Phorum.com.gr

Σουλτανικό φιρμάνι του 1675.

Λίγο πριν το 1675, οι χριστιανοί κάτοικοι της Κασταμονής του Πόντου έστειλαν στην Υψηλή Πύλη μια διαμαρτυρία σχετικά με μια αυθαιρεσία των Τούρκων αξιωματούχων της περιοχής τους. Πιο συγκεκριμένα, οι χριστιανοί της Κασταμονής έφερναν στα σπίτια τους δασκάλους για να μαθαίνουν στα παιδιά γράμματα. Όμως, οι τοπικοί Τούρκοι διοικητές για να συνεχίσουν να επιτρέπουν αυτά τα κατ’ οίκον μαθήματα στα σπίτια των χριστιανών απαιτούσαν να τους δοθούν μεγάλα χρηματικά ποσά, πράγμα που προκάλεσε και την αποστολή της έγγραφης διαμαρτυρίας των χριστιανών της περιοχής στον σουλτάνο. Ο σουλτάνος δικαίωσε τους χριστιανούς στο αίτημά τους και εξέδωσε γι’ αυτούς ειδικό φιρμάνι.

Το κείμενο αυτού του φιρμανιού είναι άκρως αποκαλυπτικό, όπως και όλο το περιστατικό, για το πόσο ελεύθερη ήταν τελικά η παιδεία των Ελλήνων στα χρόνια της δεινής δουλείας, αναφέροντας σχετικά με την ανεξέλεγκτη αυθαιρεσία των τοπικών αξιωματούχων τα εξής:

«Μολονότι δεν υπήρχε λόγος να ταλαιπωρούν (τους χριστιανούς της Κασταμονής) επειδή διδάσκουν στα σπίτια τους σύμφωνα με τα ήθη τους το Ευαγγέλιο στα αρσενικά χριστιανόπουλα, κάποιοι απ’ την τάξη των ανθρώπων της εξουσίας, μόνο και μόνο για να τους αποσπάσουν χρήματα, τους παίρνουν χωρίς λόγο και αιτία, και ενάντια στον ιερό νόμο, όλα τους τα χρήματα. Η καταπίεση και η αυθαιρεσία τους δεν έχει τελειωμό(!!). […] Επειδή αιτήθηκαν να αναληφθούν ενέργειες […] και να εκδοθεί αυτοκρατορικό διάταγμα που να απαγορεύει και να αποτρέπει την καταπίεση και την αυθαιρεσία τους, όπως την εξέθεσαν, συντάχτηκε διαταγή μου, για να πάψουν να καταπιέζονται.»

Πραγματικά πολύ εντυπωσιακό κείμενο για την απίστευτη βαρβαρότητα των τοπικών Τούρκων διοικητών εναντίον της παιδείας των Ελλήνων. Με όσα αναφέρει αυτό το φιρμάνι αποδομεί πλήρως τον βασικό κορμό της επιχειρηματολογίας των αναθεωρητών ιστορικών για την απόρριψη της ύπαρξης του κρυφού σχολειού. Σύμφωνα με αυτούς, οι Τούρκοι «δεν είχαν» κανέναν «λόγο να εμποδίσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση» «γιατί αδιαφορούσαν εντελώς για τις εσωτερικές υποθέσεις των ραγιάδων», αλλά και για την ίδια «τη μόρφωση», δείχνοντας έτσι μια «σχετική ανεκτικότητα έναντι των υποδούλων». Όπως όμως αντιλαμβανόμαστε από τα παραπάνω, συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο. Οι Τούρκοι ενδιαφέρονταν και μάλιστα πάρα πολύ για τις ιδιωτικές υποθέσεις των Ελλήνων. Και ειδικά αν αυτές είχαν σχέση με την παιδεία και την μόρφωση, μιας και είχαν έναν πολύ καλό λόγο για να «εμποδίσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση» των υπόδουλων Ελλήνων: Το χρήμα.

Οι τοπικοί Τούρκοι διοικητές απαιτούσαν τεράστια χρηματικά ποσά όχι μόνον για να δώσουν άδεια ίδρυσης και λειτουργίας ενός σχολείου, αλλά ακόμη και για να επιτρέπουν στους Έλληνες να μαθαίνουν γράμματα στο σπίτι. Όπως λέει ο ίδιος ο σουλτάνος στο φιρμάνι του, οι Τούρκοι διοικητές προκειμένου να επι τρέψουν κάτι τέτοιο στους δύστυχους ραγιάδες του, τους έπαιρναν «όλα τους τα χρήματα». Και είναι πραγματικά πολύ εντυπωσιακό να βλέπουμε τον ίδιο τον σουλτάνο να ομολογεί πως «η καταπίεση και η αυθαιρεσίες» που ασκούσαν οι Τούρκοι αξιωματούχοι στους Έλληνες «δεν είχαν τελειωμό».

Αλληλοδιδακτικά Σχολεία Χανίων και Ρεθύμνου, 1821.

Πριν την επανάσταση του 1821 λειτουργούσαν στην Κρήτη δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία, ένα στα Χανιά και ένα στο Ρέθυμνο. Τα σχολεία αυτά λειτουργούσαν με άδεια που είχαν πάρει από τους Τούρκους διοικητές, η οποία είχε πληρωθεί με πολλά χρήματα. Όμως στα μέσα Μαρτίου του 1821, ο τουρκικός όχλος τα έκλεισε βίαια, επειδή τα θεωρούσαν ως σχολεία «αποστασίας και πολέμου» και διότι τους εξόργιζε ιδιαίτερα η αλληλοδιδακτική μέθοδος που τα σχολεία αυτά χρησιμοποιούσαν. Τα σχετικά γεγονότα περιγράφει ο Σ. Τρικούπης, ένας ιστορικός ο οποίος είχε θέσει ως θεμέλιο της συγγραφής του την πίστη στην αλήθεια και την δικαιοσύνη , γράφοντας έτσι ένα έργο μετρημένο, χωρίς στόμφο :

«Πρό τινος καιρού, είχον συστηθή εν ταις πρωτευούσαις των Χανίων και της Ρεθύμνης δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία. Αν και η περί της συστάσεως αυτών άδεια ηγοράσθη διά αδράς δαπάνης, και η διδασκαλία ήτον η συνήθης, τα σχολεία ταύτα εθεωρήθησαν σχολεία αποστασίας και πολέμου, εκλείσθησαν μεσούντος του Μαρτίου και οι διδάσκαλοι εφυλακίσθησαν.»

Τα σχολεία έκλεισαν. Όμως, οι δάσκαλοι που δίδασκαν σ’ αυτά δεν φυλακίσθηκαν μόνον, αλλά ένας από αυτούς εκτελέστηκε, μαζί με τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ. Και όλα αυτά διαπράχθηκαν από τον ασυγκράτητο και μανιασμένο τουρκικό όχλο, ο οποίος δεν υπάκουε ούτε στον Τούρκο πασά:

«Παρωργισμένοι οι Τούρκοι της Κυδωνίας εναντίον του επισκόπου της Κισάμου Μελχισεδέκ, […] μισούντες δε και τον εν τω φρουρίω αλληλοδιδάσκαλον Καλλίνικον Βερροιαίον, δια τον νέον της διδασκαλίας τρόπον, […] ώρμησαν […] και αμφοτέρους οχλαγωγικώς έρριψαν εις τα φυλακάς του φρουρίου, καίτοι εναντιουμένου του Λατίφη, πασά τότε όντος της διοικήσεως Κυδωνίας. […]

Εκ συνθήματος δε, αυθημερόν σχεδόν, απήγαγον και οι εν Ρεθύμνη Τούρκοι εκ των χωρίων τον αλληλοδιδάσκαλον Γεώργιον Βάον Σίφνιον, όστις ομοίως […] εδίδασκεν την αυτήν νέαν μέθοδον. […]

Οχλαγωγικώς, λοιπόν, μετ’ ου πολύ οι Τούρκοι [της Κυδωνίας], διαρρήξαντες την ειρκτήν, απήγαγον εις την αγχόνην […] τον αρχιερέα και [τον] ελληνοδιδάσκαλον. […] Απαγχονίσαντες δε τούτους, ετράπησαν παραχρήμα εις βιαιοπραγίας κατά χριστιανών.»

Τελικά, ο τουρκικός όχλος

«20 χωριά και πολλά μοναστήρια έκαυσε, όσους χριστιανούς ηύρεν, όλους εξωλόθρευσεν, πνίξας, σφάξας, καύσας και κρεμάσας, και δι’ όλης δεκαπενθημερίας επώλει εν τη αγορά των Χανίων γυναίκας », όπως αναφέρει και πάλι ο Τρικούπης.

Ο τουρκικός όχλος, μανιασμένος και ανεξέλεγκτος, συνέλαβε τους δασκάλους των δύο σχολείων, τον Καλλίνικο στα Χανιά και τον Γεώργιο Βάο στο Ρέθυμνο, και τους έριξαν στην φυλακή. Μαζί συνέλαβαν και τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ. Η φυλάκιση του Καλλίνικου και του Μελχισεδέκ αποδείχτηκε ιδιαίτερα ανεπαρκής για να κατασιγάσει την ασυγκράτητη θηριωδία του όχλου των Χανίων. Γι’ αυτό κάποια στιγμή διέρρηξαν την φυλακή και τους οδήγησαν στην κρεμάλα. Και αφού τους κρέμασαν, ετράπησαν αμέσως σε απερίγραπτες θηριωδίες κατά των χριστιανών, χωρίς πια κανείς να μπορεί να τους συγκρατήσει. Ο τελικός απολογισμός της φρίκης ήταν να καούν 20 χωριά και πολλά μοναστήρια και να εξοντωθούν όλοι οι χριστιανοί της επαρχίας Κυδωνίας που έπεσαν στα χέρια του εξαγριωμένου και εξαχρειωμένου τουρκικού όχλου, ο οποίος πουλούσε επί δεκαπέντε μέρες μέσ’ την αγορά των Χανίων γυναίκες. Και όλα αυτά διότι θεώρησαν ότι τα αλληλοδιδακτικά σχολεία θα οδηγούσαν τους Έλληνες στην επανάσταση και τον πόλεμο.

Σουλτανικό φιρμάνι Χάττι Χουμαγιούν, 1856.

Η τελευταία μαρτυρία που παραθέτουμε για την απαγόρευση των ελληνικών σχολείων κατά την τουρκοκρατία προέρχεται από την κορυφαία βαθμίδα της οθωμανικής διοίκησης, από τον ίδιο τον σουλτάνο. Μετά το 1821 η παιδεία των Ελλήνων στην Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να συνέρχεται μόνον με την πολιτική του τανζιμάτ, η οποία ξεκίνησε με το διάταγμα του Γκιουλχανέ, το 1839, αλλά η ουσιαστική ολοκλήρωσή της έγινε μόνον με την έκδοση του Χάττι Χουμαγιούν, το 1856. Με ρητή και συγκεκριμένη πρόβλεψη που περιλαμβάνονταν στο Χάττι Χουμαγιούν, οι χριστιανοί αποκτούσαν την δυνατότητα να επισκευάζουν και να λειτουργούν τα σχολεία τους ελεύθερα, χωρίς κανείς να μπορεί να τους εμποδίσει. Αυτό ακριβώς επιβεβαιώνει, με τον πιο επίσημο τρόπο, το κλίμα απαγόρευσης και καταπίεσης που κυριαρχούσε μέχρι τότε στην Οθωμανική αυτοκρατορία για τα θέματα αυτά. Το Χάττι Χουμαγιούν όριζε συγκεκριμένα τα εξής:

«Άρθρον Δ΄. Εις τα πόλεις, τας κωμοπόλεις και τα χωρία, εν οις ο πληθυσμός ανήκει καθ’ ολοκληρίαν εις εν θρήσκευμα, ουδέν κώλυμα θέλει παρεμβληθή εις την επισκευήν ή ανοικοδόμησιν κατά το αρχικόν σχέδιον των οικοδομών των καθιερωμένων εις την λατρείαν, των σχολείων, των νοσοκομείων και των νεκροταφείων.»

Ο σουλτάνος, σε αντίθεση με τους αναθεωρητές ιστορικούς, γνώριζε πολύ καλά πως πολλοί τοπικοί αξιωματούχοι του όχι μόνον δεν επέτρεπαν στους χριστιανούς να ιδρύουν καινούργια σχολεία, αλλά ότι τους απαγόρευαν να επισκευάσουν ακόμη και αυτά που ήδη είχαν. Γι’ αυτό και τους διατάζει να μην βάζουν στο εξής κανένα εμπόδιο στους χριστιανούς που θα ήθελαν να επισκευάσουν ή και να ξαναχτίσουν κάποιο σχολείο τους που είχε γκρεμιστεί.

Εκεί όμως που το Χάττι Χουμαγιούν λαμβάνει ειδική μέριμνα είναι στο θέμα της ανέγερσης από τους χριστιανούς καινούργιων σχολείων. Στην περίπτωση αυτή η αρμοδιότητα για την έκδοση της σχετικής άδειας αφαιρούνταν από τους τοπικούς διοικητές και μεταφέρονταν πλέον απευθείας στην κυβέρνηση, η οποία και θα την παραχωρούσε με ειδικό σουλτανικό φιρμάνι:

«Άρθρον Δ΄. Όταν επέλθη η ανάγκη να ανεγερθώσι νέα τοιαύτα οικοδομήματα [εκκλησίες, σχολεία, νοσοκομεία], το σχέδιον και το σχήμα, εγκριθέντα υπό του πατριάρχου ή των αρχηγών της κοινότητος, θέλουσιν υποβάλλεσθαι άπαξ μόνον εις την Υψηλήν Πύλην, ήτις θέλει δέχεσθαι τα παρουσιασθέντα σχέδια και διατάσση την εκτέλεσιν αυτών σύμφωνα με Αυτοκρατορικόν Διάταγμα, όπερ προς τούτο θέλει εκδίδοσθαι.»

Ένα διάταγμα σαν το Χάττι Χουμαγιούν δεν ήταν δυνατόν να είχε εκδοθεί αυθόρμητα από την σουλτανική εξουσία, αλλά μόνον μετά από την πολύ ισχυρή πίεση των μεγάλων δυνάμεων. Γι’ αυτό και ο υπουργός εξωτερικών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας υποχρεώθηκε το 1867 να υποβάλει ειδικό υπόμνημα προς αυτές σχετικά με την πιστή τήρηση και εφαρμογή του. Στο 10ο σημείο εκείνου του υπομνήματος, ο υπουργός διαβεβαίωνε τις μεγάλες δυνάμεις ότι τα σχολεία των χριστιανών υπηκόων του σουλτάνου λειτουργούσαν πλέον εντελώς ελεύθερα και απρόσκοπτα. Πράγμα που δείχνει πως μέχρι τότε αυτό όχι μόνον ήταν ζητούμενο, αλλά ότι τις περισσότερες φορές απλά δεν συνέβαινε καθόλου:

«10ον. Ως προς τα σχολεία τα ιδρυθέντα και διευθυνόμενα υπό των κοινοτήτων, αφίεται αυταίς η πληρεστέρα ελευθερία εκ μέρους της Αυτοκρατορικής Κυβερνήσεως, ήτις ουδέποτε επεμβαίνει .»

Όμως, το πιο σημαντικό και κυρίως το πιο αποκαλυπτικό σημείο του παραπάνω υπομνήματος είναι το 1ο, στο οποίο η οθωμανική κυβέρνηση παραδέχεται ευθέως και με τον πιο επίσημο τρόπο την βαρβαρότητα και την φρίκη που είχαν βιώσει όλους τους προηγούμενους αιώνες οι χριστιανοί ραγιάδες του σουλτάνου. Αναφέρει το υπόμνημα σχετικά:

«1ον. Προ της κηρύξεως του Τανζιματίου ,δια του Χάττι Σερίφ του Γκιουλχανέ, […] η ελευθερία, η τιμή και η ιδιοκτησία των Οθωμανών υπηκόων ήσαν εκτεθειμέναι εις τους κινδύνους και τας καταχρήσεις κοινωνικού οργανισμού, εις ον και αυτή η εκτέλεσις των νόμων υπήρχεν εξηρτημένη εκ της κυριάρχου θελήσεως των εχόντων την εξουσίαν .»

Όπως παραδέχεται με τον πιο επίσημο τρόπο η «οθωμανική διοίκηση», πριν από το τανζιμάτ η ελευθερία, η τιμή και η ιδιοκτησία των χριστιανών ραγιάδων του σουλτάνου ήταν στο απόλυτο έλεος «των εχόντων την εξουσίαν», δηλαδή των τοπικών διοικητών. Ασφαλώς οι «Οθωμανοί υπήκοοι» που ήταν τα θύματα αυτών των διοικητών δεν ήταν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της αυτοκρατορίας, αλλά οι χριστιανοί. Άλλωστε και το τανζιμάτ γι’ αυτό ακριβώς έγινε, για υπερασπιστεί και να κατοχυρώσει τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα των μη μουσουλμάνων , οι οποίοι μέχρι τότε ήταν τα απροστάτευτα θύματα της θηριωδίας και την τυραννίας του τελευταίου πάσα ή μπέη της αυτοκρατορίας.

Και όμως, παρά τούτη την εντυπωσιακή και τόσο επίσημη ομολογία της ίδιας της Υψηλής Πύλης για την βαρβαρότητα και την τυραννία που ασκούσαν οι Τούρκοι στους χριστιανούς ραγιάδες τους όλους τους προηγούμενους αιώνες πριν το τανζιμάτ, οι αναθεωρητές ιστορικοί δεν διστάζουν να υποστηρίξουν πως «η οθωμανική περίοδος ώς και το 1914 μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις πλέον ευνοϊκές συμβιώσεις κυρίαρχων μουσουλμάνων και υποτελών χριστιανών» . Κατά την οποία, μάλιστα, οι χριστιανοί ραγιάδες απολάμβαναν μεγάλη πρόοδο και ευημερία ...

http://www.kryfosxoleio.com/post/49#_ftnref170

Επί κατοχής μια χαρά σχολείο υπήρχε. Κουμάντο έκαναν οι παπάδες και δίδασκαν ανθελληνισμό και υπακοή στο σουλτάνο.
Το κανονικό κρυφό σχολείο υπήρχε αλλά δεν το προωθούσαν οι ιερωμένοι αλλά οι επαναστάτες.

1451 έγραψε: 14 Αύγ 2020, 12:09 Επί κατοχής μια χαρά σχολείο υπήρχε. Κουμάντο έκαναν οι παπάδες και δίδασκαν ανθελληνισμό και υπακοή στο σουλτάνο.
Το κανονικό κρυφό σχολείο υπήρχε αλλά δεν το προωθούσαν οι ιερωμένοι αλλά οι επαναστάτες.

Βέβαια ! Κουμάντο έκαναν οι τραγόπαπες που δίδασκαν αθελληνισμό ...

Δες εδώ μερικούς τέτοιους αρχιτραγόπαπες ( Μηνιάτη , Λούκαρι , Φιλιππίδη , Νοταρά , Νεκτάριο ) :


viewtopic.php?f=24&t=12494&p=1441777#p1438421
viewtopic.php?f=24&t=12494&p=1441777#p1441777

Ζαποτέκος έγραψε: 14 Αύγ 2020, 11:46 σε αντίθεση με τους αναθεωρητές ιστορικούς,

Οι αναθεωρητές ιστορικοί όμως θεωρούν επίσης το Τανζιμάτ και τα σχετικά με τις πιέσεις των μεγάλων δυνάμεων ιμπεριαλιστική επέμβαση. Αυτά για να ξέρεις με ποιούς έχεις να κάνεις.

πατησιωτης έγραψε: 14 Αύγ 2020, 12:28

Ζαποτέκος έγραψε: 14 Αύγ 2020, 11:46 σε αντίθεση με τους αναθεωρητές ιστορικούς,

Οι αναθεωρητές ιστορικοί όμως θεωρούν επίσης το Τανζιμάτ και τα σχετικά με τις πιέσεις των μεγάλων δυνάμεων ιμπεριαλιστική επέμβαση. Αυτά για να ξέρεις με ποιούς έχεις να κάνεις.

Γιατί οι σημερινοί Έλληνες είναι αχάριστοι. Αντίθετα οι αγωνιστές του '21 εκτιμούσαν τις ... ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που συνέβαλαν στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Τόσο πολύ που τις θυμούνταν μέχρι και στις διαθήκες τους.

Δέομαι θερμώς και των τριών φιλανθρώπων δυνάμεων, αίτινες έχυσαν τόσον αίμα, και τόσας άλλας πολυειδείς θυσίας υπέρ της Ελλάδος έκαμαν , να μη ανεχθούν επομένως και ακολούθως να δουλωθή από κανένα άνθρωπον, αλλά να στη­ρίξουν την ελευθερίαν της και τους καλούς της Νόμους και να την υπερασπίζωνται.

viewtopic.php?f=11&t=24128#p1440200

Που 'σαι Μαυρομιχάλη να τους δεις να κάνουν πορεία προς την ΗΠΑνική πρεσβεία .

Σχολή Δημητσάνας
Με τα Ορλοφικά η σχολή έκλεισε.
http://www.saint.gr/3233/saint.aspx
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CF ... E%BF%CF%82

Φώτιος Χρυσανθακόπουλος ή Φωτάκος. Υπασπιστής του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

«Μόνοι των οι Έλληνες εφρόντιζαν δια την παιδείαν, η οποία εσυνίστατο εις το να μανθάνουν τα κοινά γράμματα και ολίγην αριθμητικήν ακανόνιστον. Εν ελλείψει δε διδασκάλου, ο ιερεύς εφρόντιζε περί τούτου. Όλα αυτά εγίνονταο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους.»

http://www.kryfosxoleio.com/post/224

Χρήστος Βυζάντιος

Ο Χρήστος ( ή Χρίστος ) - Σκαρλάτος Βυζάντιος ( 1805 - 1877 ) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Πολέμησε στον Αγώνα του '21 και το 1854 εισέβαλε με επαναστατικό σώμα στην Θεσσαλία. Το 1866 συμμετείχε στην Κρητική Επανάσταση. Το 1876 πήγε στην Σερβία να βοηθήσει την εξέγερση ( 1876 - 78 ) των Σέρβων. Πέθανε στην Σερβία το 1877. Έγραψε Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών ων συμμετέσχεν ο τακτικός στρατός από του 1821 μέχρι του 1833.

«Οι νάρθηκες των εκκλησιών εχρησίμευον εις σχολεία των παίδων διδασκομένων βαναύσως πως τα κοινά λεγόμενα γράμματα υπό των ιερέων αυτών. Κατά δε τα τέλη του παρελθόντος αιώνος συνεστήθησαν μεν ελληνικά σχολεία εν Κωνσταντινουπόλει, Σμύρνη, Κυδωνίαις, Ιωαννίνοις, Χίω, αλλά ταύτα δεν διήρκεσαν επί πολύ· διότι η τουρκική εξουσία, ραδιουργουμένη υπό των Ιησουιτών, κατέστρεψεν αυτά...»

Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων ( 1780 - 1857 )

Ήταν λόγιος , κληρικός και διαφωτιστής. Το 1842 ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων στον επιμνημόσυνο λόγο, που εκφωνεί στην Αθήνα για τους ευεργέτες Ζωσιμάδες τονίζει :

«... ’Αλλ ' η Πανάγαθος Πρόνοια, καθώς εφώτιζε τας μαίας και εζωογόνει κρυφίως τα άρρενα των Εβραίων, ωσαύτως διέταξε και ψυχάς ευσεβείς και φιλοθέους και ταύτας ούτε Αιγυπτίας, αλλ' ομογενείς και ομόφρονας, αίτινες εν ταπειναίς εκκλησίαις και απωκισμένοις μοναστηρίοις, και εν σχολαίς μικραίς και πενιχραίς, δια της Ιεράς διδασκαλίας, εμαίευον εις ζωήν τα πάτρια των αιχμαλώτων Ελλήνων φρονήματα».

Τις συνέπειες της τουρκικής βίας και τυραννίας για την ίδρυση και την λειτουργία των ελληνικών σχολείων περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο εξ Οικονόμων. Μια μαρτυρία που βαραίνει ιδιαίτερα, καθώς ο Οικονόμος ήταν ένας από τους κινητήριους μοχλούς της ανάπτυξης της παιδείας των Ελλήνων πριν την επανάσταση. Στον λόγο του Προτρεπτικός προς τους Έλληνας, που έστειλε στην επαναστατημένη Ελλάδα την 1η Οκτώβρη του 1821 , αναφέρεται, μεταξύ των άλλων, και στην στάση που κρατούσαν οι Τούρκοι απέναντι στα σχολεία και την παιδεία των Ελλήνων, λέγοντας τα εξής :

«[Οι Τούρκοι] πιστεύουν πως όλη των ανθρώπων η σοφία κατοικεί εις το Κοράνιον, και επομένως όλα τα άλλα βιβλία του κόσμου […] πρέπει να καώσι. Κατά τούτο το δόγμα των Τούρκων ποίον σχολείον ηδύνατο να σταθεί εις την Ελλάδα; Χάρις εις την πλεονεξίαν των κατά τόπους κρατούντων και εις τας συνετάς οικονομίας των εν Κωνσταντινουπόλει προυχόντων του γένους […] διατηρούντο τα πολυπαθή σχολεία μας. […] Και μεθ’ όλα ταύτα, ποσάκις εκινδύνευσαν! Το σχολείον της Κωνσταντινουπόλεως μετά τον θάνατον του γενναίου και αειμνήστου προστάτου και συνίστορος αυτού Δημητρίου Μουρούζη ημελήθη διόλου [=εντελώς], μάλλον δια φόβον, παρά δι’ άλλας ασυμφωνίας των Βυζαντινών. Το σχολείον των Κυδωνιατών ολίγον έλειψε να κατασκαφή εκ θεμελίων, αν δεν εξαγόραζον τούτο δια πολλών χρημάτων και μυρίων εφευρέσεων ο τότε μέγας διερμηνεύς και η επιμέλεια του αοιδίμου της Εφέσου μητροπολίτου Διονυσίου. Το σχολείον της Σμύρνης εδιώκετο, δια μόνον έν μεγάλον έγκλημα, ότι διδάσκει μαθηματικά και φιλοσοφία, ήγουν (κατά την τουρκικήν εξήγησιν) τακτικήν και αθεΐαν. Τοιουτοτρόπως η τουρκική δυναστεία προστάζεται από την θρησκείαν να μην θεωρεί τους υπηκόους Έλληνας άλλως πως, ή μη ως άπιστα ανδράποδα, χρεωστούντα να διάγωσιν αείποτε μωρά και τυφλά και αμαθή.»

Το γένος είχε στ’ αλήθεια σπουδαία και αξιοθαύμαστα σχολεία κατά την ύστερη τουρκοκρατία. Όμως όλα αυτά, αποκαλύπτει ο Οικονόμος, λειτουργούσαν μόνον χάρις στα πολλά και συνεχή μπαχτσίσια που έδιναν οι Έλληνες προύχοντες στους τοπικούς πασάδες και μπέηδες. Αλλά και έτσι ακόμα, τα σχολεία αυτά κινδύνευαν ανά πάσα ώρα και στιγμή να ξεριζωθούν από τα θεμέλια τους, όποτε το μόνο που τα έσωζε ήταν και πάλι η δωροδοκία των Τούρκων, αλλά και η ακοίμητη φροντίδα των Ελλήνων προυχόντων και των ηγετών της εκκλησίας, όπως ο μητροπολίτης Εφέσου Διονύσιος Καλλιάρχης. Γι’ αυτό και τα χαρακτηρίζει ως «πολυπαθή», πολύπαθα σχολεία, για τα οποία δεν διστάζει να εκδηλώσει την γεμάτη πόνο έκπληξή του για το πόσες φορές είχαν κινδυνέψει: «ποσάκις εκινδύνευσαν!».

Αυτά μας αναφέρει ο Οικονόμος, ο οποίος είναι ένας από τους πολύ λίγους που μπορούσαν να μιλάνε για τα θέματα της ελληνικής παιδείας της εποχής εκείνης μετά λόγου γνώσεως. Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων ήταν δάσκαλος στο Φιλολογικόν Γυμνάσιον της Σμύρνης από την αρχή μέχρι το τέλος της λειτουργίας του (1809-1819). Πρόκειται για το σχολείο που το είχε ιδρύσει ο εκ των κορυφαίων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και πιστός μαθητής του Κοραή Κωνσταντίνος Κούμας. Ο Οικονόμος ήταν προσωπική επιλογή του Κούμα και μαζί οι δυο τους λειτουργούσαν το σχολείο. Το σχολείο του Κούμα υπήρξε ένα σημαντικό κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού , όπου ο Κούμας και ο Οικονόμος δίδασκαν σύμφωνα με το σύστημα του Κοραή . Όταν λοιπόν αναφέρεται στο «σχολείον της Σμύρνης», αναφέρεται στο σχολείο του, το οποίο γνώριζε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. Και αυτό που μας καταθέτει είναι ότι το σχολείο διώκονταν από τους Τούρκους, διότι δίδασκε μαθηματικά και φιλοσοφία.

Το πλέον αξιοσημείωτο είναι πως ο Οικονόμος συμπίπτει απολύτως τόσο στους φόβους που εκφράζει όσο και στις κρίσεις που διατυπώνει για την συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στα σχολεία των Ελλήνων με όσα μόλις ένα χρόνο πριν είχε αναφέρει, με τον πλέον επίσημο τρόπο, ο καθηγητής Noehden. Αυτή είναι η σκοτεινή αλήθεια που κρύβεται πίσω από την λειτουργία και την λαμπρή ακμή των περίφημων ελληνικών σχολών και σχολείων πριν το 1821. Ένας διαρκής φόβος και τρόμος των Ελλήνων και ξένων διαφωτιστών μήπως κάποια στιγμή η «ανεκτική οθωμανική διοίκηση» κλείσει και ισοπεδώσει τα σχολεία τους.

Και ποιος ήταν ο λόγος που οι Τούρκοι ήθελαν συνεχώς να κλείνουν τα σχολεία των Ελλήνων; Η «μισομάθειά» τους όπως μας πληροφορεί ο Οικονόμος, δηλαδή το μίσος τους για την γνώση. Ένα μίσος που τους έκανε να θεωρούν ευθέως την διδασκαλία των θετικών επιστημών ως πονηριά και αθεΐα, έχοντας τελικά έναν και μόνο στόχο: Να κρατούν τους Έλληνες συνεχώς στο σκοτάδι της αμάθειας, έτσι ώστε να μείνουν αυτοί για πάντα τυφλοί και ανόητοι, άξιοι μόνον για την σκλαβιά.

Είδαμε παραπάνω πώς περιέγραψε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων τις συνέπειες της τουρκικής βίας και τυραννίας στην ίδρυση και την λειτουργία των ελληνικών σχολείων. Και όλ’ αυτά στον λόγο του Προτρεπτικός προς τους Έλληνας, τον οποίον απέστειλε στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Οχτώβρη του 1821 .

Όμως, στον ίδιο λόγο και στην ίδια ενότητα που παραθέσαμε πιο πάνω, ο Οικονόμος μας παρέχει και μια άμεση μαρτυρία για το κρυφό σχολειό. Ας παραθέσουμε και πάλι την ίδια ενότητα, συμπληρωμένη αυτήν την φορά και με την μαρτυρία για το κρυφό σχολειό:

«[Οι Τούρκοι] πιστεύουν πως όλη των ανθρώπων η σοφία κατοικεί εις το Κοράνιον, και επομένως όλα τα άλλα βιβλία του κόσμου […] πρέπει να καώσι. Κατά τούτο το δόγμα των τούρκων ποίον σχολείον ηδύνατο να σταθεί εις την Ελλάδα; Χάρις εις την πλεονεξίαν των κατά τόπους κρατούντων και εις τας συνετάς οικονομίας των εν Κωνσταντινουπόλει προυχόντων του γένους […] διατηρούντο τα πολυπαθή σχολεία μας, παριστανόμενα πάντοτε εις τους Τούρκους (ότε δεν ηδύναντο να λανθάνωσιν) ως απλά διδασκαλεία της καθ’ ημάς πίστεως και της εμπορίας. Και μεθ’ όλα ταύτα, ποσάκις εκινδύνευσαν!»

Το γένος είχε στ’ αλήθεια σπουδαία και αξιοθαύμαστα σχολεία κατά την τουρκοκρατία, μας λέει ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, αλλά αυτά λειτουργούσαν χάρις στα πολλά και συνεχή μπαχτσίσια που έδιναν οι Έλληνες προύχοντες στους αχόρταγους για χρήματα τοπικούς πασάδες και μπέηδες, όπως αναφέραμε. Αλλά ακόμη κι αυτά δεν παρουσιάζονταν σαν Ελληνικά σχολεία, αλλά σαν απλά διδασκαλία της πίστεως, δηλαδή σαν χριστιανικοί μεντρεσέδες, ή σαν απλά εμπορικά σχολεία. Όμως, το πιο σημαντικό είναι πως τα ελληνικά σχολεία παρουσιάζονταν στους Τούρκους «καμουφλαρισμένα» μ’ αυτόν τον τρόπο, μόνον όταν δεν ήταν δυνατόν να «λανθάνουν», δηλαδή να υπάρχουν και να λειτουργούν κρυφά, χωρίς να το ξέρουν καθόλου οι Τούρκοι.

Ο Οικονόμος το 1821 ήταν ένα γνήσιο τέκνο του διαφωτισμού και είχε ήδη υπηρετήσει την ελληνική παιδεία προσωπικά ο ίδιος, ως δάσκαλος, σε ένα από τα πιο προοδευτικά σχολεία του καιρού του, όπως αναλυτικά αναφέραμε παραπάνω. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος μας πληροφορεί πως πολλά από τα ελληνικά σχολεία που υπήρχαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία «ελάναθαν», δηλαδή λειτουργούσαν εν αγνοία των Τούρκων ως κρυφά σχολειά. Και είναι πολύ σημαντικό να σημειώσουμε εδώ, πως αυτά τα κρυφά σχολειά ήταν σχολεία ανώτερα, τα λεγόμενα Ελληνικά, όπου οι μαθητές μάθαιναν αρχαία ελληνικά και ρητορική με δάσκαλο, και όχι στοιχειώδη σχολεία για τα κολλυβογράμματα, στα οποία δίδασκε συνήθως κάποιος παπάς ή καλόγερος.

Η πληροφορία που μας δίνει εδώ ο Οικονόμος, ότι οι Έλληνες λειτουργούσαν τα σχολεία τους σαν δήθεν σχολεία μόνον της χριστιανικής πίστης, εξηγεί νομίζω και την αναφορά στην «διδασκαλία του Ευαγγελίου», που υπάρχει στην διαμαρτυρία των κατοίκων της Κασταμονής του Πόντου, που είδαμε παραπάνω. Στον προβληματισμό του Α. Αναστασόπουλου αν αυτή η διατύπωση εξυπηρετεί κάποια σκοπιμότητα εκ μέρους των χριστιανών» για να συνδεθεί η εκπαιδευτική διαδικασία με την κατοχυρωμένη, στα χαρτιά, θρησκευτική τους ελευθερία ή όχι , μπορούμε μετά και την μαρτυρία του Οικονόμου να απαντήσουμε θετικά. Οι Έλληνες παρουσίαζαν πάντοτε στους τοπικούς Τούρκους διοικητές τα σχολεία τους ως χριστιανικούς μεντρεσέδες, ώστε και τον φθόνο τους να μην κινούν, αλλά και να λειτουργούν κάτω από το καθεστώς των προνομίων προς την εκκλησία. Γι’ αυτό και η αναφορά στην διδασκαλία του Ευαγγελίου είχε καταστεί η στερεότυπη φράση των εγγράφων της τουρκικής διοίκησης για την εκπαίδευση των Ελλήνων.
Charles Tuckermann

Ήταν ο πρώτος Αμερικανός πρόξενος στην Αθήνα ( 1867 - 1874 ) . Στο έργο του «Οι Έλληνες της σήμερον» (Ελληνική μετάφραση Αντωνίου Ζυγομαλά . Αθήνα 1877) ο Αμερικανός διπλωμάτης γράφει μεταξύ άλλων :

«Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ,
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα
του Θεού τα πράγματα.

» Τοιούτον περίπου ήτο το άσμα, όπερ ετραγώδουν οι Ελληνόπαιδες, πορευόμενοι εν καιρώ νυκτός εις το σχολείον επί τουρκοκρατίας. Το άσμα τούτο είναι γνωστόν εις πάντα Έλληνα νυν ως και πρότερον, και οι πατέρες δεικνύοντες εις τα τέκνα των την σελήνην, επαναλαμβάνουσι τους στίχους τούτους, αφηγούμενοι αυτοίς πόσον τοις εχρησίμευσεν αύτη κατά τους σκοτεινούς χρόνους της Οθωμανικής κυριαρχίας. Μη επιθυμούντες, έστω και κατ' ελάχιστον, να ερεθίσωσι τους δεσπότας αυτών δυναμένους να παρακωλύσωσιν τας προς ιδίαν παίδευσιν προσπαθείας των, οι παίδες ουχί δε σπανίως και αυτοί οι πατέρες, εφοίτων δια νυκτός και κρύφα εις την οικίαν του διδασκάλου, όπως εξακολουθήσωσι τας σπουδάς των».

Γιάννης Βλαχογιάννης

Αυτός αμφισβητεί το "κρυφό σχολειό" και το θεωρεί μύθο : Όμως ούτε εγώ μέσα στον αμέτρητο σωρό ανέκδοτου υλικού για τη σκλαβιά, τα σχόλια που έχω συναγμένα, δεν απάντησα τίποτε που να κάνει λόγο για το σχολείο έξω από το τραγούδι . (... ) Ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δε μπόδισε το Χριστιανό γράμματα να μαθαίνει και μονάχα πολύ σπάνια έμπαινε στη μέση να χωρίσει τους δασκάλους άμα πιάνονταν στα χέρια και γινόταν σκάνταλο με τα μεγάλα τους σχολεία.

Ο Βλαχογιάννης, όμως, σε κείμενό του, που δημοσιεύθηκε στη «Νέα Εστία», τεύχος ΛΔ', 1948, σ. 1110 με τίτλο «Καραϊσκάκης», αναφέρεται στο ποιήμα «Φεγγαράκι μου λαμπρό...» και δέχεται ότι «σ' όσα χωριά το μοναστήρι ήταν πολύ μακριά, έπρεπε το παιδί να κινήσει με άλλα, και να τραβάει αξημέρωτα ανάμεσα σε άγριο λόγγο». Δηλαδή ακόμη και ο Βλαχογιάννης δέχεται την σύνδεση του άσματος με την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων στα μοναστήρια.


http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_ma ... 8/8.10.htm

Γεώργιος Χασιώτης, ιστορικός της εκπαίδευσης, 1881.

Ο Γεώργιος Χασιώτης υπήρξε κορυφαίος λόγιος του 19ου αιώνα, φιλόλογος και ιδρυτής του Ελληνικού Λυκείου στην Κωνσταντινούπολή και ένας επιστήμονας, ο οποίος «προσανατόλισε την ιστορική έρευνα εντελώς προς την πραγματικότητα». Αυτό ισχύει για τις συγγραφές του Χασιώτη που απευθύνονται στο ελληνικό κοινό. Όταν όμως απευθύνεται στους Ευρωπαίους, τότε περνάει, σύμφωνα με τον Αγγέλου, από την ιστορία στον ρητορικό λόγο, ερχόμενος σε αντίφαση με τον ίδιο του τον εαυτό .

Πιο συγκεκριμένα, το 1881 ο Χασιώτης δημοσίευσε στο Παρίσι το μεγάλο έργο του L’ Instruction Publique chez Grecs depui la Prise de Constantinople par le Turcs jusqu’à nos Jours. Εκεί ο ιστορικός της παιδείας περιγράφει τους κινδύνους που βίωναν κάθε μέρα τα Ελληνόπουλα κατά την τουρκοκρατία, προκειμένου να γλιτώσουν από την κακοποίηση των Τούρκων και το φοβερό παιδομάζωμα. Καταστάσεις που οδήγησαν στην γένεση του κρυφού σχολειού, στο οποίο αναγκάζονταν τα Ελληνόπουλα να πηγαίνουν νύχτα, μιας και την μέρα δεν κυκλοφορούσαν καθόλου, διότι κινδύνευαν να τα αρπάξουν οι Τούρκοι:

«Για μια μακρά περίοδο, η εκπαίδευση ήταν ασήμαντη. Πραγματικά, πώς να πάει κανείς σχολείο; Πώς να διασχίσει τους δρόμους; Γιατί μόλις έβγαιναν τα παιδιά από το πατρικό τους σπίτι –αλίμονο!– τα άρπαζαν οι γενίτσαροι, μια ορδή τόσο μισητή και τόσο φοβερή! Την νύχτα, με το φως της σελήνης, λέει ένα λαϊκό τραγούδι, τα Ελληνόπουλα, αψηφώντας την τουρκική σκληρότητα, έτρεχαν στα σχολεία για να πάρουν από εκεί μερικά ράκη του αρχαίου πολιτισμού της πατρίδας τους. Και συχνά, μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, ακουγόταν ο πνιχτός ήχος ενός σφυριού, που δούλευε για να χτιστεί ένα σχολείο.»

Και όμως. Αυτήν την ακριβέστατη αναφορά του Χασιώτη, ο Αγγέλου την απορρίπτει εκ των προτέρων ως αναξιόπιστη, διότι την θεωρεί ως ένα τυπικό παράδειγμα του ρητορικού λόγου, ο οποίος είχε ως στόχο να συγκινήσει το αλλοδαπό του ακροατήριο.

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Αγγέλου αυτή η ρητορική αναφορά του Χασιώτη έρχεται σε φανερή αντίθεση και με την γραμμή που υποτίθεται πως ακολουθούσε ο ίδιος σε όλα τα ελληνόφωνα συγγράμματά του. Μια γραμμή που τον οδηγούσε στο να παραμένει απόλυτα πιστός στην ιστορική έρευνα και ακρίβεια.

Αλλά έπασχε ο Χασιώτης από τέτοιο διχασμό της επιστημονικής του προσωπικότητας, ώστε άλλα να λέει μέσα κι άλλα έξω; Νομίζω πως όχι. Ο Χασιώτης είχε χαράξει μια ενιαία επιστημονική γραμμή, την οποία ακολουθούσε παντού και πάντα με αταλάντευτη συνέπεια. Αυτό φαίνεται και από το κείμενο του Χασιώτη που παραθέτει και ο Αγγέλου, όπου λέγονται τα εξής:

«Το σχολείον της κοινότητος ή της χώρας ην ταπεινός τις πρόναος ή αφανές οίκημα, περιδεώς κλειόμενον και ανοιγόμενον, ένθα οι μαθηταί, επί ψαθίων καθήμενοι οκλά*, εδιδάσκοντο τα κολλυβογράμματα .»

* οκλαδόν

Είναι απορίας άξιον πώς ο Αγγέλου δεν πρόσεξε ότι αυτό που περιγράφει εδώ ο Χασιώτης είναι ακριβώς η λειτουργία του κρυφού σχολειού. Διότι, μόνον σε μια περίπτωση θα υπήρχε λόγος ένα σχολείο να λειτουργεί σε «αφανές» κτήριο, το οποίο οι μαθητές του θα το άνοιγαν και θα το έκλειναν «περιδεώς», δηλαδή με φόβο και τρόμο: Στην περίπτωση που αυτό θα ήταν ένα σχολείο παράνομο, δηλαδή ένα σχολειό κρυφό. Σε μια τέτοια περίπτωση θα είχαν κάθε λόγο τα Ελληνόπουλα να τρέμουν όταν άνοιγαν ή έκλειναν την πόρτα του «σχολείου» τους.

http://www.kryfosxoleio.com/post/49

Μισαήλ Αποστολίδης ( 1789 - 1862 ) , καθηγητής πανεπιστημίου, 1837.

Δίδαξε στον βασιλιά Όθωνα την ελληνική γλώσσα ( 1832 ). Το 1837 έγινε καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υποστήριξε την ανακήρυξη του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Μισαήλ έγινε ανώτατος κληρικός το 1851 (αρχιεπίσκοπος Πατρών και Ηλείας) και μητροπολίτης Αθηνών έγινε το 1862, όποτε και πέθανε.


Είναι ο πρώτος που αναφέρει το κρυφό σχολειό μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας. Υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας. Στις 3 Μαΐου του 1837, την μέρα της λαμπρής τελετής των εγκαινίων του Πανεπιστημίου, ο αρχιμανδρίτης και καθηγητής πανεπιστημίου Μισαήλ εκφώνησε πανηγυρικό λόγο, τον οποίο άκουσαν οι πιο επίσημοι Έλληνες και φυσικά όλοι οι αγωνιστές. Είπε τότε ο Μισαήλ, πως οι Τούρκοι δεν άφηναν τους Έλληνες να έχουν σχολεία, για να μην «φωτιστούν». Και πως τα λίγα σχολεία που υπήρχαν οφείλονταν «εις την φυσικήν των Ελλήνων […] προς μάθησιν κλίσιν» .

Κωνσταντίνος Φρεαρίτης ( Κων/πολη 1819 - Αθήνα 1902 ) , καθηγητή της Νομικής, 1863.

Το 1863, ο καθηγητής της Νομικής σχολής Κωνσταντίνος Φρεαρίτης εκφώνησε, με εντολή της πανεπιστημιακής Συγκλήτου, τον πανηγυρικό λόγο για τα εικοσπεντάχρονα της ίδρυσης και λειτουργίας του Πανεπιστημίου. Το θέμα του λόγου ήταν σοβαρό και σπουδαίο, ανάλογο και αντάξιο με την περίσταση: Λόγος Γενεθλιακός περί των Τυχών και της Φύσεως της Ελληνικής Επιστήμης. Εκεί ο καθηγητής Φρεαρίτης, σ’ αυτήν την τόσο επίσημη και σημαντική στιγμή για την ελληνική επιστήμη και διανόηση, ανέφερε και τα εξής για το κρυφό σχολειό:

«Υπό του αιμοβόρου τυράννου ανελεήμονα μάστιγα, ο ταπεινός ιερεύς και ο πενιχρός Ελληνοδιδάσκαλος έντρομοι, αλλ’ άκαμπτοι και απτόητοι, συνήγον εις αφανή καταγώγια τους τρυφερούς αυτών νεοσσούς, ίνα μυήσωσιν αυτούς εν κρυπτώ εις της ελληνικής ορθοδοξίας τα δόγματα και της ελληνικής επιστήμης τας εντολάς. Εκ των σκοτεινών δε τούτων κρυπτών εξήλθον οι πολυπληθείς εκείνοι φωτεινοί της πίστεως πατρίδος μεγαλομάρτυρες.»

Φίλιππος Ιωάννου ( Ζαγορά Πηλίου 1796 - Αθήνα 1880 ) , πρώτος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών , 1849,

Όταν ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Φίλιππος Ιωάννου παρέδιδε το 1849 την πρυτανεία στον καθηγητή της Νομικής Γεώργιο Μαυροκορδάτο, εκφώνησε τον κατάλληλο για την περίσταση λόγο. Εκεί ανέφερε ότι ελληνική νεολαία επί τουρκοκρατίας

«εδιδάσκετο λαθραίως εν υπογείοις και εν ταις οπαίς της γης, τον τύραννον διαφεύγουσα .»

Ο Φίλιππος Ιωάννου γεννήθηκε το 1800, πράγμα που σημαίνει πως ανδρώθηκε και μορφώθηκε μέσα στην τουρκοκρατία, και ανήκε στον κύκλο των επιγόνων του Κοραή . Διατέλεσε πρώτος καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο, το 1839, εξελέγη βουλευτής του Πανεπιστημίου το 1846, και αργότερα γερουσιαστής, εξελέγη δυο φορές πρύτανης και έξι φορές κοσμήτορας της Φιλοσοφικής σχολής, ενώ για πολλά χρόνια διετέλεσε πρόεδρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας.

Στέφανο Κανέλλος ( Κων/πολη 1792 - Κρήτη 1823 ) , 1822

Λόγιος και αγωνιστής. Σπούδασε φυσικές επιστήμες. Συμμετείχε στο κίνημα του Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Τον Μάιο του 1823 πήγε στην επαναστατημένη Κρήτη. Πέθανε τον Ιούλιο του 1823.

Η μαρτυρία του Στέφανου Κανέλλου χρονικά προέρχεται από το 1822, αλλά ανευρίσκεται στο έργο ενός Γερμανού λόγιου και φιλέλληνος , του Carl Iken ( 1789 - 1841 ) , που εκδόθηκε το 1825. Πιο συγκεκριμένα, το 1822 ο Κανέλλος έγραψε στον C. Iken μια σειρά από δώδεκα επιστολές , με κύριο θέμα την ελληνική φιλολογία και ποίηση του καιρού του. Αυτές ο Iken το 1825 τις εξέδωσε στη Λειψία μεταφρασμένες στα γερμανικά και σχολιασμένες απ’ τον ίδιο σε ένα δίτομο έργο, με τον τίτλο Leucothea ( πλήρης τίτλος : Λευκοθέα. συλλογή επιστολών ενός Έλληνος περί του πολιτεύματος , της φιλολογίας και της ποιήσεως της νεωτέρας Ελλάδος , τόμοι 2 , Λειψία 1825 ) . Εκεί αναφέρει ο Κανέλλος:

«Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας. […] Δια τούτο… [οι Γραικοί] επροσπαθούσαν […] να συστένουν κοινά σχολεία κρυφίως, όπου και των πτωχών τα τέκνα ανεξόδως εδιδάσκοντο.»

Κατά την Αικατερίνη Κουμαριανού ( Π-Λ-Μπ ) ο Κανέλλος παρουσιάζει την εγκυρότερη εικόνα της ελληνικής παιδείας των προεπαναστατικών χρόνων.

Νικόλαος Δραγούμης ( 1809 - 1879 ) , 1855

Αυτή η μαρτυρία έχει καταγραφεί το 1855, αλλά ιστορικά ανάγεται στο 1785 περίπου, και ανήκει στον αγωνιστή του 1821 και πολιτικό Μάρκο Δραγούμη, που είχε γεννηθεί το 1770 και είχε πεθάνει το 1854. Ο Μάρκος Δραγούμης ήταν πατέρας του Νικόλαου Δραγούμη, ο οποίος Νικόλαος ήταν ένας λόγιος που ανδρώθηκε μέσα στον αγώνα με τις καλύτερες προϋποθέσεις . Γράφοντας το 1855 τις αναμνήσεις του πατέρα του στο περιοδικό που εξέδιδε ο ίδιος, την Πανδώρα ( Ε΄ τόμος ), αναφέρει και το εξής περιστατικό όπως του το είχε αφηγηθεί ο πατέρας του, για το πώς είχε μάθει εκείνος σαν παιδί γράμματα:

«Ουχί μόνον κοπιώντες, αλλά και κινδυνεύοντες εσπούδαζον οι πατέρες ημών γράμματα. Έκαστος των Τούρκων, και ο έσχατος, ως γνωστόν, είχε το δικαίωμα να τυραννή, να φορολογή και να φονεύη τους οπαδούς του Χριστού. Επειδή δε τα σχολεία διήγειραν τας υποψίας αυτών και τα κατέτρεχον παντοιοτρόπως, και διδάσκαλοι και μαθηταί εσοφίζοντο παντοίους επίσης τρόπους δια να αποφεύγωσι την οργήν των. Και οσάκις συνήρχοντο εις το σχολείον, εις εξ αυτών, ιστάμενος πλησίον του παραθύρου ως κατάσκοπος, έστρεφεν ανήσυχος πανταχού το βλέμμα, και έδιδε προς τους άλλους την είδησιν ότι έβλεπεν Οθωμανόν ερχόμενον μακρόθεν. Και αμέσως εγίνετο βαθεία σιωπή! Διότι ουαί και εις διδάσκοντας και εις διδασκομένους, εάν ο αγέρωχος διαβάτης ήκουε θόρυβον ή φωνάς μαρτυρούσας διδασκαλίαν! Ανέβαινεν όλως πνέων θυμόν εις το επίτηδες ζοφούμενον σχολείον, και εξυλοκόπει και ετραυμάτιζε και μίαν-μίαν απέσπα τας τρίχας του διδασκάλου, ένα ετύγχανε φέρων (ως σύνηθες τότε) πώγωνα!

Ως αν έφερε μεγαλόσταυρον εις τον λαιμόν, και ταινίαν εγκάρσιον εις το στήθος, εκαυχάτο πάντοτε ο πατήρ μου ότι εδάρη υπό Οθωμανού χάριν των ελληνικών γραμμάτων.

“Δια τοιούτων κόπων και κινδύνων”, προσέθετεν επί τέλους οσάκις διηγείτο ταύτα, “εδιδασκόμεθα και εδιδάσκομεν. Και υπεμένομεν όλα καρτερικώς και αγαλλώμενοι” .»

Έντρομοι και φοβισμένοι δάσκαλοι και μαθητές πήγαιναν σε επίτηδες σκοτεινιασμένα σχολεία, ώστε να μην τους αντιληφθεί κάποιος Τούρκος ότι κάνουν μάθημα και τους δείρει ανηλεώς. Γι’ αυτό και καθ’ όλη την διάρκεια του μαθήματος έβαζαν κάποιον να προσέχει, ώστε σε περίπτωση που θα έρχονταν κανένας Τούρκος, να τους ειδοποιήσει και να σταματήσουν αμέσως το μάθημα.

Τούτη εδώ η μαρτυρία αποτελεί την άμεση κατάθεση μιας προσωπικής εμπειρίας, την οποία βίωσε ο ίδιος ο Μάρκος Δραγούμης και μετέφερε στον γιο του Νικόλαο. Γι’ αυτό, άλλωστε, κάθε φορά που ο Μάρκος Δραγούμης αφηγούνταν αυτά τα περιστατικά, τελείωνε με την ίδια επωδό, με πόσους δηλαδή κόπους και κινδύνους μάθαιναν στην εποχή του οι νέοι γράμματα.

Η μαρτυρία του Μάρκου Δραγούμη μας επιτρέπει να εξάγουμε ένα επιπλέον σημαντικό συμπέρασμα: Ότι το φαινόμενο του κρυφού σχολειού δεν περιορίζονταν μόνον στα στοιχειώδη σχολεία που λειτουργούσαν στους νάρθηκες των ναών και των μοναστηριών. Αντίθετα, διαπιστώνουμε ότι προς το τέλος της ύστερης τουρκοκρατίας ως κρυφά σχολειά λειτουργούσαν ακόμη και κάποια ανώτερα σχολεία, τα λεγόμενα Ελληνικά, στα οποία δάσκαλος δεν ήταν κάποιος παπάς ή καλόγερος, αλλά ένας μη κληρικός, που είχε σπουδάσει σε κάποιο από τα φημισμένα σχολεία της εποχής εκείνης. Ο οποίος δάσκαλος ακολουθούσε μάλιστα πιστά και τις επιταγές της τότε μόδας, που επέβαλε την διατήρηση πώγωνα!

Αλλού λέει ο Νικόλαος Δραγούμης ( Ιστορικαί Αναμνήσεις, τ. Α΄, εν Αθήναις 1879 ) :

«Κατά τας ασιάτιδας χώρας […] προ αιώνων δεν είχεν ακουσθή η γλυκεία του Πλάτωνος ή του Χρυσοστόμου φωνή, όπου δια τον φόβον των κρατούντων ελάχιστος αριθμός μαθητών μετέβαινον δια νυκτός εις σχολείον κείμενον εν παραβύστω τινί γωνία, άδοντες, ως ει επλανόντο χάριν ευθυμίας εις τα οδούς, το επίτηδες ποιηθέν άσμα: Φεγγαράκι μου λαμπρό».

Rene Puaux ( Ρενέ Πυώ), Γάλλος δημοσιογράφος, Ήπειρος 1913

Η επόμενη μας αποκαλύπτει πως κρυφά σχολειά υπήρχαν ακόμη και μέχρι και τον 20 αιώνα, στις περιοχές που ο Ελληνισμός παρέμενε ακόμη υπόδουλος στους Τούρκους. Πιο συγκεκριμένα, ο Γάλλος δημοσιογράφος Rene Puaux (Πυώ) περιηγήθηκε το 1913 την Ήπειρο, αμέσως μόλις απελευθερώθηκαν τα εδάφη της από τον ελληνικό στρατό. Συνομιλώντας με Έλληνες Ηπειρώτες, οι οποίοι μόλις είχαν απαλλαγεί από τον τουρκικό ζυγό, έμαθε έκπληκτος και τα εξής, σχετικά με τους περιορισμούς και την καταπίεση που ασκούσαν οι Τούρκοι στους Έλληνες, ως προς την παιδεία και τα σχολεία τους:

«Κανένα βιβλίο τυπωμένο στην Αθήνα δεν γινόταν δεκτό στα σχολεία της Ηπείρου. Ήταν επιβεβλημένο να τα προμηθεύονται όλα από την Κωνσταντινούπολη. Η Ελληνική Ιστορία ήταν απαγορευμένη. Στην περίπτωση αυτή λειτουργούσαν πρόσθετα κρυφά μαθήματα. Χωρίς βιβλία, χωρίς τετράδια ο νεαρός Ηπειρώτης μάθαινε για την μητέρα Πατρίδα, διδασκόταν τον Εθνικό της Ύμνο, τα ποιήματά της και τους ήρωες της. Οι μαθητές κρατούσαν στα χέρια τους την ζωή των δασκάλων τους. Μία ακριτομυθία, μια καταγγελία ήταν αρκετή. Δεν είναι συγκινητικό, αυτά τα διακόσια μικρά αγόρια και τα διακόσια πενήντα κοριτσάκια να δέχονται τις επιπλέον ώρες των μαθημάτων (στην ηλικία, που τόσο αγαπούν τα παιχνίδια), να συζητούν για την Ελλάδα και επιστρέφοντας στις οικογένειές τους με τα χείλη ραμμένα να κρατούν τον ενθουσιασμό μυστικό στην καρδιά;»

Την παραπάνω μαρτυρία γνωστοποίησε για πρώτη φορά ο Κακριδής το 1998, από τις στήλες του Βήματος . Εκεί αποπειράθηκε να υποστηρίξει, με κάθε επιφύλαξη, πως ίσως και να υπάρχει τελικά έστω και μια ελάχιστη πιθανότητα να μην είναι το κρυφό σχολείο τόσο μύθος, όσο το θέλει η ιστορική αποδόμηση. Κλείνει μάλιστα το δημοσίευμά του λέγοντας με σεμνότητα: «Πολύ θα θέλαμε να ακούσουμε τη γνώμη των ιστορικών». Στην δημοσίευση του Κακριδή απάντησε ο Α. Λιάκος, ο οποίος θεωρεί ότι τα όσα αναφέρει ο Γάλλος δημοσιογράφος «δεν παραπέμπουν στην ύπαρξη «κρυφού σχολειού» στην Ήπειρο κατά τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης» .

http://www.antibaro.gr/article/3441
http://www.antibaro.gr/article/436

Μανουήλ Γεδεών ( Κων/πολη 1851 - Αθήνα 1943 )

Μέγας χαρτοφύλακας και χρονογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας , υπομνηματογράφος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων , μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, λόγιος , ιστοριοδίφης και συγγραφέας. Καταγόταν απ' την Λέρο Δωδεκανήσου. Αρχικά εργάστηκε ως δημοσιογράφος και εκδότης. Συνεργάστηκε με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ονομάστηκε ως "ο τελευταίος γνήσιος Φαναριώτης". Το 1921 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εξέδωσε απέραντο αρχειακό υλικό. Συχνά όμως παρέλειπε να αναφέρει τις πηγές του προς απελπισμόν των Ελλήνων λογοκλόπων , όπως έλεγε. Έγραψε πλήθος έργων και μελετών. ( Π-Λ-Μπ , πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός )

Ο Μανουήλ Γεδεών ίσως ήταν ο πρώτος που αμφισβήτησε την ύπαρξη "κρυφού σχολειού". Λέει :

Μέχρι σήμερον ουδαμού ανέγνων εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων βεζύρην ή Αγιάννην εμποδίσαντα σχολείου σύστασιν ή οικοδομην, τούθ' όπερ ηδύνατο να συμβεί κατόπιν καταγγελίας Χριστιανού τινός, απερίτμητου Τούρκου, καθώς ονόμαζον αυτούς. (...) η τουρκική κυβέρνησις, ανεχομένη την Χριστιανικήν θρησκείαν, εγίνωσκεν, ότι εις τους ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παππάδες και οι ψάλται, και ότι τα αναγινωσκόμενα και ψαλλόμενα, έπρεπε να διδαχθώσιν εγκαίρως. Και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίαν.

Βλέπουμε πως αναφέρει δύο φορές εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων.

Βέβαια ο Μανουήλ Γεδεών έχει κάνει και κάποιες λαθροχειρίες και παραχαράξεις. Για περισσότερα εδώ :

Κρυφό Σχολειό και Μανουήλ Γεδεών:

Ο μέγας ιστοριοδίφης-στήριγμα των αποδομητών, απέκρυπτε συστηματικά μαρτυρίες που έθιγαν τους Τούρκους!

Η παιδεία των Ελλήνων λίγο πριν την Επανάσταση του '21 σε σύγκριση με τους Ευρωπαίους σύμφωνα με τον Άγγλο ιστορικό και φιλέλληνα Φίνλεϋ :

Η παιδεία των πλουσίων σε σχέση με των φτωχών :

Γνωρίζουμε ότι το 1454-1457 ο Μανουήλ Χριστώνυμος ( ο μετέπειτα Πατριάρχης Μάξιμος Γ’ ), που βρισκόταν στην Αδριανούπολη , δίδασκε "ολίγα πάνυ παιδάρια των εκείσε αρχόντων" , και υπάρχουν ενδείξεις ότι εκτός από την Κωνσταντινούπολη, και σε άλλα μεγάλα επαρχιακά κέντρα λειτουργούσαν "κοινά (στοιχειώδη) σχολεία" , που την αμοιβή των δασκάλων κατέβαλλαν οι γονείς .

Η παιδεία στην Πόλη :

H κατάσταση βελτιώθηκε απ' τον 16ο αι. με κέντρο την Κων/πολη , όπου λειτουργούσε Πατριαρχικό Σχολείο, στο οποίο ο Ιωάννης Ζυγομάλας "εδίδασκε την ελληνικήν φωνήν και τέχνην" σε 15 αρχικά μαθητές .

Η φροντίδα της Εκκλησίας :

Το 1593 ο Πατριάρχης Κων/πολεως Ιερεμίας Β’ ο Τρανός παρότρυνε τους μητροπολίτες να ιδρύσουν σχολεία στις επαρχίες τους, "ώστε τα θεία καί ιερά γράμματα δύνασθαι διδάσκεσθαι, βοηθείν δέ κατά δύναμιν τοις εθέλουσι διδάσκειν καί μαθείν προαιρουμένους".


Πηγή παραθεμάτων : άρθρο του Β. Σφυρόερα στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος
==========================================================================
Η διάδοση του όρου "κρυφό σχολειό" οφείλεται κυρίως στην τέχνη απ' το 1886 και μετά.
Ο Ιωάννης Πολέμης δημοσίευσε το 1900 ποίημα με τον τίτλο "Το Κρυφό Σχολειό" :

Spoiler

Απ’ ἔξω μαυροφόρα απελπισιά,
πικρῆς σκλαβιᾶς χειροπιαστό σκοτάδι,
καί μὲσα στή θολόκτιστη ἐκκλησιὰ,
στήν ἐκκλησιά ποὺ παίρνει κάθε βράδυ
τήν ὄψη τοῦ σχολειοῦ,
τὸ φοβισμένο φῶς τοῦ καντηλιοῦ
τρεμάμενο τά ονείρατα ἀναδεύει
καί γύρω τὰ σκλαβόπουλα μαζεύει.

Εκεῖ καταδιωγμένη κατοικεῖ
τοῦ σκλάβου ἡ ἁλυσόδετη πατρίδα·
βραχνὰ ὁ παπὰς, ὁ δάσκαλος ἐκεῖ
θεριεύει τὴν ἀποσταμένη έλπίδα
μὲ λόγια μαγικά.
Εκεῖ ἡ ψυχὴ πικρότερο ἀγροικᾶ
τὸν πόνο τῆς σκλαβιᾶς της · ἐκεῖ βλέπει
τί ἔχασε, τί ἔχει, τί της πρέπει.

Κι ἀπ’ τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ψηλά,
ποὺ ἐβούβανε τὰ στὸματα τῶν πλάνων
καὶ ρίχνει καὶ συντρίβει καί κυλᾶ
στὴν ἄβυσσο τοὺς θρόνους τῶν τυράννων,
κι ἀπὸ τή σιγαλιά,
πού δένει στό λαιμὸ πνιγμοῦ θηλειὰ,
κι ἀπ’ τῶν προγόνων τ’ ἄφθαρτα βιβλία,
πού δείχνουν τα πανάρχαια μεγαλεῖα,
ένας ψαλμός ἀκούγεται βαθὺς,
σὲ μελωδίες ἑνὸς κόσμου ἄλλου
κι ἀνατριχιάζει ἀκούοντας καθείς
προφητικὰ τά λόγια τοῦ δασκάλου
μὲ μιά φωνή βαριά:

"Μὴ σκιάζεστε στὰ σκότη ! Η λευτεριά,
σὰν τῆς αὐγῆς τὸ φεγγοβόλο ἀστέρι,
τῆς νύχτας τό ξημέρωμα θά φέρη".

Εμπνεύστηκε το ποίημά του απ' τον πίνακα του Νικολάου Γύζη ( 1886 ) Σχολείον κρυπτόν. Ο πίνακας αυτός χάθηκε , αλλά σώζεται ένας άλλος της ίδιας χρονιάς με τίτλο Ελληνικόν σχολείον εν καιρώ δουλείας :

Ως τίτλος του πίνακα επικράτησε το "Κρυφό Σχολειό".

Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση των Καραμανλήδων που ίδρυαν ανεμπόδιστα σχολεία τον 19ο αιώνα στις κοινότητές τους εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα οποία μεταξύ άλλων είχαν την ευκαιρία αναβίωσης της ελληνικής γλώσσας μιας και οι περισσότεροι μιλούσαν τούρκικα (αλλά τα έγραφαν με ελληνικό αλφάβητο).
https://karamanlidika.gr/kappadokia-karamanlidika/

Κι εδώ ένα άλλο άρθρο για τα ελληνικά σχολεία του 19ου αιώνα στην Καππαδοκία.
https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%8 ... CF%82.html

«Πως η ανατολική εκκλησία και όλον το γένος των Ελλήνων είναι κακά καταστρεμμένον, τούτο δεν το αρνούμεθα. […] Όσον πως δεν έχομεν σοφίαν και μαθήματα, αλήθεια είναι. […] Αν [όμως] είχε βασιλεύσει ο Τούρκος εις την Φραγγίαν δέκα χρόνους, χριστιανούς εκεί δεν [θα] εύρισκες(!). Και εις την Ελλάδα τώρα διακόσιους χρόνους ευρίσκεται. Και κακοπαθούσιν οι άνθρωποι και βασανίζονται δια να στέκουν εις την πίστιν τους, και λάμπει η πίστις του Χριστού. […] Και σεις μου λέγετε πως δεν έχομεν σοφίαν;»

Μάλιστα.
Δηλαδή διακόσιους χρόνους οι ελληνες βασανιζονταν και κακοπαθουσιν για να μεινουν χριστιανοί...
και το λες σοφό αυτό;
είναι σοφό να αυτοκτονείς λίγο-λίγο για να πας να βρεις τα χόρτα στου παραδεισου* την πορτα; αφού εδώ είναι τα χόρτα ρε....
(*το ξαναλεω για πολλοστη φορα, παραδεισος ειναι περσικη λεξη που σημαινει κυριολεκτικα περιτοιχος και αναφερεται σε περιτοιχισμενους κηπους στην αρχαια χαλδαϊκή Ούρουκ ή και Βαβυλώνα.... το απιαστο ονειρο ολων εκτος τειχων... να μπουνε μεσα... να σωθουν απο την ερημο....)

αν η αυτοκτονια ειναι σοφο πραμα, τοτε οντως ειχαμε πολυ σοφια... πως να μην γελανε οι αλλοι ρε πουστ....;

Jimmy81 έγραψε: 29 Απρ 2022, 04:54 Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση των Καραμανλήδων που ίδρυαν ανεμπόδιστα σχολεία τον 19ο αιώνα στις κοινότητές τους εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα οποία μεταξύ άλλων είχαν την ευκαιρία αναβίωσης της ελληνικής γλώσσας μιας και οι περισσότεροι μιλούσαν τούρκικα (αλλά τα έγραφαν με ελληνικό αλφάβητο).
https://karamanlidika.gr/kappadokia-karamanlidika/

Κι εδώ ένα άλλο άρθρο για τα ελληνικά σχολεία του 19ου αιώνα στην Καππαδοκία.
https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%8 ... CF%82.html

Από κάποιες μαρτυρίες φαίνεται πως οι Έλληνες της Καππαδοκίας ζούσαν ως το τέλος πιο αρμονικά με τους Τούρκους :


Την κινητή περιουσία μας την εκποιήσαμε ελεύθερα. Έρχονταν Τούρκοι της Καισάρειας και ντόπιοι του χωριού μας και αγόραζαν ό,τι τους πουλούσαμε: Μπακιρικά, χαλιά, ζώα, οικιακά σκεύη. Πιάναμε καλή τιμή· δε μας αδίκησαν.
viewtopic.php?f=11&t=34113&p=2142057&hi ... 1#p2142057

taxalata xalasa έγραψε: 29 Απρ 2022, 07:20 είναι σοφό να αυτοκτονείς λίγο-λίγο για να πας να βρεις τα χόρτα στου παραδεισου* την πορτα; αφού εδώ είναι τα χόρτα ρε....
(*το ξαναλεω για πολλοστη φορα, παραδεισος ειναι περσικη λεξη που σημαινει κυριολεκτικα περιτοιχος και αναφερεται σε περιτοιχισμενους κηπους στην αρχαια χαλδαϊκή Ούρουκ ή και Βαβυλώνα.... το απιαστο ονειρο ολων εκτος τειχων... να μπουνε μεσα... να σωθουν απο την ερημο....)

αν η αυτοκτονια ειναι σοφο πραμα, τοτε οντως ειχαμε πολυ σοφια... πως να μην γελανε οι αλλοι ρε πουστ....;

Γιατί αν είχαν γίνει μουσουλμάνοι θα συνέχιζαν να ενδιαφέρονται για την ελληνική παιδεία ;
Ακριβώς επειδή δεν έγιναν μουσουλμάνοι , γι' αυτό ενδιαφέρθηκαν να συνδέονται με την ελληνική παιδεία. Αν είχαν γίνει μουσουλμάνοι το πολύ πολύ να παρεμεναν απλοί ελληνόφωνοι ώσπου να δημιουργήσει η Τουρκία εθνικό κράτος , και τότε θα εκτουρκίζονταν όλοι και γλωσσικά.

Ζαποτέκος έγραψε: 29 Απρ 2022, 08:21

Jimmy81 έγραψε: 29 Απρ 2022, 04:54 Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση των Καραμανλήδων που ίδρυαν ανεμπόδιστα σχολεία τον 19ο αιώνα στις κοινότητές τους εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα οποία μεταξύ άλλων είχαν την ευκαιρία αναβίωσης της ελληνικής γλώσσας μιας και οι περισσότεροι μιλούσαν τούρκικα (αλλά τα έγραφαν με ελληνικό αλφάβητο).
https://karamanlidika.gr/kappadokia-karamanlidika/

Κι εδώ ένα άλλο άρθρο για τα ελληνικά σχολεία του 19ου αιώνα στην Καππαδοκία.
https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%8 ... CF%82.html

Από κάποιες μαρτυρίες φαίνεται πως οι Έλληνες της Καππαδοκίας ζούσαν ως το τέλος πιο αρμονικά με τους Τούρκους :


Την κινητή περιουσία μας την εκποιήσαμε ελεύθερα. Έρχονταν Τούρκοι της Καισάρειας και ντόπιοι του χωριού μας και αγόραζαν ό,τι τους πουλούσαμε: Μπακιρικά, χαλιά, ζώα, οικιακά σκεύη. Πιάναμε καλή τιμή· δε μας αδίκησαν.
viewtopic.php?f=11&t=34113&p=2142057&hi ... 1#p2142057

Μπορεί η αρμονική συμβίωση Ελλήνων με Τούρκους σε κάποιες περιοχες να έχει να κάνει με την Αλεβιτικη πλειοψηφία των περιοχών αυτών.

Πριν από χρόνια γνώρισα Πολίτη Τούρκο που φιλοξενούσε φίλος στην Αθήνα ο οποίος την ώρα της προσευχής επέλεγε ορθόδοξη εκκλησία για να προσευχηθεί. Αλεβίτης