Η ιδεολογία της αφύπνισης (woke) βρίσκεται στο υπόβαθρο αυτής της κρίσης. Αποτελεί έκφραση μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, οπωσδήποτε μορφωμένων, απασχολούμενων συνήθως στις υψηλά αμειβόμενες δουλειές της ψηφιοποίησης, της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, του μανάτζμεντ και της πολιτισμικής βιομηχανίας. Στρέφεται εναντίον της κοινωνικής πλειοψηφίας –του εθνικού κοινωνικού κορμού– στον οποίον καταλογίζει πως είναι από τη σύστασή του «βίαιος, βρώμικος, και κακός»: διαποτισμένος μέχρι το μεδούλι με τα προπατορικά αμαρτήματα του σωβινισμού, της αναχρονιστικότητας και της «λευκής υπεροχής».
Το woke αντανακλά τις νέες κοινωνικές διαιρέσεις. Προκαλούνται αυτές από τις αλλεπάλληλες τεχνολογικές επαναστάσεις και τις ριζικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές/ανθρωπολογικές τους συνέπειες. Στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται, η οικονομική και η κοινωνική χρησιμότητα της κοινωνικής πλειοψηφίας θεωρείται αμφίβολη: οι εργασίες ρουτίνας –χειρωνακτικές και διανοητικές– θα υποκατασταθούν από την τεχνητή νοημοσύνη, και το μορφωτικό χάσμα λειτουργεί ως «σκληρό σύνορο» αποκλεισμού για τα κατώτερα και τα μεσαία στρώματα.
Οι νέες ελίτ μπορούν να κάνουν πλέον δίχως αυτά. Εξ ου και η προσχώρηση σε μια ιδεολογία «διαφοροποιητική», όπως λέει ο Ματιέ Μποκ Κοτε, η οποία δηλώνει τον ολοκληρωτικό τους διαχωρισμό από το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα. Οι φορείς της «ιδεολογίας της αφύπνισης» δεν διακατέχονται από καμία αγωνία για την ηγεμονία και τον ιδεολογικό έλεγχο των «από κάτω», γιατί έχουν, εξαιτίας της διεθνοποίησης, αποκολληθεί από τον εθνικό κοινωνικό κορμό.
Έτσι, για παράδειγμα, προτιμούν να εκφράζουν την «αλληλεγγύη» τους με τις παράλληλες μεταναστευτικές κοινότητες που συγκροτεί το ευρωπαϊκό ισλάμ, παρά να δεσμεύονται σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο με την εθνική κοινωνία, όπως συνέβαινε στη νεωτερική δημοκρατία. Μεταξύ των νέων ελίτ και των μεταναστευτικών πληθυσμών –εξ άλλου– υφίσταται μια σχέση αμιγώς οικονομική, καθώς οι τελευταίοι απασχολούνται κυρίως στις υπηρεσίες εξυπηρέτησης των πρώτων.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον νεότευκτο περιβαλλοντισμό τους: στρέφεται κυρίως εναντίον των παραγωγικών δραστηριοτήτων ή της ενεργειακής αυτοδυναμίας της Δύσης, αμφισβητώντας κάθε έννοια γεωπολιτικής αναγκαιότητας. Από την υποτίμησή της, μπορούμε να καταλάβουμε και κάτι άλλο. Ο πολυπολιτισμός δεν αναφέρεται μόνον στην εκάστοτε εγχώρια κοινωνική πραγματικότητα· αφορά επίσης και στην επίγνωση συμμετοχής σε μια υπερεθνική ιεραρχία, όπου οι, κατά τα άλλα, ενάρετοι και αφυπνισμένοι της Δύσης δεν προβληματίζονται για το εάν ο βασικός τους προμηθευτής ενεργειακών πόρων (Ρωσία), τεχνολογικών αγαθών (Κίνα) και εκείνος που παρέχει εργατικά χέρια (μουσουλμανικός κόσμος) τελούν υπό καθεστώτα αυταρχικά, ή αποθεώνουν τον ανδρικό σωβινισμό. Ο Ζούκεμπεργκ της Facebook αδιαφορεί για το εάν η πλατφόρμα του έχει καταστεί παιδική χαρά για τις ρωσικές «φάρμες τρόλ», ενώ ο πολύς Έλον Μασκ, παρότι νοικιάζει το δορυφορικό διαδίκτυο του Starling στους Ουκρανούς, δεν έχει πάρει θέση υπέρ ή κατά της ρωσικής εισβολής. Έτσι εξηγείται η «οικοφοβία» των αφυπνισμένων, η απάθειά τους απέναντι στον ευρασιανικό ολοκληρωτισμό και η ισλαμολαγνεία τους.
Το woke αποτελεί έκφραση ενδόρρηξης της Δύσης σε μια δυαδική κοινωνία – το «παγκόσμιο κέντρο» και οι περιφερειοποιημένες «ζώνες σκουριάς» της ενδοχώρας, που ανέλυε ο Κριστόφ Γκιλουΐ. Κάπως έτσι, η «αφυπνισμένη» λογική του κεφαλαίου, σε αυτήν του την εκδοχή της ολιγαρχικής ψηφιοποίησης και της χρηματιστηριοποίησης, επιταχύνει την υποχώρηση της Δύσης, την κρίση του πολιτισμού της, την απομείωση της αυτοδυναμίας της. Παράδοξο μεν ιστορικά το φαινόμενο αυτό, απολύτως συνεπές ωστόσο με τη νέα αρχιτεκτονική ισχύος του 21ου αιώνα, όπου, τα νέα κέντρα του οικονομικού δυναμισμού βρίσκονται πλέον έξω από τον δυτικό κόσμο.
Αρνητιστική δεξιά: έκφραση της δυαδικής κοινωνίας
Αν η woke ιδεολογία αντιπροσωπεύει κατ’ εξοχήν την ατζέντα των προνομιούχων, η αρνητιστική δεξιά είναι σήμερα το μαζικότερο ρεύμα έκφρασης του αποκλεισμού των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων: από τις ΗΠΑ, την alt-right, και τη συνωμοσία Qanon, μέχρι τον Ορμπάν και τους εγχώριους Σπαρτιάτες, Νίκη, Ελληνική Λύση. Αν και πηγάζουν συχνά από διακριτές ιδεολογικές αφετηρίες, οι παραφυάδες της αρνητιστικής δεξιάς εκβάλλουν στην ίδια κοίτη, έχουν ένα σύνολο κοινών χαρακτηριστικών που επισφραγίζουν τον χαρακτήρα της.
Πρώτον, η συνωμοσιολογία, καθώς όλοι τους διακινούν τις πλείστες όσες εκδοχές της θεωρίας περί «Μεγάλης Επανεκκίνησης»· ένα υποτιθέμενο σχέδιο απανθρωποποίησης του πλανήτη που προωθείται με πρόσχημα την πανδημία και την κλιματική αλλαγή, και εκπορεύεται από ένα μυστικό ανακτοβούλιο μιας χούφτας ανθρώπων. Υπ’ αυτήν τη λογική πραγματικά γεγονότα ή τάσεις διαστρέφονται και μεταβάλλονται στη «μεγάλη συνωμοσία».
Δεύτερον, αμφισβήτηση της επιστήμης, που κρίνεται ως «ιδεολογική» και στη θέση της προκρίνεται η ανορθολογικότητα των εναλλακτικών θεωριών (παράδειγμα, στην ιατρική, τους αεροψεκασμούς, σε ακραίες περιπτώσεις τη θεωρία της επίπεδης γης).
Τρίτον, εκμετάλλευση των δυτικών αντιθέσεων και μεταβολή της καταγγελίας τους σε πρόσχημα για την προώθηση μιας ατζέντας απολυταρχισμού, απόρριψης της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Θέσεις που συνδυάζονται με μια ιδεολογία που αποθεώνει τα αντιφιλελεύθερα καθεστώτα τύπου Πούτιν, Ορμπάν και Ερντογάν.
Τέταρτον, δαιμονοποίηση της Δύσης, αυτοαμφισβήτηση και οικοφοβία. Εδώ έχουμε το εξής παράδοξο: εάν οι αφυπνισμένοι μηδενίζουν τη Δύση θεωρώντας την συνώνυμη της αποικιοκρατίας και του σωβινισμού, η αρνητιστική δεξιά το κάνει ταυτίζοντάς την με το… woke και τον υπερδικαιωματισμό. Γι’ αυτήν, η Δύση –η «δυσώδης Ευρώπη», λέει ο Δ. Νατσιός– είναι συνώνυμη με τον «γονέα 1 & 2», οι δημοκρατίες της ταυτίζονται με ένα σχέδιο απανθρωποποίησης, κοινωνικής διάλυσης, και εθνικής αποδόμησης. Ενώ, από την άλλη, «με τον άνθρωπο» είναι μόνον οι ευρασιατικές δικτατορίες, οι οποίες αγωνίζονται για την παράδοση, την ταυτότητα και τις αξίες της.
Η διαστροφή, η διαστρέβλωση και ο αποπροσανατολισμός δεν είναι οι μόνες συνέπειες αυτής της ιδεολογίας. Κατ’ αρχάς, λειτουργεί ως μηχανισμός διαπαιδαγώγησης στην αμάθεια, τον νοητικό αποσυντονισμό και την απώλεια κάθε στέρεου πολιτικού κριτηρίου: η ιδεολογία, που υποτίθεται έρχεται να προστατεύσει τις μάζες από τις τυραννικές μειοψηφίες, τις καθιστά ολοένα και πιο ευάλωτες στις ψευδείς ειδήσεις, την προπαγάνδα και τις υπόλοιπες τεχνικές χειραγώγησης της πολιτικής βούλησης.
Επιπροσθέτως, η συνωμοσιολογία προάγει την απελπισία, και την περαιτέρω απομόνωση στο περιθώριο… εφ’ όσον «η προδοσία έχει ήδη συμβεί» και ο έλεγχος του πλανήτη από μια σκιώδη ολιγαρχία είναι τετελεσμένος. Εξ άλλου, πίσω από την αντίληψη, που θέλει την πραγματικότητα να ελέγχεται απολύτως και ασφυκτικά από μια χούφτα ανθρώπων-τεράτων, κρύβεται αντεστραμμένη η αποθέωση της ισχύος και της δύναμης.
Εξ ου και ο αρνητισμός του συγκεκριμένου ρεύματος. Αναπτύσσεται περισσότερο ως σύμπτωμα μιας δυαδικής κοινωνίας, και λιγότερο ως κίνηση που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Ωθεί εκτεταμένα στρώματα της κοινωνίας στην πολιτική λουμπενοποίηση, και προκαλεί περαιτέρω διάρρηξη της εμπιστοσύνης τους στην εθνική δημοκρατική κοινότητα. Διευρύνει, δηλαδή, και δεν θεραπεύει το ρήγμα. Ταυτόχρονα, προϊόν και πολλαπλασιαστής της περιθωριοποίησης, συνιστά εν τέλει μια ιδεολογία που την δικαιώνει. Η αρνητιστική δεξιά, κηρύσσοντας πως όλα γύρω της έχουν ήδη εκπέσει, δημιουργεί πολιτικά γκέτο. Τραυματίζει ως εκ τούτου τους κοινούς τόπους ενός Έθνους, τα σημεία δηλαδή στα οποία μπορεί να πατήσει μια πολιτική που θέλει να θεραπεύσει το χάσμα, για να αποκαταστήσει την εκδοχή μιας «ευρύχωρης κοινωνίας» (big society) που αρμόζει σε μια δημοκρατική Πολιτεία.
Οι δυνάμεις αυτές έρχονται να ενισχυθούν αποφασιστικά από τη ρωσική υβριδική πολιτική. Στόχος της, να ενισχυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το χάσμα που υφίσταται μεταξύ κοινωνιών και ηγεσιών στην Ευρώπη, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο που αντιστρατεύεται τη δική της αυτοκρατορική φαντασίωση. Η Ρωσία, εξ άλλου, ποντάρει στη δαιμονοποίηση της Δύσης και από τους woke και από την αρνητιστική δεξιά. Χρησιμοποιεί τους αφυπνισμένους για να πείσει τους αρνητιστές ότι οι δυτικές δημοκρατίες είναι γενετικά μηδενιστικές και αποδομητικές, και έτσι, ενθαρρύνει την ιδεολογική τους στροφή προς τον ευρασιατικό ολοκληρωτισμό. Παράλληλα, δανείζεται από τους αφυπνισμένους τη θέση τους ότι μόνον η Δύση υπήρξε ιμπεριαλιστική, και βαρύνεται με τα εγκλήματα και τις ενοχές της αποικιοκρατίας. Αυτό της επιτρέπει να συγκαλύπτει τον δικό της επεκτατισμό.
Οφείλουμε να αποκαλύψουμε τον αρνητιστικό χαρακτήρα της λαϊκιστικής δεξιάς. Να αναδείξουμε τη στρατηγική, ιδεολογική και πολιτική της σύμπλευση με την Ευρασία. Να δείξουμε γιατί περιθωριοποιεί περαιτέρω τα στρώματα εκείνα που υποτίθεται ότι προστατεύει, θολώνοντας κάθε ικανότητα κρίσης και πολιτικής διάκρισης. Να αποδείξουμε ότι ο πατριωτισμός της είναι μηδενιστικού και καταστροφικού τύπου. Όντως, σήμερα, οι θέσεις της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και των Σπαρτιατών αναφέρονται σε μια φαντασιακή Ελλάδα η οποία θα κάνει, «σαν τον Ερντογάν», ένα σλάλομ μεταξύ της Δύσης και της Ευρασίας, και θα επιβάλει την βούλησή της κατά το δοκούν. Μια τέτοια λογική αντιτάσσει η αρνητιστική δεξιά στην πραγματικότητα των εθνικών μας ζητημάτων και της απαιτούμενης στρατηγικής αντιμετώπισής τους! Μια παραλλαγή του «θα παίζουμε νταούλι και οι αγορές θα χορεύουν» του Αλέξη Τσίπρα, αυτήν την φορά όχι για την οικονομία αλλά για τη γεωπολιτική. Αυτή η απογείωση από την πραγματικότητα, όμως, συνεπάγεται εγκατάλειψη των υπαρκτών εθνικών προκλήσεων.
5ον Οι πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα αποτελούν μια εποχή κρίσιμων υπαρξιακών διλημμάτων. Η οικολογική κρίση και οι αλλεπάλληλες τεχνολογικές επαναστάσεις τα δημιουργούν. Τίθενται βαθύτατα ζητήματα όπως η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον και τη μηχανή, ο έλεγχος της τεχνητής νοημοσύνης, το εάν η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει αυτονομηθεί και υποτάξει τις κοινωνίες ή μήπως είναι ακόμα εφικτή η καθοδήγησή της.
