Την περασμένη Δευτέρα, χωματουργικά μηχανήματα συγκεντρώθηκαν στη «Σμίξη», λίγο έξω από την πόλη της Καρδίτσας. Οπως προδίδει το τοπωνύμιο, είναι το σημείο που σμίγουν δύο ποτάμια: ο Καράμπαλης και ο Γάβρας. Τα μηχανήματα χάλασαν το φράγμα που υπήρχε μέσα στην κοίτη του ποταμού.
Είχαν προηγηθεί επίμονες εκκλήσεις των γεωργών και κτηνοτρόφων της γύρω περιοχής, που εξαιτίας αυτού του φράγματος έχουν αντιμετωπίσει μικρότερες ή μεγαλύτερες πλημμύρες στο παρελθόν.
Το φράγμα φτιάχνεται συνήθως στις αρχές του καλοκαιριού και έχει ως στόχο να προκαλεί ανάσχεση στη ροή του νερού, ώστε να επαρκεί για τις ανάγκες άρδευσης των καλλιεργειών.
Το γκρέμισμα του φράγματος θα διευκόλυνε, ενόψει της αναμενόμενης σφοδρής βροχόπτωσης, για την οποία ήδη προειδοποιούσαν τα μετεωρολογικά δελτία, να φύγουν τα νερά προς τον κάμπο, να μην απειληθούν πάλι καλλιέργειες, κτηνοτροφικές μονάδες στην περιφέρεια της Καρδίτσας και ίσως, και η ίδια η πόλη.
(Σύμφωνα με όσα δήλωσε την Παρασκευή ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας, «καμία παρέμβαση του κεντρικού κρατικού μηχανισμού δεν έγινε σε οποιοδήποτε φράγμα στην περιοχή». Αφησε έτσι ανοιχτό το ενδεχόμενο η εντολή για την παρέμβαση να δοθεί τοπικά, και όχι «κεντρικά»).
«Εκλαιγαν γιατί δεν πίστευαν ότι θα σωθούν»
Στην Καρδίτσα έβρεχε όλη την Τρίτη και η βροχή έγινε καταρρακτώδης την Τετάρτη, που χωρίς ύφεση συνεχιζόταν σχεδόν σε ακραία εξέλιξη το φαινόμενο. Την Τετάρτη αργά το απόγευμα έσπασε το ανάχωμα του ποταμού που συγκρατούσε τα νερά όχι προς την πλευρά της πόλης αλλά απέναντι, προς την πλευρά της Μαύρικας. Εκεί βρίσκεται οικισμός Ρομά, που είχε εκκενωθεί λίγες ώρες νωρίτερα.
Υπήρχε επίγνωση ότι το σημείο είναι ευαίσθητο, είχε σπάσει το ανάχωμα και με τον «Ιανό». Μάλιστα, λέγεται ότι ποτέ δεν επανήλθε έκτοτε στην αρχική του μορφή και ήταν μικρότερες οι αντοχές του. Τουλάχιστον υπήρξε η σχετική πρόνοια να μετακινηθούν έγκαιρα οι κάτοικοι του καταυλισμού.
Ρωγμή και πανικός
Σε όσους ξέρουν την περιοχή, ο πανικός για το ρήγμα στο ανάχωμα στα «Χίλια Δέντρα» προκάλεσε γέλια… «Από εκεί το νερό δεν πάει προς την πόλη. Φεύγει προς τα χωριά».
Εκείνες τις ώρες, με την καταιγίδα να συνεχίζεται και με την πικρή εμπειρία του «Ιανού» νωπή, χωματουργικά μηχανήματα ρίχτηκαν στη μάχη για ενίσχυση των αναχωμάτων του ποταμού προς την πλευρά της πόλης. Αναφέρεται ότι τα αναχώματα ενισχύθηκαν σε ύψος από 40 μέχρι 80 εκατοστά, με τη μεταφορά και την εναπόθεση αδρανών υλικών. Και ενώ φαινόταν ο σχεδιασμός για ανάσχεση μιας πιθανής εκτροπής του νερού προς την πόλη να δουλεύει, έσπασε το ανάχωμα στην περιοχή «Χίλια Δέντρα». Επικράτησε πανικός.
Κακοκαιρία Daniel: Το βραχυκύκλωμα των πρώτων ωρών – «Αλαλούμ» στην επιχείρηση διάσωσης
Στους κατοίκους της Καρδίτσας στις 8.53 μ.μ. έφτασε μήνυμα από το 112: «Αν βρίσκεστε στην πόλη της Καρδίτσας απομακρυνθείτε από υπόγειους και ισόγειους χώρους κτιρίων λόγω εξέλιξης πλημμυρικών φαινομένων στην περιοχή. Ακολουθείτε τις οδηγίες των Αρχών».
Το μήνυμα προκάλεσε έκπληξη. Στην πόλη η βροχόπτωση ήταν ισχυρή, υπήρχαν συσσωρευμένα νερά στους δρόμους, αλλά η κατάσταση δεν έμοιαζε τόσο απειλητική. Με εργαλεία και ξύλα οι κάτοικοι βγήκαν και προσπαθούσαν να απομακρύνουν φερτά υλικά από φρεάτια, για να διευκολύνουν την απορροή. Και καθώς έρχονται δημοτικές εκλογές, το μήνυμα του 112 ακολούθησαν τηλέφωνα υποψηφίων και εν ενεργεία δημοτικών συμβούλων που «πολύ εμπιστευτικά σου το λέω, ειδοποίησε όποιον ξέρεις σε ισόγειο σπίτι να φύγει, γιατί σε λίγο θα έχουμε πρόβλημα».
Αυτοδιοικητικό στέλεχος με μεγάλη εμπειρία από τη διαχείριση ανάλογων καταστάσεων στο παρελθόν αναφέρει ότι σε όσους γνωρίζουν πώς κινούνται τα νερά στην περιοχή, ο πανικός και η ανησυχία για το ρήγμα στο ανάχωμα στα «Χίλια Δέντρα» προκάλεσαν γέλια. «Από εκεί το νερό δεν πάει προς την πόλη. Φεύγει προς τα χωριά και πιο κάτω συναντάει τη σιδηροδρομική γραμμή, που λειτουργεί σαν ένα επιπλέον εμπόδιο για να μπει το νερό στην Καρδίτσα».
Οπως εξηγεί, το ρήγμα στο ανάχωμα στο συγκεκριμένο σημείο ήταν ένας ακόμα παράγοντας για να εκτονωθεί η πίεση του νερού και να μειωθεί η απειλή για την πόλη. Στη Μυρίνη, ένα χωριό σε απόσταση δέκα χιλιομέτρων από την Καρδίτσα (λιγότερο σε ευθεία γραμμή), ο Γιώργος Κρανίτσας έμαθε λίγο μετά τις 8 μ.μ. για το σπάσιμο του αναχώματος στην πλευρά της Μαύρικας.
«Αυτό το νερό εδώ σ’ εμάς θα καταλήξει», είπε στον συνομιλητή του από την Καρδίτσα που του μετέφερε τα νέα τηλεφωνικά. Ηξερε ότι θα έπρεπε να προετοιμάζεται για τα χειρότερα. Ηξερε, επίσης, ότι το νερό δεν θα σταματούσε στο δικό του χωριό. Θα συνέχιζε την πορεία του προς τις περιοχές του κάμπου με χαμηλότερη στάθμη και θα έφτανε μέχρι τον Παλαμά και ακόμα πιο πέρα. Ενα άλλο κύμα νερού είχε ήδη αφήσει πίσω του τα πλημμυρισμένα Φάρσαλα και κινούνταν προς την ίδια κατεύθυνση.
Η ανατομία της καταστροφής: Το φράγμα που ξηλώθηκε και τα αναχώματα που έσπασαν-1
Η ειδοποίηση
Αυτό όμως που οι κάτοικοι της περιοχής, με βάση την εμπειρία τους από ανάλογες καταστροφές του παρελθόντος, πίστευαν ότι θα συμβεί, ότι δηλαδή το νερό που δεν μπήκε στην Καρδίτσα αλλά βρήκε τον δρόμο του μέσα από σπασμένα αναχώματα και χαλασμένα φράγματα προς τον κάμπο, θα απειλούσε χωριά, δεν δείχνει να αξιολογήθηκε από τους αρμοδίους.
Οι ίδιοι άνθρωποι που φρόντισαν για την έγκαιρη μετακίνηση των κατοίκων του καταυλισμού της Μαύρικας δεν αντέδρασαν με τον ίδιο αυτοματισμό για τα χωριά στην περιοχή του Παλαμά. Εκεί, το 112 ήρθε το πρωί της Πέμπτης, ενώ η περιοχή είχε ήδη πλημμυρίσει κάποιες ώρες πριν. Και δεν ήταν εντολή εκκένωσης, αλλά προτροπή να μετακινηθούν οι κάτοικοι σε πιο ψηλά σημεία.
Η περιπέτεια των αντιπλημμυρικών από το 1994
Το 1994 η Μεταμόρφωση είχε σκεπαστεί από νερά. Η τωρινή κατάσταση είναι σαν ένα εφιαλτικό déjà vu. Και τότε, έπειτα από πολύ ισχυρή βροχόπτωση, που προκάλεσε πλημμύρες σε Καρδίτσα, Σοφάδες και όλα τα ενδιάμεσα χωριά, τα νερά από υπερχείλιση των ποταμών συγκεντρώθηκαν εκεί και σκέπασαν το χωριό. Η καταστροφή ήταν τεράστια.
Ο Φώτης Αλεξάκος, που τότε ήταν υπεύθυνος στη διεύθυνση έργων της νομαρχίας, μιλάει για ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο πρόγραμμα αντιπλημμυρικών έργων που εκπονήθηκε. «Εγκρίθηκαν σε δραχμές 10+10 δισ. για αποκατάσταση ζημιών και αντιπλημμυρικά. Προβλεπόταν ένα ευρύ πλαίσιο παρεμβάσεων με αποστραγγιστικά έργα και αντλιοστάσια προκειμένου να μην επαναληφθεί ανάλογη καταστροφή.
Τα έργα άρχισαν και συνεχίστηκαν μέχρι περίπου το 2004, όταν και σταμάτησαν με την αλλαγή κυβέρνησης. Στις επαναλαμβανόμενες οχλήσεις τοπικών παραγόντων για συνέχισή τους «η αντιμετώπιση ήταν ότι πρόκειται για “χαμένα λεφτά”», θυμάται ο κ. Αλεξάκος. Αυτά τα έργα μπορεί να είναι κρίσιμες υποδομές, αλλά δεν έχουν «ορατότητα» που μπορεί να αξιοποιηθεί ψηφοθηρικά.
Το φράγμα που δεν έγινε
Στα Φάρσαλα για πρώτη φορά έφθασε μηχανικός, σταλμένος από την τότε κυβέρνηση, το 1958 για να διερευνήσει τι συνέβαινε στην περιοχή και πλημμύριζε συχνά.
Ο μηχανικός έφθασε με μουλάρι μέχρι το σημείο όπου θα έπρεπε να κατασκευαστεί ένα μικρό φράγμα που θα έλυνε το πρόβλημα. Συνέταξε φάκελο για το έργο, που κάπου ξεχάστηκε, κάπου χάθηκε. Το 1992 ο τότε αρμόδιος υπουργός Γιώργος Σουφλιάς, λόγω εντοπιότητας, ενδιαφέρθηκε για το έργο. Ομως, την επόμενη χρονιά άλλαξε η κυβέρνηση και το έργο ξεχάστηκε.
Το 2020 ο «Ιανός» έπληξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα τον Θεσσαλικό Κάμπο. Τα Φάρσαλα «πνίγηκαν» για άλλη μια φορά. Το σχέδιο για το φράγμα του Ενιπέα ήρθε και πάλι στο προσκήνιο. Μαζί με δεσμεύσεις για ταχεία υλοποίηση. Τρία χρόνια μετά, «βρίσκεται στη δεύτερη φάση δημοπράτησης της μελέτης».
Ο «Ιανός» ανέδειξε την ανάγκη για ένα ευρύ πλέγμα αντιπλημμυρικών έργων, ιδιαίτερα καθώς θεωρείται δεδομένο ότι οι φυσικές καταστροφές και τα πλημμυρικά φαινόμενα θα είναι όλο και πιο συχνά. Για τη χρηματοδότηση των αντιπλημμυρικών έργων ανακοινώθηκε ένα μεγάλο πακέτο, συνολικού ύψους περίπου 400 εκατ. ευρώ.
Οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της Καρδίτσας και οι τοπικοί παράγοντες, τρία χρόνια μετά, έχουν πολλά να πουν για τα έργα, για τη χρηματοδότηση, για όσα λέγονται και δεν γίνονται και για όσα γίνονται και δεν λέγονται.
Εργα… επιφανείας
Στη μεγάλη εικόνα, η βασική επισήμανση ανθρώπων που ασχολούνται με τα αυτοδιοικητικά και παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις είναι ότι δεν εκπονήθηκε μια κεντρική, μεγάλη μελέτη, που να συνδέει όλα τα επιμέρους έργα και να δίνει τη συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος. Αντί γι’ αυτό έγιναν πολλά αποσπασματικά, μικρής κλίμακας έργα, συχνά επιφανειακά, με απευθείας αναθέσεις και δυσανάλογα υψηλή χρηματοδότηση για το παραγόμενο αποτέλεσμα.
Στα επιμέρους, σε σχέση με τον Δήμο Καρδίτσας, αναφέρεται από ανθρώπους που παρακολουθούν τα έργα και την κατανομή κονδυλίων ότι από τη χρηματοδότηση περίπου 12,5 εκατ. ευρώ που έλαβε για αποκατάσταση ζημιών και αντιπλημμυρικά έργα, το 60% διατέθηκε «για έργα βιτρίνας και αλλότριους σκοπούς» και μόνο τα υπόλοιπα χρήματα δόθηκαν για έργα που σχετίζονταν αποκλειστικά με τις επιπτώσεις του «Ιανού» ή την πρόληψη για ανάλογη απειλή στο μέλλον.
Αντιστοίχως, πολλές επικρίσεις διατυπώνονται και για την Περιφέρεια. Για έργα βιτρίνας και όχι αποκατάσταση, για ασφαλτικά σε περιοχές που δεν είχαν πληγεί, για απευθείας αναθέσεις, για εργολαβίες με τόσο υψηλές εκπτώσεις που εξαρχής προκαλούσαν αμφιβολίες για την ποιότητα και την επάρκεια των έργων.
Το 112
Γιατί δεν εστάλη εγκαίρως μήνυμα εκκένωσης στην Καρδίτσα;
Απαντώντας στην «Κ», στελέχη της Πολιτικής Προστασίας ανέφεραν ότι το πρωτόκολλο αντιμετώπισης των πλημμυρών είναι διαφορετικό από εκείνο των πυρκαγιών: στις πυρκαγιές ο διαθέσιμος χρόνος για μια εκκένωση είναι περισσότερος, συνήθως υπάρχει κάποια ασφαλής διέξοδος και ο κόσμος προς απομάκρυνση είναι λιγότερος.
Στην περίπτωση των πλημμυρών η βασική σύσταση είναι η απαγόρευση της κυκλοφορίας και η παραμονή σε ψηλά σημεία. Σημειώνεται ότι από τις 5 έως τις 7 Σεπτεμβρίου εστάλησαν 33 μηνύματα από το 112 στους νομούς Καρδίτσας και Τρικάλων για απαγόρευση κυκλοφορίας. Πάντως, στις 8 Σεπτεμβρίου δόθηκε εγκαίρως μήνυμα εκκένωσης των οικισμών περί τον Πηνειό, όταν διαπιστώθηκε η επικίνδυνη άνοδος της στάθμης του.
