεμβαίνει) στις επιλογές ενός ελεύθερου ανθρώπου. Επιζητώντας ιστορική θεμελίωση, οι ρεπουμπλικανοί επικαλούνταν την αρχαία Ρώμη, ενίοτε δε και την Αθήνα. Στη συνέχεια, τα ρεπουμπλικανικά ιδεώδη επηρέασαν τα επαναστατικά χρόνια της αμερικανικής ανεξαρτησίας, αποτελώντας και πηγή έμπνευσης για σημαντικά ρεύματα σκέψης στην πολιτική ζωή των ΗΠΑ. Είναι άλλωστε από ετών αποδεκτό ότι η παραδοσιακή περιχαράκωση των πηγών της πολιτικής κουλτούρας των ΗΠΑ στον φιλελευθερισμό τύπου Locke (η ερμηνευτική δηλαδή γραμμή που υποστήριξε ο Hartz τη δεκαετία του 1950) είναι εξαιρετικά απλουστευτική.


H άνοδος του ωφελιμισμού


Ωστόσο η ρεπουμπλικανική παράδοση σταδιακά παραμερίστηκε κατά τη διάρκεια του δέκ\ατου ένατου αιώνα. H ιδεολογική άνοδος του ωφελιμισμού και η ώσμωση μεταξύ ωφελιμισμού και ρευμάτων του φιλελευθερισμού οδήγησαν στην εγκατάλειψη της ριζοσπαστικής δυναμικής του ρεπουμπλικανισμού. Συνεπώς, στόχος των συγγραφέων είναι η ανάδειξη μιας ιστορικής έννοιας ελευθερίας και ενός προβληματισμού για θεσμικές μορφές της πολιτείας, οι οποίες δεν επικράτησαν, παρουσιάζουν όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την οπτική γωνία του σημερινού πολίτη. H δυτική πολιτική πράξη επέλεξε θεσμούς που εγγυώνται τη διατήρηση μιας μορφής αρνητικής ελευθερίας των πολιτών (απουσία αυθαίρετων καταναγκασμών και παρεμβάσεων) αλλά αδιαφορούν για τις συνθήκες εξάρτησης στις οποίες οι πολίτες αυτοί ενδέχεται να περιέλθουν. «Επιλέξαμε σωστά;» είναι το ερώτημα με το οποίο καταλήγει ο Skinner σε άλλο, σχετικό κείμενό του.


H μελέτη για τα ρεπουμπλικανικά ιδεώδη και τους όρους εφαρμογής τους ενθαρρύνει μια ουσιαστικότερη συζήτηση περί πολιτικής, πέρα από τις τετριμμένες πτυχές των ποικίλων τεχνικών (και τεχνασμάτων) της εξουσίας. Μπορεί κανείς να ελπίζει ότι η δίτομη αυτή έκδοση, με την ευρυμάθεια αλλά και την πολιτική ευαισθησία που τη διακρίνουν, θα αποτελέσει ερέθισμα για περαιτέρω συζήτηση των ζητημάτων που θέτει για τον ευρωπαϊκό πολιτικό πολιτισμό η ανίχνευση στοιχείων της ρεπουμπλικανικής πολιτικής παράδοσης.


Ο κ. Κώστας A. Λάβδας είναι κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

https://www.tovima.gr/2008/11/24/books- ... ytherismo/

[Nero]

Mole βάλε τα δυνατά σου με το σκωπτικό σχόλιο, θα το αντέξω

Dwarven Blacksmith ήθελα μια φιλελεύθερη κριτική στη μετα-φιλελεύθερη κριτική του φιλελευθερισμού απο προ-φιλελεύθερη σκοπιά

[Nero]

bump

[ΓΑΛΗ]

Αν και απρόσκλητη, θα πω μ' αρέσει αυτό το σύστημα το ρεπουμπλικάνικο.

[Nero]

Αν και απρόσκλητη, θα πω μ' αρέσει αυτό το σύστημα το ρεπουμπλικάνικο.

εκτός απο ετούτο του τίτλου, προτείνω το επικό Machiavellian Moment του Ποκοκ

https://www.amazon.com/Machiavellian-Mo ... 0691114722

και αυτό του Προφέσορα Σκινερ που έχει τον ίδιο τίτλο με το άρθρο

https://www.amazon.com/Liberty-before-L ... 1107689538

είναι κι άλλα βέβαια. Ο Πετιτ δεν έμεινε στη θεωρία και και είχε και κάποια απτή επιρροή, ήταν σύμβουλος της κυβέρνησης Θαπατέρο

αν και νομίζω για σας τους εθνικισται όλοι αυτοί είναι υπερβολικά νερόβραστοι

[Nero]

Υποθέτω για πολλούς είναι εμετικά διανοουμενίστικο κίνημα αλλά δεν έχει να κάνει νομίζω με το ότι ο Σκινερ, ο Ποκοκ κλπ είναι ακαδημαϊκοί. Είναι οι κλασικές ρίζες τέτοιες και ακόμα και ο Μακιαβέλι και ο Χαριγκτον, άσχετα απ'ότι μπορεί να πίστευαν για τον εαυτό τους, ήταν πάν απ'όλα διανοούμενοι. Το "πάω το βράδυ σπίτι κατάκοπος, βγάζω τα βρώμικα ρούχα της δουλειάς, βάζω τα ρούχα του διπλωμάτη και χάνομαι στις συζητήσεις με τους αρχαίους οι οποίοι μου απαντάνε" είναι η αποθέωση του διανοουμενισμού

[Eθνικοκοινωνιστης]

αλλο ενα ξεπλυμα της φεουδαρχιας με εκλεπτυσμενο-ψευτολογιο τροπο

[ΑΛΟΓΟΜΟΥΡΗΣ]

αλλο ενα ξεπλυμα της φεουδαρχιας με εκλεπτυσμενο-ψευτολογιο τροπο

[Rakomelofronas]

Κάτι δεν μου κολλάει στον ορισμό της ελευθερίας που προτείνει. Μου φαίνεται υπερβολικά ευρύς, σχεδόν τετριμμένος με τη μαθηματική έννοια του όρου.

Ποσταρα κυρίως για να μην χάσω το νήμα.

[Nero]

Κάτι δεν μου κολλάει στον ορισμό της ελευθερίας που προτείνει. Μου φαίνεται υπερβολικά ευρύς, σχεδόν τετριμμένος με τη μαθηματική έννοια του όρου.

Ποσταρα κυρίως για να μην χάσω το νήμα.

μα αυτή ήταν η κλασική έννοια της ελευθερίας μέχρι τον 19ο αιώνα περίπου και αυτή που την αντικατέστησε δεν συμπλήρωσε κάτι ούτε συγκεκριμενοποίησε κάτι. Απο ελευθερία ως κατάσταση έγινε ελευθερία δράσης και πράξης. Αυτά είναι τα 2 είδη

[Nero]

α, ναι: ίσως να μοιάζει λίγο πιο τετριμμένη απ'ότι είναι γιατί η κλασική ελευθερία είχε κάποιο υποκατηγορίες: την εσωτερική και την εξωτερική, εκ των οποίων για ιστορικούς λόγους μόνο η 2η απασχολούσε τη ρεπουμπλικανική παράδοση: είτε η ανεξαρτησία απο τον αυτοκράτορα και τους Γάλλους, είτε η ανεξαρτησία απο τον Βασιλιά τους αμερικάνους, πάλι απο τον αυτοκράτορα τους Ολλανδούς κοκ.

Η εσωτερική είναι ελευθερία στην οποία πίστευαν οι στωικοί πχ: ο Επίκτητος πχ ήταν δούλος αλλά δεν τον ενδιέφερε να καταργήσει τον θεσμό της δουλείας γιατί η ελευθερία γι'αυτόν ήταν εσωτερική υπόθεση, ελευθερία απο τα πάθη. Ένας δούλος για τον Επίκτητο ήταν ελεύθερος εφόσον είχε ελεύθερο "πνεύμα"

[Nero]

[ΓΑΛΗ]

αν και νομίζω για σας τους εθνικισται όλοι αυτοί είναι υπερβολικά νερόβραστοι

Μπορείς να αναφέρεις σε δυο τρεις γραμμές την άποψη ημών των εθνικιστών για την ελευθερία;

Έτσι, για να ξέρω τι σκέφτομαι.



Το πως ΠΡΕΠΕΙ να σκέφτομαι, το έχω εμπεδώσει.

[Nero]

αν και νομίζω για σας τους εθνικισται όλοι αυτοί είναι υπερβολικά νερόβραστοι

Μπορείς να αναφέρεις σε δυο τρεις γραμμές την άποψη ημών των εθνικιστών για την ελευθερία;

Έτσι, για να ξέρω τι σκέφτομαι.



Το πως ΠΡΕΠΕΙ να σκέφτομαι, το έχω εμπεδώσει.

Δεν είχα στο μυαλό μου τις απόψεις περι ελευθερίας συγκεκριμένα. Γενικά μιλάω

[Dwarven Blacksmith]

Mole βάλε τα δυνατά σου με το σκωπτικό σχόλιο, θα το αντέξω

Dwarven Blacksmith ήθελα μια φιλελεύθερη κριτική στη μετα-φιλελεύθερη κριτική του φιλελευθερισμού απο προ-φιλελεύθερη σκοπιά

Σε γενικές γραμμές συμφωνώ (άλλωστε δεν έχω τα εφόδια να μπω σε μεγαλύτερη ανάλυση), κάτι λείπει από τη συνταγή της ελευθερίας γι αυτό σήμερα ο αριθμός όσων αισθάνονται εγκλωβισμένοι, left behind, και πάντως όχι πίσω από το τιμόνι της ζωής τους αυξάνεται.
Αλλά δεν νομίζω ότι πλέον εκπροσωπώ κάποιο διαμορφωμένο ιδεολογικό στρατόπεδο.