Blackpaint και Cavaliere, οι παρατηρήσεις σας είναι πολύ σωστές.
Όμως η έκφραση «νατουραλισμός» και «ρεαλισμός» χρησιμοποιούνται με την ευρεία τους έννοια, ακόμα και σε κείμενα τέχνης, με τη φιλοσοφική ή προφανή θα λέγαμε σημασία τους, παρά σαν αναφορά σε ένα πολύ συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ρεύμα μιας ειδικής εποχής.
Θα αναφέρω δυο παραδείγματα που έχω μπροστά μου : Ο Μάλεβιτς στο κείμενό του «ο μη αντικειμενικός κόσμος», προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί οι σύγχρονοί του ήταν εχθρικοί με τη μοντέρνα τέχνη, μίλησε για «δυο κανόνες», τον «νατουραλιστικό» που αποδίδει τα πράγματα στις φυσικές τους αναλογίες, και τον «εικαστικό» που αδιαφορεί για το «φυσικό»…
Εντελώς αντίστοιχα ο Φλορένσκι, ένας ορθόδοξος μοναχός στη Ρωσία των αρχών του 20 ου αιώνα μίλησε με όρους «ρεαλισμού» προσπαθώντας να αντιπαραβάλει την Αναγεννησιακή με τη βυζαντινή Τέχνη, και παρόλο που το κίνημα του ρεαλισμού ήταν ανύπαρκτο στις ιστορικές εποχές που αναφερόταν, καταλαβαίνει κανείς πολύ καλά τι διακυβεύεται με τον όρο που χρησιμοποιεί.
Και τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος.
Από την άλλη βέβαια, η παρατήρηση του Cavaliere, ότι η αφαίρεση υπάρχει σε κάθε έργο, είναι ιδιαίτερα διεισδυτική. Ωστόσο από την πλευρά μου, δεν σταμάτησα να αναφέρομαι σε ένα φαινόμενο δυαδικό, μια ταλάντωση που οι ακραίες της θέσεις είναι απαραίτητο να γίνουν συνειδητές γιατί μόνον έτσι μπορούμε να συλλάβουμε το φαινόμενο. Ενδιάμεσα υπάρχουν προφανώς άπειρες παραλλαγές, πάντα όμως υπερτερεί η τάση προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση.
Εφόσον αναφέρομαι στη ζωγραφική, το δίπολο αναπαραστατικής-αφηρημένης τέχνης με απασχολεί σε επίπεδο οπτικής αντίληψης, η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει δυο λειτουργίες: μια λήψη και μια αντι-λήψη.
Και η μεν λήψη αφορά το αισθητηριακό ερέθισμα, την αίσθηση της όρασης. Η δε αντίληψη αφορά την επεξεργασία του εγκέφαλου στο σήμα αυτό, το πως δηλαδή τα απλά σήματα φωτός μεταφράζονται στο νοηματοδοτημένο κόσμο που αντιλαμβανόμαστε γύρω μας.
Άρα αμέσως, αμέσως, ερχόμαστε στο πολύ γνωστό φιλοσοφικό πρόβλημα της διάστασης ανάμεσα στην αίσθηση και τη νόηση και στο κατά πόσο υπερτερεί η μια ή η άλλη, στη γνώση του κόσμου.
Αν η γνώση του κόσμου είναι δημιούργημα του νου, τότε η αισθητηριακή αντίληψη είναι ανεπαρκής, θα μπορούσε και η ίδια η Φύση να είναι ανεπαρκής, όπως και κάθε απόπειρα να αναπαραστήσεις τον κόσμο «φυσικά».
Αν πάλι, όπως λέει ο Λοκ, δεν υπάρχει τίποτα στο νου που να μην έχει πρώτα καταγραφεί από την αίσθηση, τότε αυτή δεύτερη γίνεται κεντρική.
Άρα και στη ζωγραφική, η στροφή προς τη Φύση και την αίσθηση, ή η στροφή προς το Νου, δεν είναι απλά «μίμηση» ή «αρρώστια» αντίστοιχα. Είναι επιλογή, είναι στάση ζωής. Και κάθε επιλογή έχει ένα πολύ μεγάλο συγκινησιακό φόρτο, και σε μαζική κλίμακα χαράσσει πολιτισμούς.
Απαντώντας τώρα σε σένα ST41 (δε θυμαμαι τα νούμερα
) να πούμε ότι το δίπολο αίσθηση-νους για παράδειγμα, επανέρχεται στη φιλοσοφία από τις απαρχές της μέχρι σήμερα, και εκεί ακριβώς έγκειται η λογική της "κυκλικότητας" που επισημαίνω. Δεν είναι λάθος νομίζω αυτό, όπως δεν είναι λάθος να χαρακτηρίζουμε τον Δημόκριτο υλιστή, χρησιμοποιώντας τον ίδιο όρο που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη φιλοσοφία του Μαρξ.
Η άποψη ότι δεν υπήρχαν τα τεχνικά μέσα σε μια εποχή σε σχέση με την επόμενή της, δεν μου εξηγεί γιατί ο άνθρωπος του μεσαίωνα για παράδειγμα, με πλήρη ανάπτυξη της γλυπτικής και της τοιχογραφίας από τους προγενέστερους, εγκαταλείπει τα επιτεύγματά τους, και αρχίζει και ζωγραφίζει άκαμπτα, δισδιάστατα και με μη αναγνωρίσιμες μορφές.
Αυτό που με απασχολεί όμως, δεν είναι ότι μπορεί να έχουμε μπλέξει τις ονομασίες καλλιτεχνικών ρευμάτων και φιλοσοφικών σχολών. Ούτως ή άλλως στην ακαδημαϊκή μου εκπαίδευση στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης (ακούς Blackpaint;) αγκομαχώντας πέρναγα τα εξάμηνα, και με πολλή αντιγραφή.
Με απασχολεί που ήδη έκανα ένα λάθος στην πρώτη μου ισχνή αναφορά στη νευροεπιστήμη. Φαντάσου τι έχει να γίνει όταν αρχίσω να αυτοσχεδιάζω μετά....
