Συστατικά μέρη τῆς λέξης
Αὐτά εἶναι:
1) Ρίζα. Εἶναι τό βασικό κι ἀμετάβλητο στοιχεῖο μιᾶς
ὁμάδας συγγενῶν λέξεων καί ὑποδηλώνει τήν κύρια
σημασία τους. Π.χ. στρέφ-ω, στροφ-ή, στρέφ-μα
(στρέμμα).
Ἡ βασική κι ἀμετάβλητη μορφή τῆς ρίζας βρίσκεται,
εἴτε σέ ὁμάδα συγγενῶν ἐτυμολογικά λέξεων
εἴτε στό β’ ἀόριστο τῶν ρημάτων. Π.χ. τί-θη-μι,
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
11
ἔ-θη-κα, ἔ-θε-μεν, βάλ-λω, ἔ-βαλ-ον κ.λπ.
Πολλῶν ρημάτων ἡ ρίζα παρουσιάζεται μέ δυό
ἤ καί τρεῖς μορφές, π.χ. λείπ-ω / ἔ-λιπ-ον /
λέ-λοιπ-α, τείν-ω / τεν-ῶ / τά-σις / ἀ-λοιφ-ή /
ἄλειφ-μα (ἄλειμμα) / πείθ-ω / ἔ-πιθ-ον κ.λπ.
2) Θέμα. Λέγεται τό ἀμετάβλητο μέρος μιᾶς λέξης
πού μένει μετά τήν ἀφαίρεση τῆς κατάληξης.
Π.χ. λιμήν, λιμένος, ἀψίς, ἀ-ψίδ-ος κ.λπ.
Τό θέμα δημιουργεῖται συνήθως ἀπ’ τή ρίζα μέ τήν
προσθήκη στοιχείων πού λέγονται προσφύματα.
Π.χ. φροντ-ιδ-ς (φαίνεται στή γενική μετά
τήν ἀφαίρεση τῆς κατάληξης), φροντίδ-ος,
ὅπου τό -ιδ- εἶναι τό πρόσφυμα παραγωγῆς.
Σέ μερικές περιπτώσεις τό θέμα εἶναι τό ἴδιο μέ
τή ρίζα, δηλ. συμπίπτει μ’ αὐτήν, ὅπως π.χ. στά
πρωτόκλιτα ὀνόματα: τιμ-ή, ποιν-ή, φων-ή κ.λπ.
Τά ρήματα ἔχουν δυό θέματα: α) τό ρηματικό,
μέ τό ὁποῖο σχηματίζονται ὅλοι οἱ τύποι τοῦ αὐτοῦ
χρόνου, π.χ. ρίπτ-ω, τρέπ-ω, τρέπ-ειν κ.λπ. καί
β) τό χρονικό, μέ τό ὁποῖο σχηματίζονται οἱ
ἀρχικοί χρόνοι του, π.χ. ρίπ-σ-ω (ρίψω), τέ-τρο-φα
καί τέ-τρα-φα.
Τῶν ρημάτων τό θέμα βρίσκεται ἀπ’ τό πρῶτο
πρόσωπο τοῦ ἐνεστώτα ἤ τοῦ ἀόριστου, ἐνῶ τῶν
ὀνομάτων ἀπ’ τή γεν. τοῦ ἑνικ. ἤ δοτ. τοῦ πληθυντ.
3) Χαρακτήρας. Εἶναι τό τελευταῖο γράμμα
τοῦ θέματος κι ἀποτελεῖ τό χαρακτηριστικό
γνώρισμα τῆς κλίσης τοῦ ὀνόματος ἤ τοῦ ρήματος,
π.χ. τρέφ-ω.
4) Κατάληξη. Εἶναι, σ’ ἀντίθεση μέ τό θέμα,
τό μεταβλητό μέρος τῆς λέξης. Οἱ καταλήξεις
τῶν ὀνομάτων λέγονται πτωτικές, ἐνῶ τῶν ρημάτων
προσωπικές.
5) Προσφύματα. Εἶναι διάφορα μορφολογικά
στοιχεῖα πού προσκολλῶνται ἀνάμεσα στή ρίζα καί
στήν κατάληξη ἤ σ’ ἄλλα σημεῖα τῆς λέξης. Ἄν τό
πρόσφυμα μπαίνει στήν ἀρχή, λέγεται πρόθημα
ἤ προθεματικό, π.χ. ἄ-λοχος (=σύζυγος). Ἄν μπαίνει
στή μέση, λέγεται ἐπένθημα, π.χ. κηλ-ῖδ-ος.
Ἄν μπαίνει στό τέλος, λέγεται επίθημα, π.χ.
δο-τήρ.
https://mandoulides.edu.gr/wp-content/u ... oulidi.pdf