Phorum.com.gr

Γενιά της Αμαρτίας έγραψε: 01 Σεπ 2020, 12:30 Μακάρι να ξανάρθουν οι Τούρκοι να μας βάλουν σε σειρά.

μάλλον δεν έχει πίτσα σήμερα, για σένα

foscilis έγραψε: 01 Σεπ 2020, 12:31 με δυο λόγια αν και φανερότατα όλα τα σχολεία, ήταν κρυφά στις καρδιές μας.

viewtopic.php?f=11&t=10904&p=1443828#p1441877

Σουλτανικό φιρμάνι του 1675
Αλληλοδιδακτικά Σχολεία Χανίων και Ρεθύμνου, 1821

Απ' τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δεληγιάννη . Εκδόσεις Πελεκάνος , σελ. 89 -90

[ Ο πατήρ μου Ιωάννης Δεληγιάννης ] Έκαμεν εις διαφόρους εποχάς μεγάλα και αξιομνημόνευτα ευεργετήματα , εκατόρθωσε δια παντοίων μέσων και εκτίσθησαν εκκλησίαι εις όλας τα κωμοπόλεις και χωρία , ου μόνον εις την επαρχίαν του , αλλά και εις άλλα μέρη της Πελοποννήσου . το οποίο αντέβαινεν εις το Κοράνιον της οθωμανικής θρησκείας εις τοιούτον βαθμόν και περιορισμόν , ώστε δεν ηδύνατο Χριστιανός όχι να κτίση εκκλησίαν αλλά και εν κεραμίδι, εάν ετσακίζετο, και ετολμούσε να το αλλάξη να βάλη άλλον , εθεωρείτο έγκλημα καθοσιώσεως.
(...)
Από την επανάστασιν των 1769 μέχρι των 1785 καταπιεζόμενοι οι Χριστιανοί πρότερον από τους Αλβανούς και έπειτα από τους εντοπίους Τούρκους πολυειδώς και πολυτρόπως και μη ευρίσκοντες ουδεμίαν υπεράσπισιν ή προστασίαν από κανένα δια την απαλλαγήν των δεινών τους, με το να τους εθεώρουν οι Τούρκοι με εχθρικόν όμμα ως αποστάτας, και μη δυνάμενοι να υποφέρουν τοσαύτα δεινά, δια να ελαφρυνθούν δε από τας κακώσεις και καταπιέσεις, απεφάσισαν και επώλησαν τας κωμοπόλεις και τα χωρία τους άλλοι εις τας Σουλτάνας, άλλοι εις τα Τσιαμία, άλλοι εις Βεζυράδες και μεγιστάνας της Κωνσταντινουπόλεως και ελάμβανον το δέκατον σχεδόν της αξίας των και εγίνοτο ιδιοκτησίαι τουρκικαί δια να προστατεύωνται.
Εις την επαρχίαν της Καρύταινας επωλήθηκαν τότε τα Λαγκάδια, το Βαλτεσίνικον, ή Γλόγοβα, το Αγρίδι, και του Καρνέσι, η Κερπινή η Κοντοβάζαινα, τα Βελιμάχια, Παραλαγγούς και Καρδαρίτσι. Έπειτα το Βυζίτσι, η Βερβίτσα, η Κατσουλιά, του Μπουγιάτη, Σαρακίνι, του Παλούμπα, του Βάγκου. Και ακολούθως τα έξη χωρία, η Στεμνίτσα, το Μουλάτσι, ο Γαρζένικος, ο Πυργάκης, η Νεμνίτσα, και τα Μαγούλιανα, η Βυτίνα και η Δημητσάνα, η Λάστα, σχεδόν το εν τρίτον της επαρχίας. Τα δ’ άλλα ήτον ιδιοκτησίαι τουρκικαί ανέκαθεν. Αλλά μετά το 1790 λαβών ισχύν ο πατήρ μου Δεληγιάννης παρά τη Οθωμανική Κυβερνήσει απήλθε μετά του Σωτηράκη Λόντου και του Παπά Αλέξη βεκίληδες του Μορέως εις την Κωνσταντινούπολιν και κατόρθωσε δια παντοίων μέσων και τα εξηγόρασεν όλα αυτά από τους κατόχους και κυρίους των και τα αντεκατέστησε πάλιν ιδιοκτησίας των κατοίκων Χριστιαννών με ολίγας ποσότητας χρημάτων, εκ των οποίων εδώκαμεν και ημείς εν μέρος ατόκως, και προς αμοιβήν και ευγνωμοσύνην μας χρεωστούν τινες έως σήμερον και δεν ευχαριστούνται να μας τα πληρώσουν.

Υπήγον οι Τούρκοι των Λαγκαδίων εις Τριπολιτσάν , άσπονδοι εχθροί μας υπάρχοντες , και επρόδωκαν εις τον Καϊμακάκην διά του Κιαμίλμπεη ότι ημείς εβάλαμεν δήθεν ένα Παπαγεώργην και ανεκαίνισε μίαν Εκκλησίαν της Παναγίας εις την μέσην της κωμοπόλεως ( καθώς τω όντι είχεν την επισκαυάσει εκείνας τας ημέρας το οποίον εμπόδιζε το Κοράνιον και ήτον έγκλημα καθοσιώσεως . ) ... Ημείς εβάλαμεν αμέσως μαστόρους και εργάτας και δια νυκτός την επανέφερον εις την προτέραν της κατάστασιν.
( Απομνημονεύματα Κανέλλου Δεληγιάννη )

Απομνημονεύματα του αγωνιστή του '21 Κωνσταντίου Μεταξά.
Λέει για τις Κυκλάδες :



https://books.google.gr/books?id=AUkOAA ... &q&f=false

Υποθέτω πως είναι λίγο υπερβολικός , αλλά έχει πλάκα.

Ελληνικός γάμος στην Τουρκοκρατία


A Grecian Wedding, A. Hill, The Ottoman empire , London 1710

Διακρίνονται

Αστυνομική Συνοδεία Γενιτσάρων : A A
Γαμπρός : D
Νύφη: C
Ιερέας: B
Μητέρα της Νύφης: E
Παράνυμφοι: F F
Καλεσμένοι: G G G
Μουσικοί: I I I
Χορευτές: K K K

Μια αναφορά του Ενετού Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο ( Ταξίδι στο Νεγρεπόντε ) για τουρκόφωνους Έλληνες το 1472 στην περιοχή του Ικονίου :

... στο κεφαλοχώρι Μερέ ( Μεράμ ) , κάπου 3 μίλια από την πόλη [ του Ικονίου ]. Εκεί κατοικούν Έλληνες χριστιανοί , αλλά λίγοι από αυτούς μιλούν ελληνικά. Μιλούν τούρκικα κι έχουν χριστιανικά βιβλία γραμμένα στα τούρκικα με αραβικά γράμματα.

Στην Πελ/σο οι χριστιανοί ήταν το 85% του πληθυσμού και κατείχαν το 33,3% της γής, ενώ οι μουσουλμάνοι το 66,7 %.
Στην Στερεά Ελλάδα το 57% της γης ανήκε σε χριστιανούς και το 43% σε μουσουλμάνους.
Στην Εύβοια οι χριστιανοί ήταν το 92% και κατείχαν το 57% της γής.
Στην περιοχή της Τρίπολης το 88% της μουσουλμανικής γής ανήκε σε 18 μουσουλμανικές οικογένειες.
Την στιγμή που μόνη η οικογένεια Αρναούτογλου διέθετε 45.350 στρέμματα, ο πιο πλούσιος Έλληνας γαιοκτήμονας της περιοχής διέθετε 1.800 στρέμματα.

Schacht, Joseph (1964). An Introduction to Islamic Law. Oxford: Clarendon Press.
Η θέση των μη μουσουλμάνων στο ισλαμικό δίκαιο

[Η συνθήκη υποταγής] αποτελεί τη νομική βάση για την αντιμετώπιση των μη μουσουλμάνων τους οποίους αφορά. Ονομάζεται συχνά δίμμα (dhimma: υποχρέωση, χρέος, ευθύνη) επειδή με αυτή οι μουσουλμάνοι αναλαμβάνουν να προστατεύουν τη ζωή και την περιουσία των εν λόγω
μη μουσουλμάνων, οι οποίοι ονομάζονται ζιμμήδες (dhimmī). Αυτή η συνθήκη προβλέπει κατ’ ανάγκη την υποταγή των μη μουσουλμάνων, μαζί με όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή, ειδικότερα την πληρωμή φόρου υποτέλειας, δηλαδή του προκαθορισμένου κεφαλικού φόρου (jizya) και του φόρου επί της γης (kharāj), το ποσό του οποίου προσδιορίζεται ανάλογα με την περίπτωση. Οι μη μουσουλμάνοι πρέπει να φορούν διακριτά ενδύματα και πρέπει να ξεχωρίζουν τα σπίτια τους, τα οποία δεν επιτρέπεται να χτίζονται ψηλότερα από εκείνα των μουσουλμάνων, με ιδιαίτερα σημάδια. Δεν επιτρέπεται να ιππεύουν άλογα ή να φέρουν όπλα και οφείλουν να παραμερίζουν στον δρόμο για τους μουσουλμάνους. Δεν πρέπει να σκανδαλίζουν τους μουσουλμάνους με το να ασκούν δημόσια τις λατρευτικές τους πρακτικές ή τα ιδιαίτερα έθιμά τους, όπως το να πίνουν κρασί. Δεν πρέπει να χτίζουν νέες εκκλησίες, συναγωγές ή ερημητήρια. Πρέπει να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο υπό ταπεινωτικές συνθήκες. Είναι ευνόητο ότι εξαιρούνται από τα αποκλειστικά μουσουλμανικά προνόμια· από την άλλη μεριά, όμως, απαλλάσσονται από τις αποκλειστικά μουσουλμανικές υποχρεώσεις. Καταρχήν οι μη μουσουλμάνοι ακολουθούν τους κανόνες της θρησκείας τους ως προς το τι είναι επιτρεπτό και τι όχι. Ειδικότερα, δεν υποβάλλονται στην απαγόρευση του κρασιού και του χοιρινού, άρα μπορούν να τα εμπορεύονται. Τυχόν αδικήματα κατά μεμονωμένων μουσουλμάνων, συμπεριλαμβανομένου ακόμα και του φόνου, η άρνηση πληρωμής του φόρου υποτέλειας ή η παράβαση των άλλων κανόνων που επιβάλλονται στους μη μουσουλμάνους δεν ισοδυναμούν με αθέτηση της συνθήκης [δηλαδή της δίμμα]. Μόνο η καταφυγή σε εχθρικό έδαφος ή ο πόλεμος ενάντια στους μουσουλμάνους στην ίδια τους τη χώρα θεωρούνται ότι την αθετούν.

[…] Ένας μουσουλμάνος μπορεί να παντρευτεί μια γυναίκα που ανήκει στους «λαούς της Βίβλου» (ahl al-kitāb)· τα παιδιά τους γίνονται φυσικά μουσουλμάνοι. Όμως ένας άνδρας από τους «λαούς της Βίβλου» δεν μπορεί να παντρευτεί μουσουλμάνα γυναίκα. Κατά τα λοιπά, οι μουσουλμάνοι και οι ζιμμήδες είναι πρακτικά ισότιμοι σε όλο το δίκαιο που αφορά την ιδιοκτησία, τα συμβόλαια και τις υποχρεώσεις. Αλλά ο ζιμμής δεν μπορεί να εμφανιστεί ως μάρτυρας [στο δικαστήριο] παρά μόνο σε υποθέσεις που αφορούν άλλους ζιμμήδες (ακόμα κι αν ανήκουν σε διαφορετικό θρήσκευμα). Δεν μπορεί να είναι κηδεμόνας του μουσουλμάνου γιου ή της κόρης του· ωστόσο μια μη μουσουλμάνα γυναίκα έχει δικαίωμα να φροντίσει προσωπικά το παιδί της που είναι μουσουλμάνος. [Ένας ζιμμής] δεν μπορεί να είναι εκτελεστής της διαθήκης ενός μουσουλμάνου. Δεν μπορεί να είναι ιδιοκτήτης ενός μουσουλμάνου σκλάβου και, αν παραστεί ανάγκη, υποχρεούται από τις αρχές να τον πουλήσει.


ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).

Απαγορεύσεις και περιορισμοί

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι από τις αρχές του 16ου αιώνα επιβάλλονται πλέον συστηματικά μια σειρά περιορισμών και διακρίσεων στη δημόσια παρουσία και στις δυνατότητες συμμετοχής των μη μουσουλμάνων στον δημόσιο βίο, που αντλούν τη νομιμοποίησή τους από τον λεγόμενο «ορισμό του Ομάρ», το κείμενο που κατά παράδοση υπήρξε η πρώτη διευθέτηση της ζωής των ζιμμήδων σε ισλαμική επικράτεια.

Όπως παρατηρεί ο Αντώνης Αναστασόπουλος (Anastasopoulos, 2013: 277), η εφαρμογή του νομικού πλαισίου για τους ζιμμήδες σήμαινε ότι
οι μη μουσουλμάνοι εμποδίζονταν –ή όφειλαν να εμποδίζονται– από πράξεις που μπορεί να σκανδάλιζαν τα μουσουλμανικά ήθη, να υπονοούσαν ότι οι μουσουλμάνοι ενθάρρυναν ψευδείς θρησκευτικές πίστεις ή να υποδήλωναν ότι οι μη μουσουλμάνοι ήταν ισότιμοι ή ανώτεροι των μουσουλμάνων. Η κατωτερότητα των μη μουσουλμάνων στο πεδίο του νόμου σήμαινε ότι σε διάφορα ζητήματα ένας μη μουσουλμάνος είχε το ήμισυ της δικαιοπρακτικής ικανότητας σε σχέση με έναν μουσουλμάνο κι ότι η μαρτυρία μη μουσουλμάνων κατά μουσουλμάνων δεν γινόταν δεκτή στο δικαστήριο.

Οι ρυθμίσεις αυτές απέκτησαν γενική ισχύ μέσα από τη κανονικοποίηση των σχετικών διατάξεων, οι οποίες εκφράστηκαν σε σουλτανικά διατάγματα και γνωμοδοτήσεις (φετβάδες) που εξέδωσαν οι μεγάλοι μουφτήδες της Κωνσταντινούπολης (σεϊχουλισλάμηδες), ιδίως ο περίφημος Εμπουσουούντ εφέντης που υπηρέτησε το διάστημα 1545-74. Η συγκρότηση, την ίδια εποχή, ενός ενιαίου και ιεραρχικά δομημένου οργανισμού απονομής του δικαίου, που στηρίχθηκε στη δημιουργία ενός πυκνού δικτύου ιεροδικείων σε όλη την επικράτεια και στην ομοιογενή εκπαίδευση των μελλοντικών δικαστών σε κολέγια (μεντρεσέδες) (Ahmed και Filipovic, 2004), εξασφάλισε μεγάλο βαθμό ομοιομορφίας στην επιβολή των διατάξεων.

Ενδυμασία

Η διαδικασία αυτή είναι εμφανής σε ό,τι αφορά τους περιορισμούς και τις διακρίσεις που επιβλήθηκαν στους ζιμμήδες. Σε μια συλλογή γνωμοδοτήσεων του Εμπουσουούντ, η οποία είχε τον ρόλο του βοηθήματος για τους καδήδες στην άσκηση των καθηκόντων τους, διαβάζουμε (Horster, 1935: 78):

Ερώτηση: Θα ανταμειφθεί από τον Θεό ο δικαστής, ο οποίος απαγορεύει στους ζιμμήδες που κατοικούν ανάμεσα στους μουσουλμάνους να χτίζουν ψηλά και στολισμένα κτίρια, να ιππεύουν άλογα μέσα στην πόλη, να κυκλοφορούν ντυμένοι με πολυτελή και βαρύτιμα ρούχα, […] να φορούν καφτάνια και πολυτελή υφάσματα, γούνες και τουρμπάνια, δηλαδή να διαπράττουν ενέργειες που μειώνουν τους μουσουλμάνους και εξυψώνουν τους ίδιους;
Απάντηση: Ναι.

Μια γενική απαγόρευση ήταν λοιπόν εκείνη που αφορούσε την επίδειξη κοινωνικής υπεροχής και η οποία, στον φετβά του Εμπουσουούντ, εξιδεικεύεται στην επιβλητική κατοικία, την ίππευση αλόγων και τον πολυτελή ρουχισμό. Έχει σημασία να παρατηρήσουμε ότι στη βάση της απαγόρευσης βρίσκεται η παραδοχή πως οτιδήποτε εξυψώνει τη μια θρησκευτική κοινότητα αυτομάτως μειώνει την άλλη. Οι περιοριστικές νομοθετικές ρυθμίσεις για τους ζιμμήδες, όποιο πεδίο κι αν αφορούν, θεμελιώνονται σε –και ταυτόχρονα προωθούν– μια ανταγωνιστική σύλληψη των διακοινοτικών σχέσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, κάθε ένδειξη αρχοντικού τρόπου ζωής εκ μέρους των χριστιανών ή των εβραίων γίνεται αντιληπτή ως πρόκληση προς τη μουσουλμανική κοινότητα και απειλή για τη μουσουλμανική πρωτοκαθεδρία.

Το ζήτημα του ρουχισμού είχε όμως και μια άλλη διάσταση, πέρα από την κοινωνική υπεροχή που διατράνωνε η πολυτέλεια. Στο νέο περιβάλλον θεσμικής διαφοροποίησης μουσουλμάνων και ζιμμήδων, είχε κομβική σημασία να διακρίνονται με άμεσο τρόπο οι μεν από τους δε στον καθημερινό βίο: ο διαχωρισμός των θρησκευτικών κοινοτήτων είχε ως προϋπόθεση την ορατότητά τους. Αυτόν τον στόχο ήλθαν να υπηρετήσουν μια σειρά ειδικών διατάξεων για τον τύπο και το χρώμα των ρούχων που μπορούσαν να φορούν οι μη μουσουλμάνοι. Ανάλογα με το θρήσκευμά τους, έπρεπε να φέρουν ιδιαίτερο κάλυμμα κεφαλής, που τους διέκρινε ταυτόχρονα ως ζιμμήδες και ως μέλη μιας ομολογιακής κοινότητας. Για τους χριστιανούς προβλεπόταν το γαλάζιο χρώμα, ενώ για τους εβραίους το κίτρινο· αντίθετα, τα μουσουλμανικά τουρμπάνια ήταν λευκά. Οι διατάξεις αυτές ήταν μέρος των γενικότερων ρυθμίσεων περί ενδυμασίας, οι οποίες κωδικοποιήθηκαν επί βασιλείας του Σουλεϊμάν (1520-66) και αφορούσαν ολόκληρο το φάσμα των υπηκόων του σουλτάνου, διακρίνοντας τόσο ως προς το θρήσκευμα όσο και ως προς την κοινωνική τάξη (Quataert, 1997: 406-7).

Οι κανονισμοί που αναφέραμε συνοδεύτηκαν από διατάξεις που απαγόρευαν στους μη μουσουλμάνους να φέρουν καλύμματα κεφαλής που προορίζονταν για τους μουσουλμάνους: σύμφωνα με διάταγμα του 1575, σε τέτοια περίπτωση ο παραβάτης όφειλε είτε να προσχωρήσει στο ισλάμ είτε να εκτελεστεί (Elliot, 2004: 107). Γενικά, όποιος αλλόθρησκος πιανόταν να φορά απαγορευμένα ενδύματα ή παπούτσια, διέτρεχε τον κίνδυνο να τιμωρηθεί αυστηρά· κάποιοι ξέρουμε ότι όντως εκτελέστηκαν.

Ωστόσο οι ενδυματολογικές απαγορεύσεις δεν επιβάλλονταν πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Ανάλογα με την εποχή και τις συνθήκες, άλλοτε παραμελούνταν κι άλλοτε, όταν για παράδειγμα οι σουλτάνοι ήθελαν να δείξουν πως ακολουθούσαν με ζήλο τις παλαιές παραδόσεις, εφαρμόζονταν αυστηρά. Από τα μέσα του 18ου αιώνα βλέπουμε να πολλαπλασιάζονται τα διατάγματα με ενδυματολογικές απαγορεύσεις που αφορούν όχι μόνο μουσουλμανικά αλλά και ευρωπαϊκού τύπου ενδύματα. Όπως παρατηρεί η Μαντλίν Ζιλφί (Zilfi, 2000: 300), η ένδυση με συγκεκριμένου τύπου ρουχισμό εκλαμβανόταν ως «δήλωση ταύτισης», γι’ αυτό κι οι οθωμανικές αρχές αντιμετώπιζαν ως «ηθικά και πολιτικά απειλητική» πράξη τον ενδυματολογικό μιμητισμό, είτε είχε ως πρότυπο την ενδυμασία των μουσουλμανικών ανώτερων τάξεων είτε εκείνη των Ευρωπαίων.

Διόλου περίεργα, οι ρυθμίσεις σχετικά με τον ρουχισμό, ειδικά για τα καλύμματα της κεφαλής, παρέμειναν σε ισχύ μέχρι τον πρώιμο 19ο αιώνα. Το 1829 πλέον, στο πνεύμα μιας πολιτικής που στόχευε στην άμβλυνση των διαφορών μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, αλλά και μεταξύ μουσουλμάνων και ζιμμήδων, ο Μαχμούτ Β΄ εισήγαγε το φέσι ως κοινό κάλυμμα της κεφαλής για όλους τους υπηκόους (πλην των ιερωμένων) και προώθησε τη γενικευμένη του χρήση (Quataert, 1997: 412 κ.ε.).

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).

Ο νόμος προέβλεπε επίσης ότι οι ναοί που είχαν παραμείνει χριστιανικοί μπορούσαν να επισκευαστούν ή να ανοικοδομηθούν μετά από ειδικἠ άδεια, με προϋπόθεση πως δεν ενοχλούσαν τους μουσουλμάνους και πως δεν αυξάνονταν σε όγκο. Δεν μπορούσαν όμως να οικοδομηθούν νέα κτίρια, εκτός κι αν ο εν λόγω οικισμός ήταν αποκλειστικά χριστιανικός .

Οι σχετικές εγγραφές στους ιεροδικαστικούς κώδικες υποδεικνύουν πως οι αιτήσεις για ανοικοδόμηση ή επισκευή γίνονταν συνήθως δεκτές. Υπάρχουν όμως και γνωμοδοτήσεις που δείχνουν ότι μερικές φορές οι μουσουλμάνοι κάτοικοι –ή κάποιοι ανάμεσά τους– προσπαθούσαν να σταματήσουν ή να ακυρώσουν τέτοιου είδους άδειες.

Αυτό δείχνει η παρακάτω γνωμοδότηση (Çolak, 2008: 91-92), η οποία, όπως υπονοείται από τον τρόπο που είναι διατυπωμένη, ζητήθηκε από ντόπιους μουσουλμάνους που διαφώνησαν με την άδεια του καδή να ανοικοδομηθεί μια ερειπωμένη εκκλησία:

Ερώτηση: Εάν ένας καδής, χωρίς σουλτανική διαταγή, δώσει άδεια να ξαναφτιαχτεί και να επισκευαστεί σε ένα χωριό μια εκκλησία που είναι ερειπωμένη από καιρό κι έχουν μείνει μερικά απομεινάρια του κτιρίου, κι εάν οι άπιστοι επισκευάσουν την εκκλησία και την επεκτείνουν περισσότερο απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν, οι μουσουλμάνοι μπορούν να προκαλέσουν την κατεδάφιση της εν λόγω εκκλησίας; Ας διευκρινιστεί το ζήτημα.
Απάντηση: Μπορούν.

Η αυστηροποίηση του πλαισίου είχε στόχο μάλλον να θέσει την ανέγερση χριστιανικών εκκλησιών υπό τον έλεγχο των αρχών παρά να την εμποδίσει. Τόσο οι γραπτές μαρτυρίες όσο και τα αρχαιολογικά δεδομένα μαρτυρούν ότι ο 16ος αιώνας ήταν εποχή οικοδόμησης ναών και ίδρυσης μονών στα Βαλκάνια και το Αιγαίο. Μόνο στην κεντρική Ελλάδα ιδρύονται πάνω από είκοσι μοναστήρια εκείνη την εποχή (Βογιατζής, 2000: 24).


Κατά κανόνα, η ανέγερση νέων ναών γινόταν υπό το πρόσχημα ότι επρόκειτο για επισκευή παλαιού κτίσματος, που προϋπήρχε της οθωμανικής κατάκτησης αλλά είχε ερειπωθεί. Αυτή η συμβατική δικαιολογία γινόταν δεκτή ακόμα και σε περιπτώσεις που ήταν φανερό πως δεν προϋπήρχε κάποιο κτίσμα. Η ευνοϊκή απόφαση απαιτούσε συχνά χρόνο και χρήμα, καθώς και διαπραγμάτευση με τους μουσουλμάνους γείτονες
που μπορούσαν να αντιδράσουν. Πιο εύκολα για τους χριστιανούς ήταν τα πράγματα στην ύπαιθρο, ειδικά στην περίπτωση μοναστηριών, που μπορούσαν να εξασφαλίσουν με μεγαλύτερη άνεση τις σχετικές άδειες χωρίς αναγκαστικά την πιστή τήρηση της διαδικασίας (Giakoumis, 2013: 91 κ.ε.). Επιπλέον, στην ύπαιθρο μπορούσε να υπερκεραστεί η απαγόρευση της χρήσης καμπανών.

Οι περιορισμοί στην οικοδόμηση και την επισκευή εκκλησιών συνεχίστηκαν στους επόμενους αιώνες, άλλοτε με μεγαλύτερη άλλοτε με μικρότερη αυστηρότητα στην εφαρμογή τους. Καταργήθηκαν επίσημα την εποχή των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ (1839-76) μαζί με τις άλλες περιοριστικές διατάξεις για τους μη μουσουλμάνους. Η ανέγερση μεγαλοπρεπών ναών και επιβλητικών καμπαναριών κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα σε όλες τις πόλεις της αυτοκρατορίας με ικανό χριστιανικό πληθυσμό, όπως άλλωστε και η οικοδόμηση πολυτελών κατοικιών από τους πλούσιους αστούς, είναι χαρακτηριστικό σημάδι της πολιτικοκοινωνικής και οικονομικής ανόδου και της αυτοπεποίθησης των χριστιανικών ελίτ στην ύστερη οθωμανική περίοδο ( βλ. το παράδειγμα της Μυτιλήνης).

Διαμάχες για την ανέγερση συναγωγών και εκκλησιών
Πηγή: Gradeva, 2012: 159-60.


Μια παλαιότερη διαταγή, του 1708, περιγράφει τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι εβραίοι του καζά της Νικόπολης (Niğbolu) στη Βουλγαρία, στην προσπάθειά τους να λάβουν άδεια για να επισκευάσουν τη συναγωγή τους (kilise) στη συνοικία (mahalle) Παλαιό Λουτρό (Atik
Hamam). Μετά από αίτηση (arz) του πρώην καδή της πόλης το 1692/1693, τους είχε επιτραπεί να προχωρήσουν στις απαραίτητες επισκευές, αλλά μέχρι το 1707 δεν είχαν καταφέρει να το πράξουν εξαιτίας της παρέμβασης κάποιων οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας (ehl-i örf) που δεν κατονομάζονται. Αυτός ήταν και ο λόγος για την έκδοση ακόμα μίας διαταγής «προς απαγόρευση της τυραννικής συμπεριφοράς που παραβιάζει τον ιερό νόμο».
Φαίνεται ότι κάποια αντίστοιχη παρέμβαση είχε εμποδίσει και τους κατοίκους της Κοζάνης να εφαρμόσουν την άδεια που είχαν λάβει το 1701. Μετά από ένα μπουγιουρντί (buyuruldu) κι ένα φιρμάνι (ferman), που εκδόθηκαν αντίστοιχα τον Ιανουάριο και τον Αύγουστο του 1721, μπόρεσαν να
εκτελέσουν το μεγαλύτερο μέρος των επισκευών στους μήνες που ακολούθησαν.
Κάποια στιγμή πριν από το 1698, μετά από αυτοψία που διεξήγαγε ένας κρατικός επιθεωρητής (mübaşir) και υπό τον όρο ότι δεν επρόκειτο να γίνουν αλλαγές ή βελτιώσεις των κτιρίων, οι κάτοικοι του χωριού Ορτάκιοϊ ή Βουλγαροχωριό (σημερινό Ivaylovgrad στη Βουλγαρία) είχαν λάβει άδεια να επισκευάσουν τις δύο εκκλησίες που βρίσκονταν «στα χέρια τους» από την εποχή της κατάκτησης. Κατά τα φαινόμενα, οι ντόπιοι μουσουλμάνοι υποπτεύθηκαν ότι ο όρος αυτός δεν είχε τηρηθεί και προκάλεσαν μια νέα επιθεώρηση, η οποία ανακάλυψε ότι είχαν γίνει αλλαγές. Η κατάσταση δεν έδινε ιδιαίτερες ελπίδες για άμεση λύση, κι οι χριστιανοί στράφηκαν και πάλι στον σουλτάνο.
Μια παρόμοια περίπτωση εμφανίζεται στη Βάρνα. Σύμφωνα με την αίτηση (mahzar) των ντόπιων ουλεμάδων [προς τον σουλτάνο], κάποιοι αρμένιοι έμποροι προσπάθησαν να χτίσουν μια νέα εκκλησία. Οι ντόπιοι μουσουλμάνοι διαμαρτυρήθηκαν αναφέροντας τα εξής: α) οι εν λόγω αρμένιοι έμποροι είχαν εγκατασταθεί στη συνοικία Αμπντουραχμάν εφέντη μόλις 20 με 30 χρόνια πριν, όπου αγόρασαν ένα σπίτι που το χρησιμοποιούσαν ως ξενώνα (misafırhane)· β) ισχυριζόμενοι ότι αυτό ήταν στα παλιά χρόνια εκκλησία, απέκτησαν σουλτανική διαταγή και ιεροδικαστική απόφαση (hüccet) για να κάνουν επισκευές· και γ) με τη βοήθεια ψευδομαρτύρων, έλαβαν έγγραφο ότι το κτίριο ήταν παλιά
εκκλησία και το χρησιμοποίησαν για να χτίσουν μια νέα εκκλησία. Οι ουλεμάδες της Βάρνας στήριξαν τη διαμαρτυρία τους σε δύο γεγονότα. Καταρχήν, αμφισβήτησαν την «παλαιότητα» της εκκλησίας, η οποία προφανώς δεν χρονολογούνταν από την εποχή της κατάκτησης της
πόλης. Η δεύτερη ένσταση αφορούσε την τοποθεσία της εκκλησίας, ανάμεσα σε δύο τζαμιά. Για το τι έγινε μετά μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, αλλά μια άλλη περίπτωση, από την Καβάρνα (Kavarna), υποδεικνύει μια από τις πιθανές εκβάσεις. Όπως φαίνεται, οι ντόπιοι
χριστιανοί ισχυρίζονταν ότι κατείχαν από παλιά «έναν τόπο εκκλησίας» στη μουσουλμανική συνοικία κι έκτισαν εκεί έναν ναό. Τότε οι μουσουλμάνοι έλαβαν διαταγή που ενέκρινε την καταστροφή του. Οι χριστιανοί έχτισαν πάλι μια εκκλησία κι ένα μετόχι στο σημείο. Οι μουσουλμάνοι αντέδρασαν προμηθευόμενοι έναν φετβά κι έστειλαν αίτηση διαμαρτυρίας στον σουλτάνο, ζητώντας την καταστροφή του. Δεν γνωρίζουμε πόσον καιρό διήρκεσε αυτό το πήγαινε-έλα.

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).

Βλ. και τις σχετικές μαρτυρίες του Κανέλλου Δεληγιάννη για την Πελοπόννησο :

viewtopic.php?f=24&t=12494&p=1683058#p1547948
viewtopic.php?f=24&t=12494&p=1683058#p1537915

Οι μεικτές οικογένειες, δηλαδή εκείνες των οποίων κάποια μέλη ήταν χριστιανοί και κάποια μουσουλμάνοι, ήταν συχνό φαινόμενο στις βαλκανικές και αιγαιακές περιοχές, ιδίως στις πόλεις . Ο ένας τρόπος, με τον οποίο δημιουργούνταν, ήταν ο γάμος μουσουλμάνου άντρα με χριστιανή γυναίκα, ένωση που γινόταν αποδεκτή από τον ισλαμικό ιερό νόμο. Τέτοιοι γάμοι κάποιες φορές τελούνταν ενώπιον του καδή, του οθωμανού δικαστή, και καταχωρίζονταν στους κώδικες του ιεροδικείου. Ιδού μια χαρακτηριστική καταχώριση τέτοιου είδους από το 1671 :

Η Μαρία, κόρη Μάρκου, κάτοικος της συνοικίας του τζαμιού του Μεγάλου Βεζίρη στο Χάνδακα [=Ηράκλειο Κρήτης], με πληρεξούσιο τον Ισμαήλ Μπεσέ γιο Μουσταφά, παντρεύεται το ντόπιο γενίτσαρο Βελή Μπεσέ γιο Αλή με γαμήλια μη προκαταβαλλόμενη δωρεά 500 άσπρων.

Αντίθετα, ο νόμος απαγόρευε τον γάμο ενός μη μουσουλμάνου άντρα με μουσουλμάνα γυναίκα, καθώς ένας κατώτερος δεν γινόταν να παντρευτεί μια ανώτερή του. Ως προς την ανταλλαγή συντρόφων μεταξύ των θρησκευτικών ομάδων, λοιπόν, η ομάδα των μη μουσουλμάνων μπορούσε να παρέχει γυναίκες αλλά όχι άντρες. Τα παιδιά που γεννιούνταν από τέτοιους γάμους θεωρούνταν αυτόχρημα μουσουλμάνοι, πράγμα που ενίσχυε δημογραφικά τη μουσουλμανική κοινότητα και διευκόλυνε τη διαδικασία εξισλαμισμού.

Ο δεύτερος τρόπος συγκρότησης μεικτών οικογενειών ήταν ο εξισλαμισμός κάποιου μέλους της οικογένειας. Αν ασπαζόταν το ισλάμ ο πατέρας και τα παιδιά ήταν ανήλικα, όφειλαν κι εκείνα να τον ακολουθήσουν στον εξισλαμισμό. Αντίθετα, αν τα παιδιά είχαν ενηλικιωθεί, μπορούσαν να επιλέξουν τα ίδια το θρήσκευμά τους.

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).

Η κληρονομιά του Θωμά

Το 1623 ο δεκάχρονος Θωμάς από τη Βέροια πέθανε από πανούκλα στη Θεσσαλονίκη, όπου τον είχε μεταφέρει η χήρα μητέρα του για να αποφύγει την επιδημία που είχε ενσκήψει στην πόλη τους. Μερικές μέρες αργότερα, ο Μουσταφά, ο μουσουλμάνος θείος του Θωμά, υποστήριξε στο ιεροδικείο της Βέροιας πως το παιδί είχε εξισλαμιστεί πριν πεθάνει. Στόχος του Μουσταφά ήταν να του επιδικαστεί το αγρόκτημα που είχε κληρονομήσει ο Θωμάς από τον πατέρα του, και που δεν θα μπορούσε να καρπωθεί διαφορετικά (σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, μουσουλμάνος δεν μπορούσε να κληρονομήσει χριστιανό, ούτε χριστιανός μουσουλμάνο). Ο Μουσταφά παρουσίασε μάρτυρες που ανήκαν στη μουσουλμανική ελίτ της Βέροιας, οι οποίοι κατέθεσαν πως ήταν αυτόπτες μάρτυρες του εκούσιου εξισλαμισμού του Θωμά. Έτσι το ιεροδικείο
αναγνώρισε τον Μουσταφά ως κληρονόμο και του επιδίκασε το αγρόκτημα.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1627, με αφορμή την περιοδεία στα Βαλκάνια του Κενάν πασά (Kenan paşa), ειδικού εντεταλμένου του σουλτάνου για την αποκατάσταση των αδικιών, η μητέρα του Θωμά προσέφυγε στο έκτακτο ιεροδικείο που λειτουργούσε υπό την αιγίδα του πασά στη Θεσσαλονίκη. Εκεί η μητέρα υποστήριξε πως αρχικά ο Μουσταφά δεν είχε εγείρει ζήτημα εξισλαμισμού του Θωμά και πως το έκανε μόνο όταν ανακάλυψε πως δεν μπορούσε να αποκτήσει διαφορετικά την κυριότητα του αγροκτήματος. Μάλιστα, ο Μουσταφά ήταν παρών στη χριστιανική ταφή του αγοριού στη Θεσσαλονίκη και είχε συνεισφέρει στα έξοδα της κηδείας. Η μητέρα είχε εφοδιαστεί και με γνωμοδότηση μουσουλμάνου μουφτή, σύμφωνα με την οποία, αφού ο Μουσταφά δεν είχε αμφισβητήσει τότε τη χριστιανική ιδιότητα του Θωμά, δεν μπορούσε να έχει αξιώσεις επί της κληρονομιάς. Το έκτακτο ιεροδικείο, ως θεσμός που ενσάρκωνε την αμεροληψία του άμεσου απεσταλμένου του σουλτάνου και την ακριβοδίκαιη αντιμετώπιση των υπηκόων, επιδίκασε την κληρονομιά στους χριστιανούς συγγενείς του αγοριού και απέστειλε την απόφασή του στο ιεροδικείο της Βέροιας για εφαρμογή.

Ο Μουσταφά πέρασε στην αντεπίθεση. Πήγε στην Κωνσταντινούπολη και προσέφυγε στο αυτοκρατορικό συμβούλιο, ζητώντας διαταγή για επανεξέταση της υπόθεσης στη Βέροια. Επίσης προμηθεύτηκε κι αυτός φετβά, σύμφωνα με τον οποίο οι καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων που επιβεβαίωναν τον εξισλαμισμό του Θωμά είχαν την ισχύ αποδείξεων και δεν μπορούσαν να ανατραπούν. Το αν ο Θωμάς είχε ή δεν είχε φορέσει μουσουλμανικό τουρμπάνι ή αν είχε ή δεν είχε κάνει περιτομή ήταν επουσιώδες, υποστήριζε η γνωμοδότηση, όπως και το ότι είχε ταφεί χριστιανικά· άλλωστε μπορεί εκείνοι που οργάνωσαν την κηδεία να μη γνώριζαν πως είχε προσέλθει στο ισλάμ. Σημασία είχε ότι ο μικρός είχε παραμείνει μουσουλμάνος μέχρι τον θάνατό του, μια που δεν είχε κάνει δημόσια δήλωση περί του αντιθέτου. Ο καδής της Βέροιας δέχτηκε τις μαρτυρικές καταθέσεις και τη γνωμοδότηση κι έτσι η κληρονομιά επιδικάστηκε και πάλι στον Μουσταφά, οριστικά αυτή τη φορά.

Είναι σχεδόν βέβαιο πως ο Μουσταφά, εκτός του ότι αξιοποίησε την όποια επιρροή και τις διασυνδέσεις του στην Κωνσταντινούπολη (ήταν άλλωστε μέλος της ανώτερης τάξης της Βέροιας) κι εξασφάλισε εξαιρετικές νομικές υπηρεσίες για να κερδίσει τη δίκη, παρουσίασε μια διαστρεβλωμένη εκδοχή των γεγονότων. Όλα δείχνουν πως ο Θωμάς είχε παραμείνει χριστιανός μέχρι τον θάνατό του και πως η χριστιανική πλευρά της οικογένειας είχε αδικηθεί. Ο καδής της Βέροιας, που κατά πάσα πιθανότητα καταλάβαινε πολύ καλά τι είχε γίνει, οχυρώθηκε πίσω από τη νομική ερμηνεία του φετβά που είχε λάβει ο Μουσταφά· το αντίθετο θα σήμαινε να ελέγξει ως ψευδομάρτυρες και επίορκους τέσσερα εξέχοντα μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας της πόλης, πράγμα καθόλου εύκολο.

ΕΛΕΝΗ ΓΚΑΡΑ ( Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου )
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΕΔΟΠΟΥΛΟΣ ( Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών )
Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία .Θεσμικό πλαίσιο και κοινωνικές δυναμικές ( 2015 ).

Ζαποτέκος έγραψε: 26 Δεκ 2020, 14:52

«Το Οσμανικόν κράτος είνε το αρχαίον Βυζάντιον υπό άλλον κυρίαρχον και άλλο όνομα. Το πράγμα όμως παρέμεινε το ίδιον. Αντί μιας φυλής εξωτερικεύουσι το κράτος δύο. Οι Τούρκοι είνε οι κυρίαρχοι του Κράτους τούτου πολιτικώς, ημείς δε κοινωνικώς».

εφημ. «Ακρόπολις» (10/8/1903)

Γιωργης έγραψε: 22 Ιουν 2019, 21:12 ΔΕΝ ΥΠΉΡΧΕ ΧΡΈΟΣ το τεραστιο χρέος του νεοελληνα δεν υπηρχε επι οθωμανικής αυτοκρατορίας.