Η Πύλη του Μίσους

[Ζαποτέκος]

Απ' την συγκίνηση κατά την απαγγελία , ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης υπέστη καρδιακό επεισόδιο εκείνη την ημέρα.

Ο ανδριάς του αοιδίμου Γρηγορίου του Ε΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως

Πῶς μᾶς θωρεῖς ἀκίνητος;... Ποῦ τρέχει ὁ λογισμός σου,
τὰ φτερωτά σου ὄνειρα;... Γιατὶ στὸ μέτωπό σου
νὰ μὴ φυτρώνουν, γέροντα, τόσαις χρυσαῖς ἀχτίδες,
ὅσαις μᾶς δίδ' ἡ ὄψη σου παρηγοριαῖς κ' ἐλπίδες;...
Γιατὶ στὰ οὐράνια χείλη σου νὰ μὴ γλυκοχαράζῃ,
πατέρα, ἕνα χαμόγελο;... Γιατὶ νὰ μὴ σπαράζῃ
μὲσα στὰ στήθη σου ἡ καρδιά, καὶ πῶς στὸ βλέφαρό σου
οὔτ' ἕνα δάκρυ ἐπρόβαλε, οὔτ' ἔλαμψε τὸ φῶς σου;...

Ὁλόγυρά σου τὰ βουνὰ κ' οἱ λόγγοι στολισμένοι
τὸ λυτρωτή τους χαιρετοῦν... Ἡ θάλασσ' ἀγριωμένη
ἀπὸ μακρὰ σ' ἐγνώρισε καὶ μ' ἀφρισμένο στόμα
ποὺ σὲ κρατεῖ στὰ σπλάχνα του... Θυμᾶται τὴν ἡμέρα,
ὁποὺ κι' αὐτὴ στὸν κόρφο της, σὰν τρυφερὴ μητέρα,
πατέρα μου, σ' ἐδέχτηκε... Θυμᾶται στὸ λαιμό σου
τὸ ματωμένο τὸ σχοινί, καὶ στ' ἅγιο πρόσωπό σου
τ' ἄτιμα τὰ ραπίσματα... τὸ βόγγο... τὴ λαχτάρα...
τοῦ κόσμου τὴν ποδοβολή... Θυμᾶται τὴν ἀντάρα...
τὴν πέτρα, ποὺ σοῦ κρέμασαν... τὴ γύμνια τοῦ νεκροῦ σου...
τὸ φοβερὸ τὸ ἀνάβρασμα τοῦ καταποντισμοῦ σου...
Δὲν ἐλησμόνησε τὴ γῆ ποὺ σὤγινε πατρίδα,
οὔτε τὸ χέρι ποὺ εὔσπλαχνο μ' ὁλόχρυση χλαμύδα
τὴ σάρκα σου ἐσαβάνωσε τὴ θαλασσοδερμένη,
ὅταν, πατέρα μου, ἄκαρδοι, γονατισμέν' οἱ ξένοι
τὸ αἶμά σου ἔγλυφαν κρυφὰ στὰ νύχια τοῦ φονιᾶ σου...
Τώρα σὲ βλέπει γίγαντα, πατέρα, ἡ θάλασσά σου...
Τὸ λείψανό σου τὸ φτωχό, τὸ ποδοπατημένο,
τ' ἀνάστησε ἡ ἀγάπη μας κ' ἐδῶ μαρμαρωμένο
θὰ στέκῃ ὁλόρθο, ἀκλόνητο κ' αἰώνιο θὰ νὰ ζήσῃ,
νἆναι φοβέρα ἀδιάκοπη σ' Ἀνατολὴ καὶ Δύση...

Πενῆντα χρόνοι πέρασαν σὰν νἄτανε μιὰ μέρα!...
Γιὰ σᾶς ποὺ εἶσθε ἀθάνατοι φεύγουν γλυκειαῖς, πατέρα,
πετοῦν ἡ ὥραις ἀμέτρηταις στοῦ τάφου τὸ λιμάνι...
Γιὰ μᾶς... καὶ μόνη μιὰ στιγμὴ ἀρκεῖ νὰ μᾶς μαράνῃ...
Πενῆντα χρόνοι πέρασαν κι' ἀκόμη ἡ ἀνατριχίλα
βαθειὰ μᾶς βόσκει τὴν καρδιά... Μὲ τὰ χλωρὰ τὰ φύλλα
ἀνθοβολεῖ κι' ὁ τὰφος σου καὶ στὸ μνημόσυνό σου
ὑψώνεται στὸν οὐρανὸ τὸ νεκρολίβανό σου
μὲ τῶν ἀνθῶν τὴ μυρωδιὰ καὶ μὲ τὸ καρδιοχτύπι
τοῦ κόσμου,, ποὺ ἐζωντάνεψες... Γέροντα, τὶ σοῦ λείπει;...
Πῶς μᾶς θωρεῖς ἀκίνητος;... Ποῦ τρέχει ὁ λογισμός σου;...
Ποιός εἶν' ὁ πόθος σου ὁ κρυφὸς καὶ ποιό τὸ μυστικό σου;...

Εἶχαν ξυπνήσει ἀνέλπιστα οἱ νεκρωμένοι δοῦλοι
κι' ἀπὸ τὸ γέρο Δούναβη ὡς τ' ἄγριο Κακοσοῦλι
ἔβαζε γῆ καὶ θάλασσα... Σεισμός, φωτιά, τρομάρα,
σπαθὶ καὶ ψυχομάχημα καὶ δάκρυ καὶ κατάρα.
Ἐβρόντουν κι' ἄστραφταν παντοῦ τὰ κλέφτικα λημέρια...
Γοργὰ τοῦ Χάρου ἐθέριζαν τ' ἀχόρταγα τὰ χέρια,
κ' ἦταν ὁ πόλεμος χαρά, τὰ φονικὰ παιχνίδια...
Μὲ μιᾶς θολώνουν τοῦ Ὄλυμπου τὰ χιονισμένα φρύδια
καὶ μαῦρα νέφη ἁπλώνονται στοῦ Κίσσαβου τὴ ράχη...
Ἀνατριχιάζουν τὰ κλαριὰ καὶ τὰ νερὰ κ' οἱ βράζοι
μένουν παράλυτα, νεκρά, σὰν νἆχε διαπεράσει
κρυφὸ μαχαίρι αὐτὴ τὴ γῆ κ' ἐσκότωσε τὴν πλάση...

Εἶχε προβάλει ἀπὸ μακρὰ πουλὶ κυνηγημένο
σὰ σύγνεφο μὲ τὸ βορειᾶ καὶ μαυροφορεμένο,
σκοτείδιασε τὸν οὐρανὸ μὲ τὰ πλατειὰ φτερά του,
καὶ μὲ φωνή, ποὺ ἐξέσχιζε σκληρὰ τὰ σωθικά του,
ἐρρέκαξε κ' ἐβρόντησε... «Χτυπᾶτε, πολεμάρχοι!...
Ἀπ' ἄκρη σ' ἄκρη ὁ χαλσμός... Κρεμοῦν τὸν Πατριάρχη!...
Τοῦ μυστικοῦ διαλαλητῆ πέφτει στὴ γῆ, στὸ κῦμα
τὸ φλογερὸ τὸ μήνυμα κι' ἀπὸ ἕνα τέτοιο κρῖμα
ἐφύτρωσε ἄσβεστη φωτιὰ καὶ μὲ τὴ δύναμή σου
ἐθέριεψε, ἐζωντάνεψε τ' ἄτιμο τὸ σχοινί σου
κ' ἔγεινε φίδι φτερωτὸ στὸν κόρφο τοῦ φονιᾶ σου...
Καλόγερε, πῶς δὲν ξυπνᾷς νὰ ἰδῇς τὰ θαύματά σου;...

Ἀναστηλώνεται ὁ Μωρηᾶς... Ἡ Ρούμελη μουγκρίζει...
Ἱδρώνουν αἷμα τὰ βουνά, τὸ δάκρυ πλημμυρίζει...
Παντοῦ παράπονο βαθὺ καί ἀλαλαγμοὶ καὶ θρῆνοι...
Διαβαίνει μαύρ' ἡ ἄνοιξη. Τὰ ρόδα σας, οἱ κρίνοι
λησμονημένοι τήκονται καὶ τὰ πουλιὰ σκιασμένα
ἀφίνουν ἔρμη τὴ φωλιὰ καὶ φεύγουνε στὰ ξένα...
Στοῦ Γερμανοῦ τὸ μέτωπο κρυφὰ γλυκοχαράζει
τοῦ Γένους τὸ ξημέρωμα... Πᾶσα ματιά σου σφάζει...
Διωγμέν' ἀπὸ τὸν Κάλαμο, μὲ τὴν ψυχὴ στὸ στόμα,
χιλιάδες γυναικόπαιδα δὲ βρίσκουν φοῦχτα χῶμα
νὰ μείνουν ἀκυνήγητα... κι' ὁ Χάρος δεκατίζει...
Ρυάζεται ὁ Βάλτος, σὰ θεριὸ τὴ χαίτη του ἀνεμίζει...
Φλόγα παντοῦ καὶ σίδερο... δὲν θ' ἀπομείνῃ λόθρα...
Στὴν Κιάφα νεκρανάσταση... στοῦ Πέτα καταβόθρα...

Πέτρα δὲ μένει ἀσάλευτη... κλαρὶ χωρὶς κρεμάλα...
Ἐρμιὰ καὶ ξεθεμέλιωμα στὴν Τρίπολη, στοῦ Λάλα...
Κι' ὅταν τὸ χέρι ἐχόρταινε κ' ἔπεφτε στομωμένο
νὰ ξανασάνῃ τὸ σπαθὶ στὴ θήκη ξαπλωμένο,
ἐφώναζε ὁ ἀντίλαλος... «Χτυπᾶτε, πολεμάρχοι!...
Ἀπ' ἄκρη σ' ἄκρη ὁ χαλασμός... Κρεμοῦν τὸν Πατριάρχη!»...

Φριμάζουν τὰ Καλάβρυτα... Καπνίζει τὸ Ζητοῦνι...
κ' ἡ Μάνη ἡ ἀνυπόμονη τεντώνει τὸ ρουθοῦνι
σὰν τὸ καθάριο τἄλογο, νὰ μυριστῇ τ' ἀγέρι
πού, ταχυδρόμος τ' οὐρανοῦ, μὲ τὰ φτερά του φέρει
τοῦ Διάκου τὴ σπιθοβολὴ καὶ τὴν ἀναλαμπή του...
Ὁ γυιὸς τ' Ἀνδρούστου στὴ Γραβιὰ στηλώνει τὸ κορμί του
κ' ἐπάνω του, σὰ νἄτανε θεόχτιστο κοτρῶνι,
συντρίβεται ἡ Ἀρβανιτιὰ μὲ τὸν Ὀμὲρ Βρυώνη...
Φεγγοβολοῦν τὰ πέλαγα στὴν Τένεδο, στὴν Σάμο
καὶ κάθε κῦμα πὤρχεται νὰ ξαπλωθῇ στὴν ἄμμο
ξερνῶντας αἷμα καὶ φωτιά, φωνάζει... «Πολεμάρχοι!...
Ἐκδίκηση... ἄσπλαχνη... παντοῦ... Κρεμοῦν τὸν Πατριάρχη!».

Τὸ Σοῦλι τὸ ἀνυπόμονο ψηλὰ στὸ Καρπενῆσι
τοῦ Βότδαρή σου τὴν ψυχὴ γιὰ νὰ σὲ προσκυνήσῃ
σοῦ στέλλει αἱματοστάλαχτη... Στὸν τάφο του κλεισμένο
τὸ Μισολόγγι σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο,
δὲν παραδίδει τἄρματα, δὲ γέρνει τὸ κεφάλι...
Κρατεῖ γιὰ νεκροθάφτη του τὸ Χρῆστο τὸν Καψάλη,
τὸ ράσο τοῦ Δεσπότη του φορεῖ γιὰ σάβανό του,
καί φλογερὸ μετέωρο πετᾷ στὸν οὐρανό του
καὶ θάφτεται ὁλοζώντανο... Στὸ διάβα του τρομάζουν
τ' ἀστέρια ποὺ τὸ κύτταζαν, καὶ ταπεινὰ μεριάζουν...
Κλαρὶ δὲ φαίνεται χλωρὸ καὶ τὸ στερνὸ χορτάρι,
πὤμεινε ἀκόμα πράσινο, τ' ἀράπικο ποδάρι
τὸ μάρανε, τὸ σκότωσε... Χορτάσαν οἱ κοράκοι...
Στὴ Ράχωβα, στὸ Δίστομο μὲ τὸν Καραϊσκάκη
ἀδελφωμένο πολεμᾷ τῆς Λιάκουρας τὸ χιόνι...
Θερίζει τ' ἄσπλαχνο σπαθὶ κι' ὁ πάγος σαβανώνει...

Πλαταίνει πάντα ἡ ἐρημιὰ καὶ τὸ σχονί σου σφίγγει
τοῦ λύκου μας τοῦ ἑφτάψυχου τ' ἀχόρταγο λαρύγγι...
Ὁ κόσμος ἀνταριάζεται... Καὶ τὰ σκυλόδοντά του
ξερριζωμένα πνίγονται μὲ τὰ ρυάσματά του
στοῦ Ναβαρίνου τὰ νερά... καὶ φεύγει... Ἀνάθεμά τον!...
Ἐσκόρπισαν τὰ σύγνεφα μὲ τ ἀστραπόβροντά των
καὶ κούφια ἀπέμεινε ἡ βοὴ τοῦ μαύρου καταρράχτη...

Μ' αὐτά... μ' αὐτὰ τὰ κόκκαλα, τὰ τρίμματα, τὴ στάχτη
ἐχτίσαμε, πατέρα μου, τὴ φτωχικὴ φωλειά μας,
κ' ἐκεῖθε ἐφύτρωσε ἡ μυρτιὰ καὶ τὰ δαφνόκλαρά μας,
π' ἀνθοβολοῦν τριγύρω σου... Γιατὶ τὰ δάχτυλά σου
ἀκίνηταα δὲν εὐλογοῦν τὰ μαῦρα τὰ παιδιά σου;...
Στ' ἀνδρειωμένα σπλάχνα σου, μακρ' ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα
ἐρρίζωσε τόσο βαθειὰ τοῦ Χάρου ἡ φαρμακάδα,
π' οὔτε τοῦ Ρήγα ἡ συντροφιά, καλόγερε, δὲ φθάνει
τὰ σφραγισμένα χείλη σου ν' ἀνοίξῃ, νὰ γλυκάνῃ...
οὔτε τὸ φῶς τὸ ἀκοίμητο ποὺ στὸ πλευρό σου χύνει
αὐτὸ μας τὸ περήφανο, τὸ φλογερὸ καμίνι;...
οὔτε τὰ δέντρα, τὰ πουλιά, τὰ πράσινα χορτάρια...
οὔτε τὰ βασιλόπουλα, τοῦ Θρόνου μας βλαστάρια,
που θἄρχωνται νὰ χαιρετοῦν τοῦ ποιητῆ τὴ λύρα,
καὶ νὰ ρωτοῦν πῶς ἔγεινε τὸ ράσο σου πορφύρα;...
Τί θέλεις, γέροντ' ἀπὸ μᾶς;... Δὲ νοιώθεις μιὰ ματιά σου
πόσαις θὰ ἐφλόγιζε καρδιαῖς κι' ἀπὸ τὰ σωθικά σου
πόση θα ἐβλάστενε ζωή;... Πῶς δὲν ξυπνᾷς, πατέρα;...
Δὲ φέγγει μὲς στὸ μνῆμά σου οὔτε μιὰ τέτοια μέρα;...

Τὸ μάρμαρο μένει βουβό... Καὶ θὰ νὰ μείνῃ ἀκόμα
ποιός ξέρει ὡς πότ' ἀμίλητο τὸ νεκρικό του στόμα...
Κοιμᾶται κι' ὀνειρεύεται... καὶ τότε θὰ ξυπνήσῃ,
ὅταν στὰ δάση, στὰ βουνά, στὰ πέλαγα, βροντήσῃ
τὸ φοβερό μας κήρυγμα... «Χτυπᾶτε, πολεμάρχοι!...
Μὴ λησμονεῖτε τὸ σχοινί, παιδιά, τοῦ Πατριάρχη!»...

https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9F_% ... F%89%CF%82

[Ζαποτέκος]

Αρχιερείς και η Φιλική Εταιρία, Οι Αρχιερείς και το 21
https://www.antibaro.gr/article/30295

Νὰ τί γράφει ὁ ὑπασπιστὴς τοῦ Θ. Κολοκοτρώνη, ὁ Φώτιος Χρυσανθόπουλος ἢ Φωτάκος, στὰ ἀπομνημονεύματά του:

Ὁ ἀξιοσέβαστος κλῆρος τῶν Ἑλλήνων χριστιανῶν εὑρίσκετο τότε (δηλ. στὴν προεπαναστατικὴ περίοδο) παντοῦ ἐμπρὸς καὶ ἔδιδε τὴ βαρύτητα καὶ τὴ βεβαιότητα εἰς τὸν σκοπὸν τῆς ἐπαναστάσεως καὶ ἕνεκα τούτου εἰς τοὺς Ἕλληνας ἐφαίνετο ὅτι ἡ σημαία τῆς Ἐπαναστάσεως εἶναι εἰς τὰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ, διὰ τῶν λειτουργῶν τῆς θρησκείας του.

Οἱ Φιλικοὶ ἀπὸ αὐτὴ σχεδὸν τὴ γενέθλια ἡμέρα τῆς Ἑταιρείας, 14η Σεπτεμβρίου, ἑορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, 1814, καθὼς μαρτυρεῖ ὁ Ξάνθος, ἐκατήχησαν διάφορους ὁμογενεῖς. . . καὶ τινὰς ἱερωμένους καὶ ἡγουμένους ἑλληνικῶν μοναστηρῖων.


Απὸ τὸ σύνολο τῶν 195-200 ἀρχιερέων, ποὺ διαπιστώθηκε ὅτι ὑπῆρχαν κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους σ’ ὁλόκληρο τὸ ὀθωμανικὸ κράτος, ὑπάρχουν ἀδιαμφισβήτητες μαρτυρίες ὅτι εἶχαν μυηθεῖ στὴ Φ. Ε. τουλάχιστον οἱ παρακάτω 81 χωρὶς βέβαια νὰ συνυπολογίζονται καὶ ἐκεῖνοι ποὺ πιθανῶς νὰ ἦταν μὲν μέλη τῆς Φ. Ε., ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν μαρτυρίες ἢ ἐνδείξεις γι’ αὐτή τους τὴ μύηση.

Ἀναλυτικότερα κατὰ περιοχὴ ἀρχιερεῖς μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, μαρτυροῦνται:

Α΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Πελοποννήσου μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Μονεμβασίας Χρύσανθος, 2) Χριστιανουπόλεως Γερμανός, 3) Ναυπλίου καὶ Ἄργους Γρηγόριος, 4) Δημητσάνης Φιλόθεος, 5) Ὠλένης Φιλάρετος,

6) Μεθώνης, Ναυαρίνου καὶ Νεοκάστρου Γρηγόριος, 7) Ρέοντος καὶ Πραστοῦ Διονύσιος, 8) Βρεσθένης Θεοδώρητος, 9) Ἕλους Ἄνθιμος,

10) Ἀνδρούσης Ἰωσήφ, 11) Π. Πατρῶν Γερμανός, 12) Τριπολιτσᾶς Δανιήλ,

13) Κορίνθου Ζαχαρίας, 14) Κερνίτσης Προκόπιος, 15) Μαΐνης Νεόφυτος,

16) Μαΐνης Ἰωσήφ, 17) Ζαρνάτας Γαβριήλ, 18) Ἀνδρουβίτσας Θεόκλητος,

19) Πλάτζης Ἱερεμίας, 20) Καρυουπόλεως Κύριλλος, 21) Μηλέας Ἰωσήφ,

22) Μαλτσίνης Ἰωακεὶμ ἡ Ἱερώνυμος, 23) Χαριουπόλεως Βησσαρίων

Β΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Ἀθηνῶν Διονύσιος, 2) Ἄρτης καὶ Ναυπάκτου Πορφύριος, 3) Σαλώνων Ἠσαΐας, 4) Ταλαντίου Νεόφυτος, 5) Λιτζᾶς καὶ Ἀγράφων Δοσίθεος,

6) Ρωγῶν Μακάριος, 7) Ρωγῶν Ἰωσήφ, 8) Λοιδωρικίου Ἰωαννίκιος,

9) Μενδενίτσης Γρηγόριος

Γ΄ Ἀρχιερεῖς νήσων Αἰγαίου Πελάγους μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Καρύστου Νεόφυτος, 2) Παροναξίας Ἱερόθεος, 3) Χίου Πλάτων, 4) Ρόδου Ἀγάπιος, 5) Σαντορίνης Ζαχαρίας, 6) Κέας Νικόδημος, 7) Τήνου Γαβριὴλ

8) Μυτιλήνης Καλλίνικος

Δ΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Κρήτης μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Κρήτης (Ἡρακλείου) Γεράσιμος, 2) Κνωσοῦ Νεόφυτος, 3) Χερσονήσου Ἰωακείμ, 4) Αὐλοποτάμου Παρθένιος, 5) Ἀρκαδίας Νεόφυτος, 6) Κυδωνίας Καλλίνικος, 7) Λάμπης καὶ Σφακίων Ἱερόθεος, 8) Πέτρας Ἰωακείμ,

9) Σητείας Ζαχαρίας, 10) Ἱερᾶς Ἀρτέμιος,11) Κισσάμου (Χανίων) Μελχισεδέκ, 12) Διουπόλεως (τιτουλ. ἐπίσκοπος) Καλλίνικος

Ε΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Κύπρου μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Κύπρου Κυπριανός, 2) Πάφου Χρύσανθος, 3) Κιτίου Μελέτιος

4) Κυρηνείας Λαυρέντιος

ΣΤ΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Ἑπτανήσου μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

Ζακύνθου Ἀγαθάγγελος

Ζ΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Θεσσαλίας μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Λαρίσης Πολύκαρπος, 2) Σταγῶν Ἀμβρόσιος, 3) Φαναρίου καὶ Φαρσάλων Δαμασκηνὸς

Η΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Μακεδονίας μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Σερρῶν Χρύσανθος, 2) Κοζάνης Βενιαμίν, 3) Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγ. Ὄρους Ἰγνάτιος, 4) Ἀρδαμερίου Ἰγνάτιος, 5) Γρεβενῶν Ἄνθιμος

6) Εἰρηνουπόλεως καὶ Βατοπεδίου (τιτουλ.) Γρηγόριος

Θ΄ Ἀρχιερεῖς τῆς Θράκης μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Δέρκων Γρηγόριος, 2) Ἀγχιάλου Εὐγένιος, 3) Ἀδριανουπόλεως Δωρόθεος, 4) Βάρνης Ζαχαρίας, 5) Βιζύης Ἰωάσαφ, 6) Μαρωνείας Κωνστάντιος, 7) Σιατίστης καὶ Σισανίου Ἰωαννίκιος, 7) Μεσημβρίας Ἰωσήφ, 8) Σωζοαγαθουπόλεως Παΐσιος, 9) Φιλιππουπόλεως Παίσιος

I΄ Ἀρχιερεῖς Παραδουναβίων χωρῶν μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

1) Οὐγγροβλαχίας Ἰγνάτιος, 2) Μολδοβλαχίας Βενιαμὶν

ΙΑ΄ Ἀρχιερεῖς Μ. Ἀσίας μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

Ἐφέσου Διονύσιος

ΙΒ΄ Ἀρχιερεῖς Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Θεόφιλος

ΙΓ΄ Ἀρχιερεῖς Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων μέλη τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας.

Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Πολύκαρπος

Ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία ὅμως δὲν περιορίσθηκε στὴ μύηση μόνον τῶν ἀρχιερέων τῶν διαφόρων ἐπαρχιῶν, ἀλλὰ τόλμησε νὰ μεταφέρει καὶ μεταδώσει τὸ εὐαγγέλιο τοῦ λυτρωμοῦ τοῦ Γένους καὶ σ’ αὐτοὺς τοὺς ἀρχιερεῖς, πού, λόγῳ καθηκόντων, ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ διαβιοῦν στὸ στόμα τοῦ λύκου, τὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπως στὸν Ἐφέσου Διονύσιο καὶ τὸν Δέρκων Γρηγόριο. Ὑπάρχουν μάλιστα πολλὲς βάσιμες ὑποψίες ὅτι καὶ πολλοὶ ἄλλοι ἀρχιερεῖς τῆς Πόλεως – συνοδικοὶ καὶ μή, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, δὲν ἦταν ἄμοιροι καὶ ἀνίδεοι τοῦ ἐλπιδοφόρου μηνύματος τῶν φιλικῶν.

Σχετικὰ ὁ Th. Gordon ἔγραψε: Δὲν τολμοῦμε νὰ βεβαιώσουμε πὼς ὁ Πατριάρχης καὶ τὰ μέλη τῆς Συνόδου ἦταν ἀπόλυτα ἀθῶοι συνωμοσίας κατὰ τοῦ κράτους. Ἀντίθετα, ἔχομε λόγους νὰ πιστεύουμε ὅτι ὁ Γρηγόριος γνώριζε τὴν ὕπαρξη τῆς Ἑταιρείας καὶ ὅτι μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους Ἱεράρχες ἦταν βαθειὰ πλεγμένοι στὶς μηχανογραφίες της.

Ὁ δὲ Κ. Παπαρρηγόπουλος σημείωνε : Ἐντὸς ὀλίγων ἐνιαυτῶν ἡ ἑταιρεία ἐξέτεινε τοὺς πλοκάμους αὐτῆς καθ’ ἅπασαν τὴν Ἀνατολήν, ἀπὸ τῶν Παριστρίων ἡγεμονιῶν μέχρι τῆς Μάνης καὶ ἀπὸ τῶν Ἰονίων νήσων μέχρι τῶν παραλίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας…καὶ ἐπὶ τέλους περιέλαβε συνεργοὺς τοὺς ἐγκριτωτάτους τοῦ ἔθνους ἄνδρας, τὸν Πατριάρχην Γρηγόριον, πολλοὺς ἱεράρχας, τοὺς Ὑψηλάντας…

Καὶ ὁ Ἀπ. Βακαλόπουλος ἀναγνώριζε: κάποια δειλὴ συνωμοτικὴ κίνηση παρατηρεῖται, φαίνεται, καὶ μέσα στὰ Πατριαρχεῖα. Μνημονεύεται γράμμα τοῦ μεγάλου γραμματικοῦ του πρὸς τὸν Ξάνθο.

Ἐξ ἄλλου, εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὰ τὰ ὅσα γράφει ὁ ἴδιος ὁ Ἐμμανουὴλ Ξάνθος στὰ ἀπομνημονεύματά του γιὰ τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. (Ὁ Φιλικὸς Ἰωάννης Φαρμάκης) διαβὰς καὶ εἰς Ἅγιον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος πρὸς τοῖς ἄλλοις κατήχησεν καὶ τὸν ἀοίδιμον Πατριάρχην Γρηγόριον.





Ὁ Φωτάκος ἔχοντας ἄμεση γνώση τῆς καθόλου βιωτῆς καὶ συμπεριφορᾶς τῶν κληρικῶν, καὶ μάλιστα τῶν ἀρχιερέων, ἀναφωνεῖ: τίς δύναται νὰ κατηγορήση τοιοῦτον θεόπεμπτον κλῆρον; καὶ προσθέτει, οἱ λειτουργοὶ οὗτοι τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου ἐφρόντισαν καὶ ἑτοίμασαν τὸ Ἔθνος τῶν διὰ νὰ ἐπαναστατήση, ν’ ἀλλάξη τὸν δεσπότην τῆς δουλείας του, τὸν κατακτητὴν τῶν ἐθνικῶν του δικαιωμάτων καὶ τὸν ὑβριστὴν τῆς θρησκείας του καὶ τῶν ἱερῶν του.

[Ζαποτέκος]

Ο Γρηγόριος ο Ε΄( Δημητσάνα 1746 - Πόλη 1821 ) είχε πληροφορηθεί την προετοιμασία του Αγώνα απ' τον Ιωάννη Φαρμάκη στο Άγιο Όρος. Γράφει στα Απομνημονεύματά του ο Εμμανουήλ Ξάνθος ( ένας απ' τους 3 ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ) :




Όπως ο Κοραής και ο Καποδίστριας , πίστευε κι αυτός πως δεν είχε έρθει η ώρα της παλιγγενεσίας. Φύλαξε το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας , αλλά δεν ορκίστηκε ως Φιλικός, για λόγους πρόνοιας ( και γιατί κανονικά δεν το επέτρεπε το ιερατικό του αξίωμα ). Από την αλληλογραφία του Π. Σέκερη ξέρουμε τη συνεργασία του Γρηγορίου Ε΄ με την Φιλική Εταιρεία. Οι Φιλικοί τον αποκαλούσαν συνθηματικά Παλαιότερον . Κατά τον Ι. Φιλήμονα το Κιβώτιον του Ελέους συγκέντρωνε χρήματα για τον Αγώνα.

Έγραφε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης προς τον Κολοκοτρώνη στις 29/1/1821 :


( Παρατίθεται απ' τον Φιλήμονα https://books.google.gr/books?id=bGpKAA ... &q&f=false και τον Γενναίο Κολοκοτρώνη https://books.google.gr/books?id=Z05SAQ ... &q&f=false ).

Ο Αναστάσιος Παπάς, γιος του ήρωα της Μακεδονίας Εμμανουήλ Παπά, γράφει στις 18/4/1821 απ' την Βιέννη στον αδελφό του Αθανάσιο ( η επιστολή δεν έφθασε ποτέ στον προορισμό της γιατί την κατάσχεσε η αυστριακή αστυνομία ) :

Αγαπημένε μου αδελφέ!

Σου έγραψα προ ημερών και χθες εν παρόδω για την απόφασή μου να αναχωρήσω. Επειδή όμως σκέφτηκα, ότι μπορεί να το έθεώρησες γιά αστείο, γι αυτό είμαι άναγκασμένος να σου στείλω σήμερα γράμμα με ειδικό ταχυδρόμο και να σέ πληροφορήσω γιά την όλη αλήθεια του σκοπού μου και έτσι να κανονίσεις, όπως είναι συμφερώτερο, πολυαγαπημένε μου!

Είναι ένας μήνας τώρα, που δέν είχα ησυχία ουτε στιγμή. Είχα στρέψει όλη την προσοχή μου στήν τωρινή κατάσταση και ήθελα να βρώ ένα μέσο γιά να ικανοποιήσω τον εαυτό μου και γενικά την οίκογένειά μου. Αλλά όλον αυτόν τον καιρό στάθηκε αδύνατο να προτιμήσω την ματαιότητα και να παραμερίσω τό ένδοξο γεγονός του αίώνος. Μιά γυναικεία μορφή στεκόταν πάντα μπροστα στα μάτια μου θλιμμένη, κλαμένη, πληγωμένη, βαριά αλυσοδεμένη. Πάντα με κοίταζε με βλέμμα ατενές χωρίς να μου μιλεί. Αλλά τέλος, πριν άπό λίγες μέρες μου είπε θυμωμένα:
— «Παιδί μου, πάψε πιά να είσαι σκυθρωπός! Πάψε να είσαι μόνο ο Αναστάσιος Έμμ. Παπά, ο γιος του καλού σου πατέρα! Είσαι ένας Μακεδόνας και τό καθήκον σε καλει. Αίσχος κι άνεξίτηλη ντροπή θα είναι γιά σένα, εάν μείνεις αδιάφορος σ' αυτήν την ευκαιρία. Εμπρός λοιπόν, άγαπημένο μου παιδί! Δείξε πως είσαι ενας Μακεδόνας! Γίνου ένας Αριστόδημος και κάτω άπ αυτό τό όνομα πολέμα γιά την Πατρίδα! Μή φοβάσαι τί θα πουν οι συγγενείς σου. ' Η μητέρα σου, ο πατέρας σου, όλα τ αδέρφια σου αντί να σέ μοιρολογήσουν, αν πέσεις γιά την Πατρίδα, θα μιμηθούν τό παράδειγμα του Ξενοφώντος, τό παράδειγμα της σπαρτιάτισσας μητέρας, και αν γιά μιά στιγμή κλάψουν και πενθήσουν, πάντα θα τους παρηγορεί η άξιοθαύμαστη απόφασή σου, έφ δσον εσύ χωρίς καμμιά αλλη αιτία, παράμέσα άπό την αγάπη, τη φιλία και κάθε ησυχία, που σέ περιβάλλουν, ξεκινάς εν τούτοις και τραβάς προς τον υπέροχο σκοπό! Αριστόδημε, ο φοίνιξ σου φωνάζει: Μάχου υπέρ πατρίδος! Μή διστάζεις, μή δειλιάζεις με τη σκέψη, ότι μπορεί να είσαι ο τελευταίος. Ορμα άπάνω στον εχθρό σάν ενας Μακεδόνας, φκιάξε άργυρές άσπίδες, ξαναζωντάνεψε την άήτηττη φάλαγγα. Τί τό όφελος να καλοζείς στα ξένα και να στερείσαι γιά πάντα την Πατρίδα σου!».
Αυτά και άλλα πολλά παρόμοια μου είπε και χάθηκε με μιάς. Μου είναι άδύνατο πιά, Θανασάκη μου, να μήν υπακούσω στη φωνή της. Τό άποφάσισα, ναι, τό άποφάσισα! Έχετε γειά! σπεύδω προς τα ένδοξα πεδία των μαχών του Μαραθώνα και τών Θερμοπυλών! Έκει με περιμένει τό στεφάνι ενός πραγματικού στρατιώτη η ίσως άκόμα και ο θάνατος. Αλλά γιά μένα είναι τό ίδιο. 'Ο θάνατος γιά την Πατρίδα είναι τό γλυκύτερο χάρισμα. Ας γίνει ό,τι μου κλώθει η μοίρα μου. Αν πεθάνω, μή λυπάσαι, άδερφέ μου! Γιά την Πατρίδα πεθαίνω ευχαρίστως. Τό ξέρεις πόσες φορές εδειξα τόλμη στη ζωή μου άπλώς γιά να γνωρίσω τον κόσμο. Τώρα τον έμαθα κάπως, μπορούσα λοιπόν να μείνω άδιάφορος; Αυτό μή μου τό ζητάτε, γιατί κάνετε θανάσιμο άμάρτημα. Χτες έδιάβασα τις κατάρες και τους έξορκισμούς του Πατριάρχη και της Συνόδου ενάντια στούς επαναστάτες και σέ κείνους, που τους άκολουθοϋν. Αλλά τέτοιοι έξορκισμοί δεν έχουν πέραση, γιατί είναι φκιαγμένοι κατα διαταγή του Σουλτάνου. 'Ο σκοπός μας είναι ιερός και τέτοιες γυναικείες κατάρες δεν τον πιάνουν. Δώσε κουράγιο στη μητέρα μας και διαβεβαίωσέ την, ότι σέ μένα θα βρει ένα πραγματικό παλληκάρι και μάλιστα πολύ γρήγορα' έτσι μου λέει η θεία Πρόνοια. Περιμένω άκόμα μερικά γράμματα σας και τότε άναχωρώ, δηλαδή μετα τό Πάσχα. Έν τώ μεταξύ θα παρακαλέσω τον κ. Δουδού μη να άναλάβει τις εμπορικές εργασίες μας σύμφωνα με τις οδηγίες σου. Άλλά καλύτερα είναί να ερθεις μόνος εδώ, άφού οπωσδήποτε είναι αύτού ο καλός μας πατέρας. τα εμπορικά βιβλία θα τα κλειδώσω μέσα στο σιδερένιο χρηματοκιβώτιο, και προηγουμένως θα καταχωρίσω στο λογαριασμό μου ακόμα ενα ποσό άπο 30.000 εικοσάρικα (εν πάση περιπτώσει γιά να υποστηρίξετε τους φίλους έκεί που πρέπει), σάν να τα έχασα στο χρηματιστήριο. Αναχωρώ άπο εδώ με άλλους 12 'Έλληνες και παίρνω μαζί μου επίσης και τον λογιστή μου, εν αν άντρα με αξία και ψυχή. Ο Νικολάκης θέλει βέβαια να έρθεί μαζί μου, άλλά θα τον άφήσω εδώ. Θα σου ξαναγράψω μόλις αναχωρήσω. Έχε γειά, αγαπημένε μου! Να είσαι χαρούμενος γιά την απόφασή μου και ευχήσου μιά καλή έκβαση του θείκού σκοπού μου.
'Ο αδελφός σoυ
Αναστάσιος
http://serresparatiritis.gr/index.php?p ... le_id=2984

Ο Ανδρέας Λασκαράτος έγραψε το 1872 στον Αρ. Βαλαωρίτη για τον Γρηγόριο Ε΄ : Ευλογώντας μέσα στην ψυχή του την επανάσταση ευρέθηκε αναγκασμένος να την αφορίσει , για να γλυτώσει τους διατρίβοντας εις την Τουρκίαν ομοεθνείς και ομοθρήσκους του...

Ο πατριάρχης αφόρισε τον Αγώνα για να μην φανεί η συμμετοχή του Γένους στην εξέγερση των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών και για για να αποφευχθεί η σφαγή. Ο πρώτος αφορισμός εκδόθηκε στις 11/3/1821 και είχε την έγκριση του Ρώσου πρεσβευτή όπως απάντησε η Υψηλή Πύλη στις 14/7/1821 στη διακοίνωση του πρέσβη Στρογανώφ. Οι Tούρκοι δεν έμειναν ικανοποιημένοι με το περιεχόμενο του πρώτου αφορισμού . Ζήτησαν και δεύτερο που εκδόθηκε στις 13/3 ή 20/3/1821. Ούτε αυτός όμως ήταν κανονικός. Κατάλαβαν πως ο πατριάρχης τους εμπαίζει και τον κρέμασαν. Για περισσότερα και πολύ αναλυτικά και τεκμηριωμένα βλ. αυτή την κοπιώδη εργασία : Ο Αφορισμός της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία από τον Γρηγόριο Ε΄ και τα Ιστορικά του.

O Γρηγόριος ο Ε΄ έμεινε πιστός στην θέση του κοντά στον λαό, ενώ τον προέτρεπαν να φύγει. Του ζήτησαν να αλλαξοπιστήσει , αυτός όμως δέχτηκε το μαρτύριο ως γνήσιος ορθόδοξος ποιμένας. Οι Τούρκοι τον απαγχόνισαν, αφού κρίθηκε ανάξιος του πατριαρχικού θρόνου, αγνώμων προς την Υψηλήν Πύλην και άπιστος . Σύμφωνα με το κατηγορητήριο ( φιρμάνι ) που η Πύλη κρέμασε στο στήθος του :

ο δόλιος Ρωμηός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν είχε δώσει πλαστά δείγματα αφοσιώσεως, όμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μη δυνάμενος να αγνοή την συνωμοσίαν της επαναστάσεως του έθνους του ... γνωρίζων δε ο ίδιος και υποχρεωμένος να γνωστοποιήση και εις όσους το ηγνόουν, ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως ματαίας, ήτις ουδέποτε θά επετύγχανε ..., όμως ένεκα της εμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, ου μόνον δεν ειδοποίησε, ουδέ επετίμησε τους αφελείς ..., αλλά, κατά τα φαινόμενα, αυτός ο ίδιος, όπισθεν των παρασκηνίων, έδρα κρυφίως, ως αρχηγός της επαναστάσεως.…

Το 1822 ο πρεσβύτερος και μετέπειτα μητροπολίτης ( 1838 - 67 ) Ζακύνθου Νικόλαος Κοκκίνης συνέθεσε Ακολουθία του Αγίου ενδόξου Ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε΄... του μαρτυρήσαντος ... υπέρ της ορθοδόξου ημών πίστεως και της του γένους ελευθερίας.

http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_ma ... %95%27.pdf

Πηγή : Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος

[Ζαποτέκος]

Στα μέσα Μαρτίου 1821 ο σουλτάνος , υπό την πίεση των συμβούλων του, σχεδίασε την σφαγή των Ελλήνων της Πόλης . Επειδή όμως το κοράνι απαγόρευε την τιμωρία αθώων για πράξεις ενόχων συγγενών τους , ήταν αναγκαίο προηγουμένως να υπάρξει φετφάς ( = γνωμοδότηση ) του ανώτατου αρχηγού του ισλαμισμού , του σεϊχούλ - ισλάμη Χατζή Χαλήλ εφέντη. Επειδή ο σεϊχούλ - ισλάμης , μην έχοντας πειστικά στοιχεία για να στηρίξει την έγκρισή του , επέμεινε στην τιμωρία μόνο των πραγματικών ενόχων , εξορίστηκε και αντικαταστάθηκε από τον Φεϊζ ιμάμη , όργανο του αρχιγραμματέα του Διβανίου , που είχε εισηγηθεί τα αντίποινα εναντίον των αμάχων. ( Η ελληνική wiki λέει πως ο Χαλήλ θα εξοριζόταν στην Λήμνο , αλλά τελικά θανατώθηκε στην Πόλη. Η αγγλική wiki ακολουθεί την ελληνική. Η τουρκική wiki όμως μοιάζει πιο τεκμηριωμένη και αναφέρει διαφορετικά τα γεγονότα. Ο Χαλήλ ήταν τσερκέζικης ( κιρκασιανής καταγωγής ). Η πτώση του είχε να κάνει κυρίως με τις κόντρες των αξιωματούχων στην οθωμανική αυλή και δευτερευόντως σχετιζόντανε με την ελληνική επανάσταση. Εξορίστηκε στην Προύσα και στο Αφιόν Καραχισάρ. Κατηγόρησαν την σύζυγό του για μαγεία και την εκτέλεσαν. Όταν το έμαθε ο Χαλήλ πέθανε απ' την λύπη του [ Αύγουστος 1821 ] ).

Τον Απρίλιο του 1821 θανατώθηκαν ο Μέγας διερμηνεύς της Υψηλής Πύλης Κωστάκης Μουρούζης και οι πρώην δραγομάνοι του στόλου Μιχαήλ Θάνος , Θεόδωρος Ρίζος και Μιχαήλ Χαντζερής. Στις 10/4/1821 απαγχονίστηκε ο Γρηγόριος Ε΄γιατί εφάνη ανάξιος του πατριαρχικού θρόνου , αχάριστος και άπιστος προς την Πύλην και ραδιούργος και γιατί η Υψηλή Πύλη εβεβαιώθη ότι ο πατριάρχης έλαβεν ενεργόν μέρος εις την συνωμοσίαν και ότι οι εξεγέρσεις των ραγιάδων εις τα Καλάβρυτα ήτο έργον ιδικόν του. Απαγχονίστηκαν οι αρχιερείς Άνθιμος Εφέσου , Αθανάσιος Νικομηδείας και Αγχιάλου Ευγένιος. Στην Κύπρο θανατώθηκαν ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός , οι μητροπολίτες Μελέτιος Κιτίου , Λαυρέντιος Κυρηνείας και Χρύσανθος Πάφου , ο ηγούμενος της Μονής Κύκκου Ιωσήφ κ.α.

Πηγή : Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος

[Ζαποτέκος]

Το αιματοβαμμένο φιρμάνι του Σουλτάνου για την εκτέλεση του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε'
https://www.istorikathemata.com/2011/02 ... st_18.html
«Επειδή χρέος των ανωτέρων και των αρχηγών, οιουδήποτε έθνους, είναι το επαγρυπνείν νυχθημερόν επί των εις την επιτήρησιν αυτών εμπεπιστευμένων προσώπων, το πληροφορείσθαι περί πασών των πράξεων αυτών και αναφέρειν εις την κυβέρνησιν πάντα τα μεταξύ αυτών ανακαλυπτόμενα εγκλήματα και οι Πατριάρχαι, όντες επίσης, ως εκ της θέσεως αυτών, ανώτεροι και αρχηγοί των υπηκόων, οίτινες ζώσιν εν ασφαλεία υπό την σκιάν της αυτοκρατορικής εξουσίας, οφείλουσιν, ίνα προ πάντων ώσιν άμωμοι, έντιμοι, χρηστοί και ειλικρινείς κεκτημένοι δε τας ιδιότητας ταύτας, αφ' ου εννοήσωσι τας αγαθάς και κακάς κλίσεις λαού τίνος, οφείλουσιν, ίνα προλαμβάνωσιν εγκαίρως τας κακάς δι' απειλών τε και συμβουλών, εν ανάγκη δια τιμωριών κατά τα παραγγέλματα της θρησκείας αυτών, και πληρούσιν ούτω μέρος της ευγνωμοσύνης ην οφείλουσι τη υψηλή Πύλη δια τας ευεγερσίας και τας ελευθερίας, ην απολαύουσιν υπό την αγοθοεργόν αυτής σκιάν.

Αλλ' ο άπιστος Έλλην Πατριάρχης, όστις όμως έδωκε προηγουμένως τοσαύτα αφοσιώσεως δείγματα, δεν ηδυνήθη να μη συμμεθέξη νυν εις τας στάσεις και την επανάστασιν του έθνους αυτού, επιχειρισθείσαν υπό διαφόρων διεφθαρμένων ανθρώπων, επιλαθομένων εαυτών και παρασυρομένων υπό διαβολικών και χιμαιρικών ιδεών χρέος δε αυτού ην, όπως διδάξη τους αμαθείς, ότι προέκειτο ενταύθα περί επιχειρήσεως ματαίας, ουδέποτε δυναμένης ίνα πραγματοποιηθή, επειδη τα κακα σχέδια ουδέποτε θριαμβεύουσι κατα της μωαμεθανικης ισχύος και θρησκείας, λαβουσών την ύπαρξιν αυτών παρά του θεού από χιλίων και πλέον ετών, και διατηρηθησομένων μέχρι της τελευταίας κρίσεως, ως βεβαιεί ημάς ο ουρανός δια αποκαλύψεων και θαυμάτων. Εν τούτοις ένεκα της διαφθοράς της καρδίας αυτού ου μόνον δεν εγνωστοποίησεν, ουδ' ετιμώρησε τους απλούς ανθρώπους, οίτινες επλανήθησαν, αλλά, κατά πάσαν πιθανότητα, αυτός ο ίδιος μετέσχε κρυφίως ως αρχηγός της επαναστάσεως, ώστε αναποφεύκτως σχεδόν άπαν το Ελληνικόν έθνος, εν υπάρχουσι πολλοί αθώοι και δυστυχείς υπήκοοι, ουδέ την ελαχίστην ταύτης γνώσιν έχοντες, θέλει καταστραφή ίσως εκ θεμελίων και καταστή το αντικείμενον της οργής του Θεού.

Όταν η αστυνομία επληροφορήθη περί της επαναστάσεως, και αφ' ου αυτή εγνώσθη υπό του κοινού, η υψηλή Πύλη, υπό μόνης της συμπαθείας προς τους δυστυχείς αυτής υπηκόους ορμουμένη, εζήτησεν ίνα επαναγάγη αυτούς δια της γλυκύτητος εις την οδόν της σωτηρίας, και διεύθυνεν επί τούτω προς τον Πατριάρχην προσταγήν, διαλαμβάνουσαν διαταγάς και συμβουλάς αναλόγους προς τον σκοπόν τούτον, μετά διαταγής προς τον Πατριάρχην, όπως αναθεματίση πάντα τα μέρη του τόπου, ένθα ο τρόπος ούτος κατέστη αναγκαίος κατά των συμμετασχόντων της επαναστάσεως υπηκόων.
Άλλ' αντί να δαμάση αυτούς, και πρώτος αυτός να επανέλθη εις το χρέος αυτού, αυτός ο άπιστος υπήρξεν υπέρ πάντα άλλον ο άξων πασών των αταξιών, των μέχρι του δεδιαταραξασών την κοινήν ησυχίαν, επείσθημεν, ότι και αυτός εγεννήθη εις Πελοπόννησον, και ότι συμμετέσχε πασών των βιαίων πράξεων, ας τινές υπήκοοι πεπλανημένοι έπραξαν εκεί και εις την επαρχίαν των Καλαβρύτων. Ούτω λοιπόν αυτός ο ίδιος υπήρξεν αίτιος της εξοντώσεως και της απωλείας, ην βεβαίως θέλουσιν υποστεί τη βοήθεια του Θεού.
Επειδή δε επείσθημεν απανταχόθεν περί της προδοσίας αυτού ου μόνον κατά της υψηλής Πύλης, αλλά και κατά του ιδίου αυτού έθνους, αναγκαίον κατέστη, όπως αφαιρεθή το σώμα του από της γης και δια τούτο απηγχονίσθη, ίνα χρησιμεύση εις παράδειγμα δια τους λοιπούς.»

Εξεδόθη την 19 του μηνός Ρετζέπ έτος 1230
(10 Απριλίου 1821)

[Ζαποτέκος]

Για τον «αφορισμό» της Επανάστασης από τον Γρηγόριο Ε’
Δρ. Θανάσης Μπούνταλης , Χημικός-Ερευνητής
https://www.huffingtonpost.gr/entry/yia ... bf58d19ce8

Με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου (200ης εν προκειμένω, αλλά χωρίς διαφορά από τις άλλες πρόσφατες επετείους), επανήλθε η κριτική του ρόλου της Εκκλησίας στην Επανάσταση.

Αυτή θα ήταν ευπρόσδεκτη αν το ύφος δεν θύμιζε συχνά ακαδημαΐζον πρωινάδικο, με κουτσομπολιό και φημολογίες αντί για αναδρομή στα πραγματικά γεγονότα και στις πηγές.

Και θα ήταν πιο αξιόπιστη αν δεν ήταν τόσο αντιφατική: αν η τουρκοκρατία ήταν μια ειρηνική «οθωμανική περίοδος» στην οποία, κατά τους αποδομητές ιστορικούς, οι Έλληνες ευδοκιμούσαμε, γιατί κατακρίνουν την Εκκλησία αυτοί οι ίδιοι αποδομητές; Αν όντως δεν συμμετείχε–ή αντετέθη–στην Επανάσταση, δε θα έπρεπε να την επαινούν;

Τέτοιου τύπου κριτική έχει επικεντρωθεί σε περιστατικά και πρόσωπα που συνδέουν την Επανάσταση μάλλον με την Πίστη παρά με τον «φιλελεύθερο αστικοδημοκρατισμό»: ο «μύθος της Αγίας Λαύρας», ο «μύθος της ημερομηνίας της 25ης Μαρτίου», και ο «μύθος του Κρυφού Σχολειού».

Βεβαίως, όπως αποδεικνύουν αναρίθμητες πηγές, αυτά μόνον μύθοι δεν είναι (βλ. για την 25η Μαρτίου και την Αγία Λαύρα άρθρο του Γ. Κεκαυμένου, και για το Κρυφό Σχολειό το βιβλίο του ιδίου, «Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό μιας Ιστορίας»).

Επίκεντρο όμως της κριτικής είναι ο «αφορισμός της Επανάστασης», συγκεκριμένα του Αλέξανδρου Υψηλάντη και του Μιχαήλ Σούτσου, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριο Ε´.

Αλλά και αυτό το περιστατικό έχει διευκρινισθεί με μεγάλη λεπτομέρεια, και πάλι, από τον Κεκαυμένο, σε ογκώδες άρθρο 65 χιλιάδων λέξεων και 520 υποσημειώσεων («Ο Αφορισμός της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία από τον Γρηγόριο Ε΄ και τα Ιστορικά του Συμφραζόμενα», 2018 Αντίβαρο), που συνοδεύθηκε και από σχετικό βιβλίο (O Γρηγόριος Ε΄και η επανάσταση του 1821).

Στο άρθρο αυτό ο Κεκαυμένος ξεκινά διεξοδικά από την ιστοριογραφία επί του θέματος και την παρουσίαση των πολιτικών τάσεων γύρω από αυτή, προτού συνεχίσει στις πηγές και την παράθεση των γεγονότων.

Είναι προφανές ότι το μακροσκελές αυτό άρθρο δεν το ίδιο εύπεπτο με άρθρα σε ύφος σκανδαλοθηρικού ταμπλόιντ: «Ο κακός Πατριάρχης ξεπουλά την Επανάσταση»–με τα λοιπά άρθρα του ταμπλόιντ να αμαυρώνουν αυτήν ακριβώς την Επανάσταση. Κορώνα κερδίζω, γράμματα χάνεις!

Είναι λοιπόν χρήσιμη μια σύνοψη αυτού εξαιρετικού δείγματος ιστορικής έρευνας, η οποία θα μεταφέρει τα πραγματικά περιστατικά και τις βασικές πηγές.

Τα γεγονότα

Στις 22 Φεβρουαρίου ο Υψηλάντης περνά τον Προύθο, στις 24 Φεβρουαρίου κυκλοφορεί την Επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος»–τονίζω το «πίστεως» ως στοιχείο του... «φιλελεύθερου αστικοδημοκρατικού» χαρακτήρα της Επανάστασης–και στις 26, σε μια μεγαλόπρεπη τελετή, ο μητροπολίτης Ιασίου Βενιαμίν ευλογεί μέσα στον ναό των Τριών Ιεραρχών την σημαία της Επανάστασης.

Μέχρι εκεί λοιπόν, Πίστη, Εκκλησία και Επανάσταση πορεύονται χέρι-χέρι.

Την 1η Μαρτίου τα νέα φτάνουν στην Πύλη από τους Ρώσους. Την επομένη, ο Σουλτάνος καλεί τον Γρηγόριο Ε’ σε μια πεντάωρη «συζήτηση», όπου τον πιέζει να λάβει μέτρα.

Ο Γρηγόριος για 10 ολόκληρες ημέρες παραμένει αδρανής προκαλώντας την μήνι του Σουλτάνου. Έτσι, την Παρασκευή 11 Μαρτίου 1821, ο Σουλτάνος εκδίδει μπουγιουρντί που τον διατάσσει να αφορίσει την Επανάσταση, διαταγή που ενέκρινε και ο Ρώσος πρέσβυς Στρογανώφ.

Ο πρώτος «αφορισμός»
Την ίδια ημέρα λοιπόν ο Γρηγόριος εκδίδει τον πρώτο αφορισμό–θα υπάρξουν δύο.

Πρώτον, ο αφορισμός αυτός κρατείται μυστικός, καθώς εκδίδεται Παρασκευή και δεν εκφωνείται κατά την Κυριακάτικη λειτουργία.

Έτσι, ενώ η γερμανική Allgemeine Zeitung της 15(27) Απριλίου αναφέρει σε ανταπόκρισή της το μπουγιουρντί του Σουλτάνου, το οποίο ανεγνώσθη από τον Πατριάρχη στους Έλληνες προύχοντες της Πόλης, δεν αναφέρει τον καθαυτό αφορισμό της ίδιας ημέρας, τον οποίο προφανώς ο ανταποκριτής της δεν πληροφορήθηκε ποτέ.

Ομοίως, επιστολή Φιλικών της Οδησσού προς τον Ξάνθο, της 19ης Μαρτίου, περιγράφει τα δραματικά γεγονότα των ημερών και τους διωγμούς που ξέσπασαν κατά των Χριστιανών της Πόλης, αλλά κανέναν λόγο δεν κάνει για αφορισμό.

Δεύτερον, ο αφορισμός εκδόθηκε χειρογράφως, και όχι τυπωμένος σε μονόφυλλο.

Αυτό σήμαινε ότι μετά την παραλαβή του στην τοπική Μητρόπολη, οι διάφοροι Επίσκοποι θα έπρεπε να τον αντιγράφουν με το χέρι, καθυστερώντας την διάδοσή του στο ποίμνιο, και προσδίδοντάς του τοπικό χαρακτήρα.

Τρίτον, και σημαντικότερο, είναι γεμάτος με αδιανόητα λάθη: ανύπαρκτες Μητροπόλεις και Μητροπολίτες, και αποσιωπητικά στην θέση του ονόματος του αποδέκτη στην συνοδευτική Επιστολή.

Στην παρακάτω Εικόνα παραθέτω σύγκριση του πρώτου και του δεύτερου (διορθωμένου) αφορισμού, όπως τους παραθέτει στην ιστορία του ο Σπ. Τρικούπης (τ. Α’, σελ. 326 και εξής).

Είναι αξιοσημείωτο, όπως αποκαλύπτεται στον Ελληνικό Τηλέγραφο της 17ης Απριλίου 1821, ότι αποδέκτης αυτού του «τοπικού» αφορισμού δεν είναι άλλος από τον Μητροπολίτη Μολδαβίας Βενιαμίν, ο οποίος πριν από δύο μήνες είχε ευλογήσει την Επανάσταση του Υψηλάντη!



Ο δεύτερος «αφορισμός»
Η απάτη δεν διαφεύγει των Τουρκοκρητικών της Πύλης που ενημερώνουν τον Σουλτάνο.

Αυτός διατάσσει την Κυριακή 20 Μαρτίου την έκδοση ενός γνήσιου αφορισμού, που θα τυπωνόταν σε μονόφυλλο υπό μορφήν Απανταχούσας και που θα μεταφερόταν σε όλη την Αυτοκρατορία από το Αυτοκρατορικό ταχυδρομείο με Τατάρους [ = ταχυδρόμους ] ιππείς.

Παράλληλα θα ανακοινωνόταν κατά την Κυριακάτικη λειτουργία. Το κείμενο της ίδιας ημέρας πράγματι τυπώνεται σε μονόφυλλο, ένα από τα οποία σώζεται στο Μουσείο Φαλτάιτς της Σκύρου.

συνεχίζεται ...

[Ζαποτέκος]

συνέχεια απ' το προηγούμενο

Στον δεύτερο αυτό «αφορισμό» παρατηρούνται τα εξής:

Πρώτον, οι αφοριζόμενοι αναφέρονται με τα κανονικά τους ονόματα, και όχι ως «Κακοαλέκος» ή «Κακομιχάλης», όπως θα ήταν αναμενόμενο.

Δεύτερον, ήταν συντεταγμένος σε απλό τύπο, χωρίς το «κομβολόγιον των αρών» που έτρεμαν οι πιστοί.

Τρίτον, στο κύριο σημείο του κειμένου, το αφοριστικό ρήμα συντάσσεται στην ευκτική έγκλιση, «ἀφωρισμένοι ὑπάρχοιεν», και όχι στην οριστική. Και «ευκτική» σημαίνει ότι τους «εύχεται» να είναι αφορισμένοι.

Προς σύγκριση, δίνεται παράδειγμα πραγματικού αφορισμού, συγκεκριμένα εκείνου που εξέδωσε ο διάδοχος του Γρηγορίου, Ευγένιος Β’, κατά των αρχιερέων που συμμετείχαν πιο ενεργά στην Επανάσταση, όπως των Παλαιών Πατρών Γερμανό:

«[Ἀ]ποφαινόμεθα συνοδικῶς […] ἵνα οἱ ῥηθέντες πέντε ἐξωλέστατοι, οἱ οὐ μόνον καὶ ἀρχιερατικοῦ, ἀλλὰ καὶ τοῦ χριστιανικοῦ ἐπαγγέλματος ἀνάξιοι ὄντες, ὡς τοιοῦτοι τὴν φαυλότητα καὶ μοχθηρίαν ἀναφανέντες […] καθῃρημένοι ὑπάρχωσι [ΣΣ: στην οριστική] […] ὁ μὲν Κακοπαλαιῶν Πατρῶν Γεώργης μόνον, ὁ δὲ Κακοκερνίτζης Παναγιώτης, ὁ δὲ Κακοευρίπου Γεώργης, ὁ Κακοταλαντίου Νικήτας, ὁ Κακοσάμου Κυριακός, ὁ Κακοναυπλίου Γεώργης καὶ ὁ Κακοαιγίνης Γρηγόρης λεγόμενοι».



Ο Γρηγόριος Ε’ και η Επανάσταση
Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι ο «αφορισμός» της Επανάστασης δεν ήταν παρά ένας τακτικός ελιγμός που αποσκοπούσε στην προστασία των Ελλήνων της Πόλης από την οργή του Σουλτάνου.

Σε καμία περίπτωση δεν αντανακλούσε τις απόψεις και επιθυμίες του ίδιου του Γρηγορίου, ο οποίος άλλωστε ήταν γνώστης και υποστηρικτής της σχεδιαζόμενης Επανάστασης.

Όπως μαρτυρούν ο Ι. Φιλήμων, αλλά και ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του, ο Φιλικός Ιωάννης Φαρμάκης θέλησε να ορκίσει τον Γρηγόριο το 1818, όταν αυτός ήταν εξόριστος στο Άγιον Όρος.

Ο Γρηγόριος του απάντησε ότι «Ἐμένα μ’ ἔχετε ποὺ μ’ ἔχετε», και προτίμησε να μην μπει το όνομά του στα βιβλία της εταιρείας για να μην κινδυνεύσει το Έθνος αν ποτέ αυτό ανακαλυφθεί.

Με την άποψη αυτή συμφωνούν ξένοι ιστορικοί όπως ο T. Gordon, ο G.G. Gervinus, ο G. Finlay και ο K. Mendelssohn-Bartholdy. Άλλωστε το πατριαρχικό περιβάλλον έβριθε Φιλικών, όπως οι Νικόλαος Λογάδης, Γεώργιος Αφθονίδης. Μητρ. Εφέσου Διονύσιος Καλλιάρχης, Πατρ. Ιεροσολύμων Πολύκαρπος και Μητρ. Δέρκων Γρηγόριος.

Θα ήταν αδύνατον ο Γρηγόριος να μην έχει αντιληφθεί απολύτως τίποτα, και λογικά ήταν καθοδηγητής, όπως επιβεβαίωσε και ο, επίσης Φιλικός, Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος σε ανώνυμα δημοσιευθέν κείμενό του το 1865.

Κυρίως όμως, της ίδιας άποψης ήταν και οι ίδιοι οι Τούρκοι: στον γιαφτά, δηλαδή το χαρτί που κρέμασαν στο απαγχονισμένο σώμα του, ανέφεραν ότι τον εκτέλεσαν όχι διότι απέτυχε να αποτρέψει την Επανάσταση του ποιμνίου του, αλλά διότι συνωμότησε ενεργά.

Το ίδιο μετέφεραν και στους Ρώσους:

«Αλλ’ αυτός ο πατριάρχης […] ήταν επίσης ο κύριος υποκινητής της συνωμοσίας, και είχε μεγάλο μερίδιο στην εξέγερση που είχε ξεσπάσει. Έτσι, η Υψηλή Πύλη, αφού διερεύνησε και επιβεβαίωσε το έγκλημά του με πληροφορίες που ελήφθησαν από την πρωτεύουσα και το εξωτερικό, και με ειδοποιήσεις που έλαβε ακόμη και από έμπιστα πρόσωπα του δικού του έθνους, του επέβαλλε τιμωρία μόνον για αυτό το έγκλημα, και σε καμία περίπτωση για οποιοδήποτε θέμα σχετικό με την θρησκεία» (Υψηλή Πύλη προς Στρογανόφ, 26/7/1821, Diplomatisches Archiv für die Zeit- und Staatengeschichte vol. 2 1822, σελ. 825).

Από τα παραπάνω, αλλά και από αμέτρητες πηγές, προκύπτει ότι η Εκκλησία ήταν στο πλευρό του Αγώνα πριν ακόμη αυτός αρχίσει, με ιερείς που συμμετείχαν στην Φιλική Εταιρεία (περί το 10% των μελών).

Προφανώς υπήρξαν και οι εξωμότες, όπως υπάρχουν και σε κάθε πολυπληθή θεσμό, κι αν θέλουμε να βρούμε τέτοιους μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον ίδιο τον Ευγένιο Β’.

Αυτό όμως δεν αναιρεί τον ρόλο αμέτρητων ιερέων που συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Από τους 200 τότε ιεράρχες τουλάχιστον οι 160 (80%) πολέμησαν, σκοτώθηκαν, φυλακίσθηκαν, βασανίσθηκαν ή μαρτύρησαν (Πέτρος Γεωργάντζης, Οι αρχιερείς και το εικοσιένα (αντίδραση ή προσφορά;), Ξάνθη 1985, σελ. 280), για να μην μιλήσουμε για τους αμέτρητους ιερείς του κατώτερου κλήρου.

Ένας από αυτούς ήταν και ο Γρηγόριος Ε’, και ως τέτοιον θα πρέπει να τον θυμόμαστε, όχι επειδή είναι βολικό, αλλά επειδή αυτή είναι η ιστορική αλήθεια.

[Ζαποτέκος]

Απόστολος Βακαλόπουλος :

[Ζαποτέκος]

Το κλίμα στην πόλη άρχισε να βαραίνει όταν μαθεύτηκε ότι ο μητροπολίτης Αθηνών Διονύσιος που βρισκόταν "συμπτωματικά" εκτός Αθηνών, όχι μόνο δεν σκόπευε να επιστρέψει, αλλά μαζί με τους επισκόπους Ταλαντίου Νεόφυτο και Σαλώνων Ησαΐα ευλόγησαν τα επαναστατικά όπλα του Αθανάσιου Διάκου. (...) Οι πληροφορίες για τις επιτυχίες των επαναστατών σε όλο τον ελλαδικό χώρο είχαν πανικοβάλει τους Τούρκους των Αθηνών που σχεδίαζαν εκ νέου ενέργειες για την εξόντωση των Ελλήνων της πόλης. Τα νέα για τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και της διαπόμπευσης του άψυχου σώματος του στους δρόμους της Πόλης τους ανησύχησαν ακόμη περισσότερο, καθώς φοβούνταν πιθανή εξέγερση και αντίποινα των Ελλήνων της Αθήνας καθώς ο μητροπολίτης Διονύσιος ήταν ξάδερφος του.

1821: Η Αθήνα αποτινάσσει τις αλυσίδες της οθωμανικής σκλαβιάς και προσχωρεί στην Επανάσταση (25 - 26 Απριλίου 1821)
γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης
https://www.istorikathemata.com/2023/03 ... -1821.html

[Ζαποτέκος]

Εκκλησία, Γρηγόριος Ε΄ και Φιλική Εταιρεία
Γιώργος Καραμπελιάς
https://ardin-rixi.gr/archives/262023
Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, Φιλική Εταιρεία, Ήταν ώριμη η Επανάσταση; Εναλλακτικές Εκδόσεις 2019, σσ. 109-116.

Παρότι, ήδη από την εποχή των Ορλωφικών, η πρωτοβουλία των επανα­στα­τικών διαβημάτων δεν ανήκει πλέον στην Εκκλησία, εν τούτοις, η συμμετοχή της αποτελούσε προϋπόθεση για την επιτυχία τους, όπως εμφαίνεται και από τη συμμετοχή κληρικών στη Φιλική Εταιρεία: Σύμφωνα με κατάλογο που συνέταξε ο Π. Γεωργαντζής , από το σύνολο των 195-200 αρχιερέων του οθωμανικού κράτους, είχαν μυηθεί στη Φ.Ε. 81 αρχιερείς, πάνω από το τρίτο του συνολικού αριθμού, ενώ 73 επώνυμοι αρχιερείς έλαβαν ενεργό μέρος στις διάφορες φάσεις του απελευθερωτικού αγώνα.

Και αν ακόμα θα μπορούσε να αμφισβητηθεί η ακρίβεια αυτών των δεδομένων, που συνάγονται από ποικίλες πηγές, παραμένει γεγονός πως, σύμφωνα με τον ατελή κατά­λογο των βεβαιωμένων, γνωστής ιδιότητας, 911 μελών της Εταιρείας, συμπεριλαμβάνονταν 85 κληρικοί κάθε βαθμίδας (9,5% του συνόλου) και ξεπερνούσαν σε αριθμό τους στρατιωτικούς (78 άτομα και 8,7% του συνόλου). Συμμετοχή τέτοιας έκτασης ανατρέπει ένα μανιχαϊκό σχήμα αντιπαράθεσης Εκκλησίας και επαναστατικού κινήματος, σύμφωνα με το οποίο η ορθόδοξη Εκκλησία εμφανίζεται ως το αντίστοιχο της καθολικής ιεραρχίας κατά τη γαλλική Επανάσταση!

Μεταξύ των καταγεγραμμένων μελών περιλαμβάνονται δεκαεπτά επίσκοποι και μητρο­πολί­τες , γι’ αυτό και ο σφοδρός αντίπαλός τους, Γιάννης Σκαρίμπας,σημειώνει πως η Εταιρεία «στο κόλπο είχε μυήσει όλους σχε­­δόν τους παλαιοελλαδίτες κοτζαμπάσηδες και προπαντός τους δεσποτάδες». Μάλιστα, ο Ξάνθος, στα Απομνημονεύματά του, υποστηρίζει πως στην Εταιρεία είχε μυηθεί και ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, το 1818, από τον Ιωάννη Φαρμάκη, στο Άγιο Όρος, πριν από την τρίτη Πατριαρχία του. Ο Ιωάννης Φιλήμων, για το ίδιο γεγονός, αναφέρει ότι ο Γρηγόριος «δὲν ἠ­θέ­λη­σε νὰ ὁρ­κο­μω­τή­σῃ» πα­ρ’ όλο που δή­λω­σε πως «ἐ­μέ­να μ’ ἔ­χε­τε ποὺ μ’ ἔ­χε­τε» .

Ὁ Φαρμάκης ὡμολόγει μετέπειτα ὅτι ἠθέλησε νὰ κατηχήσῃ εἰς τὴν Ἑταιρείαν τὸν ἐξόριστον τότε εἰς τὸ ὅρος τοῦ Ἄθωνος Γρηγόριον πατριάρχην. Ὅτι ὁ σεβάσμιος οὗτος Γέρων ἔδειξεν εὐθὺς ζωηρότατον ἐνθουσιασμὸν ὑπὲρ τοῦ πνεύματος τῆς Ἑταιρείας ηὐχήθη ἐκ καρδίας καὶ λέγων «Ἐμένα μ’ ἔχετε ποὺ μ’ ἔχετε», δὲν ἠθέλησε καὶ νὰ ὁρκομωτήσῃ, … παρετήρησεν ὅτι ἂν ἀνακαλυφθῇ ποτὲ εἰς τὰ βιβλία τῆς Ἑταιρείας τὸ ὄνομά του, θέλει διακινδυνεύσει ὁλόκληρον τὸ ἔθνος, τοῦ ὁποίου προεῖχε πάντοτε, ἀπὸ τὴν τύραννον ἐξουσίαν.

Πάντως, ο Δημήτριος Θέμελης, απεσταλμένος του Υ­ψηλάντη στα νησιά του Αιγαίου για να προετοιμάσει την Επανάσταση, «κα­τέ­βη εἰς Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν (5 Δε­κεμ­βρί­ου 1820), ὅ­θεν ἔ­λα­βε ἔγ­γρα­φα συ­στα­τι­κὰ πα­ρὰ τοῦ Νι­κο­λά­ου Μου­ρού­ζη, Δι­ερ­μη­νέ­ως τῆς Ἄ­σπρης Θα­λάσ­σης, καὶ τοῦ Πα­τριά­ρχου Γρη­γο­ρί­ου, διὰ νὰ κρύ­ψῃ οὕ­τω τὸ πνεῦ­μα τῆς ἀ­πο­στο­λῆς του» . Στην «αυτόγραφη συστατική επιστολή» του, ο Γρηγόριος σύστηνε τον Δ. Θέμελη στους αρχιερείς και τους πρόκριτους των νησιών του Αιγαίου και τους προέτρεπε να τον υποδεχτούν θετικά, «συντελοῦντες τὸ κατὰ δύναμιν εἰς τὰς διευθετήσεις τῶν ὑποθέσεών του». Από την επιστολή δε που είχε λάβει ο Θέμελης από τον δραγουμάνο του στόλου, Νικόλαο Μουρούζη, «προκύπτει» και καθίσταται «βέβαιο» ότι ο Μουρούζης «βοήθησε στην οργάνωση του αγώνα» .

Ήδη ο Ι. Φιλήμων προβληματιζόταν για το αν ο πατριάρχης και ο Μουρούζης γνώριζαν όντως τον πραγματικό λόγο της περιοδείας του Θέμελη στα νησιά του Αιγαίου : «Τά­χα καὶ ὁ Πα­τριά­ρχης καὶ ὁ Μου­ρού­ζης ὑ­πε­κρί­νον­το ἢ ἠ­γνό­ουν τὸ κύ­­ριον πνεῦ­μα τῆς ἀ­πο­στο­λῆς τοῦ Θέ­με­λη; Καὶ ὁ Δι­καῖ­ος κα­τα­­βαί­­νων εἰς τὴν Πε­λο­­πόν­­νη­σον ἔ­λα­βε συ­στα­τι­κὰ ἐκ μέ­ρους τοῦ Πα­τριά­ρχου ὡς ἀποστελ­λό­με­νος Ἔξαρχος».

Ο Ν. Ζαχαρόπουλος, μάλιστα, φθάνει να αμφισβητεί τη γνησιότητα της συγκεκριμένης επιστολής, διότι αποδεικνύει μια άμεση σχέση του Γρηγορίου με τη Φιλική, την οποία θεωρεί απίθανη. Αφού παρατηρήσει πως η συγκεκριμένη επιστολή μοιάζει με εκείνες που χρησιμοποιούσαν οι Φιλικοί για τις μεταξύ τους μυστικές συνεννοήσεις, σημειώνει πως είναι «άξιον παρατηρήσεως» ότι η επιστολή του πατριάρχη μνημονεύει και τη συστατική επιστολή που είχε δώσει στον Θέμελη και ο Νικόλαος Μουρούζης, «όπερ δεικνύει ότι επιχειρείται να φανούν ενεργούντες ἀπὸ κοινού… Βεβαίως τούτο σημαίνει ότι ο πατριάρχης όχι μόνον απλώς υποστηρίζει ενεργώς τους Φιλικούς, αλλ’ ότι ευρίσκεται και εις την κορυφήν της διοικήσεως της Εταιρείας» γεγονός που «γεννά την υποψίαν περί μη γνησιότητος του κειμένου τούτου». Και όμως, σε επιστολή του Θέμελη προς τον Ξάνθο, με ημερομηνία 12 Ιανουαρίου 1821, ο Θέμελης τον ενημερώνει ότι παρέλαβε τα «συστατικά» από το «Γεώργιον Γραμματικόν», δηλαδή από τον αρχιγραμματέα του Πατριαρχείου και Φιλικό, Γεώργιο Αφθονίδη. Και, προς ενημέρωση του Ξάνθου, παραθέτει στην επιστολή του, αυτούσια, και τα δύο «συστατικά» γράμματα, του Ν. Μουρούζη και του Γρηγόριου Ε΄ αντίστοιχα.


Εξάλλου, σύμφωνα με τον Φιλήμονα, ο Γρηγόριος εθεωρείτο φιλορώσος και «συνωμότης» κατά της οθωμανικής κυριαρχίας από το 1800. Γράφει: «Κολακεύουν οἱ Ρῶσσοι τοὺς Ἕλληνας, συνιστῶντες ὑπὸ τὴν ὑπηρεσίαν των καὶ Σώματα Ἑλληνικὰ διὰ μέλλοντας σκοπούς. Συγχρόνως ἀνα­βαί­νουσι τοὺς Θρόνους τῆς μὲν Δακίας ὁ Κων. Ὑψηλάντης καὶ ὁ Ἀλέξ. Μουρούζης, τῆς δὲ Μ. Εκκλησίας ὁ Γρηγόριος, ὅλοι Ρωσσίζοντες. Εἰς χειρόγραφον Ἡμερολόγιον τοῦ 1800 εἴδομεν συνφωνίαν τινὰ μεταξὺ τῶν τριῶν τούτων περὶ τῆς ἐπαναστάσεως τῆς Ἑλλάδος, διὰ τοῦ κινήματος τῆς Σερβίας. Τὸ σχέδιον τοῦτο, ἄν ὑπῆρξε, θεωρεῖται καθ’ ὑπαγόρευσιν ξένην».

Πάντως, αδιαμφισβή­τητα μέλη της Φιλικής υπήρξαν, στον άμεσο περίγυρο του πατριάρχη, ο Εφέσου Διονύσιος Καλλιάρχης, ο Μέγας Δραγου­μάνος, Κωστάκης Μουρούζης, ο Γεώργιος Αφθονίδης (1789­-1867), «μέγας γραμματεύς και πρωτέκδικος» του Πατριαρχείου Κωνσταν­τινουπόλεως, ο οποίος μυηθείς από τον Ξάνθο το 1819. O Γ. Κεκαυμένος παραθέτει και μια ενδιαφέρουσα συνηγορία, από έναν συγγραφέα ο οποίος έχει διακριθεί μάλλον για τα φιλοοθωμανικά του αισθήματα (και θεωρείται άλλωστε η βασική πηγή για την άρνηση της ύπαρξης του κρυφού σχολειού). Γράφει ο Μανουήλ Γεδεών: «Ο Αφθονίδης «συνεργ[άστηκε] στενῶς μετὰ τοῦ πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε΄ εἰς τὸ ἔργον τῆς ἑλληνικῆς παλιγγενεσίας». Ο Αφθονίδης, μάλιστα, ως πεθερός του Κων/τίνου Παπαρρηγόπουλου, θα πληροφορήσει τον εθνικό μας ιστορικό για τις σχέσεις του ίδιου του Πατριάρχη με την Εταιρεία. Διαβάζουμε πράγματι στην «Ιστορία»: «Εντός ολίγων ετών η εταιρεία […] περιέλαβε συνεργούς τους εγκριτωτάτους του έθνους άνδρας, τον πατριάρχην Γρηγόριον, πολλούς ιεράρχας…».

Τέλος, σε επιστολή του Γρηγορίου, την 28η Δεκεμβρίου 1820, προς τον επίσκοπο Σαλώνων, Ησαΐα (1778-1821), γράφει να φυλάγεται «περὶ πᾶν διά­βημα, οἱ γὰρ χρόνοι πονηροὶ εἰσὶ καὶ οἱ ἐν τοῖς φιλο­πάτριδαις ἐστὶ καὶ πονηρὰ ζύμη»:

Ἡ του Πα­παν­δρέ­α πρᾶ­ξις πα­τρι­ω­τι­κὴ μὲν τοῖς γι­νώ­σκου­σι τὰ μύ­χια, κα­τα­κρί­νου­σι δὲ οἱ μὴ εἰ­δό­τες τὸν ἄν­δρα. Κρύ­φα ὑ­πε­ρα­σπί­ζου αὐ­τόν, ἐν φα­νε­ρῷ δὲ ἄ­γνοι­αν ὑ­πο­κρί­νου… Ἰ­δί­α πρά­ϋ­νον τὸν Βε­ζύ­ρην λό­γοις καὶ ὑ­πο­σχέ­σε­σιν ἀλ­λὰ μὴ πα­ρα­δο­θή­τω εἰς λέ­ον­τος στό­μα. Ἄ­σπα­σον σὺν τοῖς ἐ­μαῖς εὐ­χαῖς τοὺς ἀν­δρεί­ους ἀ­δελ­φούς, προ­τρέ­πων εἰς κρυ­ψί­νοι­αν διὰ τὸν φό­βον τῶν Ἰ­ου­δαί­ων. Ἀν­δρω­θή­τω­σαν ὥ­σπερ λέ­ον­τες καὶ ἡ εὐ­λο­γί­α τοῦ Κυ­ρί­ου κρα­τυ­νεῖ αὐ­τούς, ἐγ­γὺς δὲ ἐ­στὶ τοῦ Σω­τῆ­ρος τὸ Πά­σχα.

Αν αυτή η επιστολή δεν αρκεί ίσως για να αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα πως ο Γρηγόριος Ε΄ ήταν μέλος της Εταιρείας, όπως υποστηρίζει ο Ξάνθος, ωστόσο δεν αφήνει αμφιβολία ότι γνώριζε την ύπαρξή της και φρόντιζε να καλύπτει τα μέλη της. Ο Σαλώνων Ησαΐας, τον Ιανουάριο του 1821, συναντήθηκε στην Κων/πολη με Φιλικούς, αλλά και με τον πατριάρχη, για να επιστρέψει και να κηρύξει την Επανάσταση στα Σάλωνα, την 27η Μαρτίου, και να γνωρίσει τραγικό θάνατο, πολεμώντας στην πρώτη γραμμή, στις 23 Απριλίου.

Προστατευόμενος του Πατριάρχη ήταν και ο Δημητσανίτης συμπατριώτης του, Π. Πατρών Γερμανός (1771-1826)–τον είχε ακολουθήσει στη Σμύρνη ως μητρο­πολίτη και εν συνεχεία στην Πόλη– που είχε μυηθεί στην Φ.Ε. από το 1818 και, στη συνέλευση της Βοστίτσας, προσπάθησε να αποτρέψει την έκρηξη της Επανάστασης πριν επιβεβαιωθεί η θετική στάση της Ρωσίας.

Ο Κεκαυμένος παραθέτει και μια σειρά από άλλες μαρτυρίες και έγγραφα, ανάμεσά τους και τις απόψεις πολλών ξένων ιστορικών. Ο T. Gordon, το έργο του οποίου διακρίνεται για την ακρίβεια και την αξιοπιστία του, αποδέχεται ότι ήταν πιθανό να συμμετείχε ο Γρηγόριος στην προετοιμασία της Επανάστασης:

Δεν τολμούμε να διαβεβαιώσουμε πως ο πατριάρχης και τα μέλη της Συνόδου ήταν απόλυτα αθώοι της συνωμοσίας κατά του κράτους. Αντίθετα, έχομε λόγους να πιστεύουμε ότι ο Γρηγόριος γνώριζε την ύπαρξη της Εταιρείας και ότι μερικοί από τους ιεράρχες ήταν βαθιά πλεγμένοι στις μηχανορραφίες της.

Ο Γερβίνος (G.G. Gervinus) αναφέρει πως ο Γρηγόριος έκανε ομιλίες με τις οποίες απέτρεπε τους Έλληνες από την Επανάσταση. «Ταυτόχρονα όμως», σημειώνει ο ίδιος ιστορικός, ο πατριάρχης «έγραφε επιστολές υπέρ των φιλικών και στους αποστόλους τους έδινε συστατικά γράμματα για τον κλήρο. Οι Τούρκοι υπουργοί ισχυρίσθηκαν αργότερα πως, σε έντεκα επιστολές του προς τους Πελοποννήσιους συνωμότες, έχουν πρόχειρες τις αποδείξεις της ενοχής του».

Σύμφωνα με τον Mendelssohn-Bartholdy, ο Γρηγόριος «από τα βάθη της καρδιάς του συμπαθούσε την Επανάσταση και τους ίδιους τους αφορισμένους, … είχε δώσει στους Φιλικούς συστατικά γράμματα και, κρυφά, πολλές φιλικές νουθεσίες». Αλλά και ο Φίνλεϋ συνομολογεί πως ο Πατριάρχης «εγνώριζεν ότι μεγάλη συνωμοσία Ορθοδόξων υπήρχε και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όπως πλείστοι των συμπολιτών του, επίστευεν ότι η Ρωσσία θα έρριπτε την αιγίδα της επί των επαναστατών». Θεωρεί μάλιστα φυσιολογική αντίδραση των Τούρκων τη θανάτωσή του: «Ανέλαβε σφαλεράν θέσιν ως Πατριάρχης… Θανατώσας αυτόν ο Σουλτάν Μαχμούτης έπραξε σύμφωνα με τους νόμους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας…».

Και όμως, παρά τον τραγικό θάνατο του Πατριάρχη, παρά τη θανάτωση και άλλων σημαινόντων ιεραρχών (Διονύσιος Καλλιάρχης, Εφέσου, Δωρόθεος Πρώιος, Αδριανουπόλεως κ.ά.), παρά την πληθώρα των σχετικών μαρτυριών, πρωτογενών και δευτερογενών, οι εθνοαποδομητές ιστορικοί αντιπαραθέτουν την Εκκλησία όχι μόνο με τον διαφωτισμό αλλά και με την Επανάσταση. Επί παραδείγματι, ο Βασίλης Κρεμμυδάς, υποστηρίζει πως «…το Πατριαρχείο… τάχθηκε με το μέρος της αντεπανάστασης… όταν ήρθε η ώρα να συμβάλει στην επιτυχία της Επανάστασης του δικού της έθνους, πήρε το μέρος του σουλτάνου…». Αυτός ο τελευταίος εξαπέλυσε διώξεις κατά της Εκκλησίας, με εκατόμβες θυμάτων, και πρώτον τον Πατριάρχη, από «λανθασμένη εκτίμηση» και εσφαλμένη κοσμοθεωρητική οπτική:

Γιατί ο σουλτάνος δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ότι για τον ελληνισμό… η διαφορά στην πίστη είχε πάψει προ πολλού να συνιστά την κύρια αντίθεση με τον κατακτητή… Σ’ αυτές τις λογικές και τις αντίστοιχες συμπεριφορές του σουλτάνου είναι εύκολο να ανακαλύψουμε το λόγο που τον έκανε να οδηγήσει στην αγχόνη τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ (Πάσχα 1822), έναν ιδεολογικό σύμμαχό του στην πραγματικότητα.»

Και συνεχίζει: «τότε που η κύρια αντίθεση κατακτητή και κατακτημένου ήταν η πίστη, δεν είχαν εμφανιστεί οι οικονομικές και κοινωνικές ανατροπές των τελευταίων 50 χρόνων και η εθνική συνείδηση ήταν ανύπαρκτη ή στα σπάργανα». Οδηγείται δε σε μια τέτοια στρέβλωση διότι αντιπαραθέτει την ελληνική εθνική συνείδηση με την ορθοδοξία, με την οποία, στην πραγματικότητα, ταυτίζεται για αιώνες. Ας δούμε πώς περιγράφει τον ρόλο της Εκκλησίας στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας:

Η νομιμοποίηση του κοινωνικού ρόλου της Εκκλησίας ήταν αποκλειστικά συναρτημένη με τις συνθήκες της κατάκτησης αλλά, ως τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα, η Εκκλησία παρέμενε κοινωνικά αδρανής, γιατί η εξουσία της δεν αντλούνταν από την κοινωνία αλλά από το σουλτάνο και το Θεό.

Η Εκκλησία παραμένει «κοινωνικά αδρανής», η δε νομιμοποίησή της δεν σχετίζεται καν με την οργάνωση του γένους των Ελλήνων, με την ίδια την επιβίωσή του απέναντι στους εξισλαμισμούς, με την εκπαίδευσή του, με τη διαμόρφωση του κοινοτικού του ήθους. Όχι, «άλλωστε, οι υπόδουλοι −όχι μόνο οι Έλληνες− ήταν πιστοί απευθείας στον Θεό, χωρίς τη μεσολάβηση της Εκκλησίας». Και όμως, η σχέση με το ιερό, από τις απαρχές του πολιτισμού, διαμεσολαβείται, θα λέγαμε συγκροτείται, από τις οργανωμένες θρησκείες και δεν είναι ποτέ αποκλειστικά ατομική. Ακόμα και η γαλλική Επανάσταση θα οργανώσει συλλογικές γιορτές για την εφήμερη λατρεία του Υπερτάτου Όντος. Πόσο μάλλον στην ορθοδοξία, και μάλιστα σε συνθήκες δουλείας, όπου η οργάνωση του θρησκευτικού γεγονότος ρυθμίζει το σύνολο της ζωής, ακόμα και την παραγωγή – η σπορά, ο θερισμός, τα ταξίδια των μαστοροσυντεχνιών συναρτώνται με θρησκευτικά γεγονότα και εορτές. Και το ίδιο συμβαίνει και με τα μεγάλα «πολιτικά» γεγονότα: η ίδια η ίδρυση της… Φιλικής Εταιρείας θα πραγματοποιηθεί συμβολικά την ημέρα του Σταυρού, το 1814, ο όρκος των Φιλικών αρχίζει με την επίκληση στον «ἀληθινὸ Θεό», ενώ η έναρξη της Επανάστασης του ’21 θα συνδυαστεί με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στην Α΄ Εθνοσυνέλευση, της Επιδαύρου, την 1η Ιανουαρίου 1822, τονίζεται:«Ὅσοι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς Ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστὸν εἰσὶν Ἕλληνες», ενώ, στη δεύτερη Συνέλευση, του Άστρους, όπου ψηφίζεται το πλήρες Σύνταγμα, επαναλαμβάνεται επί λέξει η ίδια διατύπωση το αυτό θα συμβεί και στο τελικό επαναστατικό Σύνταγμα της Τροιζήνας, του Μαΐου του 1827, στο άρθρο 6:

6. Ἕλληνες εἶναι: α. Ὅσοι αὐτόχθονες τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπικρα­τεί­ας πι­στεύ­ου­σιν εἰς Χρι­στόν. β. Ὅ­σοι ἀ­πὸ τοὺς ὑ­πὸ τὸν Ὀ­θω­μα­νι­κὸν ζυ­γὸν πι­στεύ­ον­τες εἰς Χρι­στόν, ἤλ­θαν καὶ θὰ ἔλ­θω­σιν εἰς τὴν Ἑλ­λη­νι­κὴν Ἐ­πι­κρά­τειαν.

Εδώ τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σαφή: Έλληνες αναγνωρίζονται οι αυτόχθονες και οι «ετερόχθονες» Χριστιανοί της οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και όμως, ο ιστορικός κ. Κρεμμυδάς, προκειμένου να θεμελιώσει το ιστορικό ανοσιούργημα της ανυπαρξίας εθνικής συνείδησης πριν από την ίδια την Επανάσταση, δεν αρκείται στην «κοινωνικά αδρανή» Εκκλησία αλλά χρειάζεται την ίδια τη σύγκρουσή της με την Επανάσταση, ώστε να στοιχειοθετηθεί η διαφωτιστική γενεαλογία του εθνικού φαινομένου. Αυτή η επίθεση στην Εκκλησία, που φτάνει στην ανοικτή διαστρέβλωση και παραθεώρηση της ιστορικής αλήθειας, δεν αποτελεί μια απλή ιδεοληψία του συγγραφέα, είναι απαραίτητη ώστε να μπορέσει να κατασκευαστεί το σχήμα μιας ελληνικής εθνικής συνείδησης που διαμορφώνεται μετά τη γαλλική Επανάσταση. Διότι, εάν όντως η ελληνική εθνική συνείδηση συγκροτείται σε αντιπαράθεση με την ορθοδοξία, τότε καθίσταται θεμιτή και η μετατροπή των ελάχιστων αντικληρικαλικών ή αντικληρικών κειμένων σε ορόσημα για τη «δημιουργία» εθνικής συνείδησης. Όπερ έδει δείξαι: ούτε συνέχεια του ελληνισμού υπάρχει ούτε σχέση με το Βυζάντιο και την αρχαιότητα· πρόκειται απλώς για μια αντανακλαστική, παράγωγη της Δύσης, επανάσταση, παρακολούθημα της γαλλικής.

[Fairfax]

Παλαιότερα και εγώ πίστευα ότι το Πατριαρχείο έπρεπε να πΕι Θεσσαλονίκη η Άγιο Όρος. Τώρα νομίζω ότι αν φύγει χάνει την αίγλη και οικουμενικότητα του και γίνεται απλώς «ελληνικό» στα μάτια του κόσμου. Κερδισμένοι βγαίνουν οι ορθόδοφασιστες της Μόσχας. Άστο εκεί που είναι καρφί στο μάτι των Τουρκάλαδων και αιώνια υπενθύμιση ότι είναι εισβολείς στην Βασιλεύουσα. Η ιστορία της Πόλης ιστορικά ίσως να μην έχει τελειώσει. Όσο είναι εκεί έχουμε και εμείς χαρτί σε οποίο μελλοντικό παιχνίδι αν συμβεί ποτε.