Ο Μελάς στο σλαβόφωνο Στρέμπενο και στην αρβανιτόφωνη Μπελκαμένη
Τον Σεπτέμβριο του 1904 , ένα μήνα πριν σκοτωθεί , ο Παύλος Μελάς εισβάλει στο Στρέμπενο για να τιμωρήσει τους δύο βουλγαρόφρονες δολοφόνους που σκότωσαν τον ελληνόφρονα παπά του χωριού, τον παπα - Δημήτρη. Ο ένας δεν βρέθηκε αμέσως . Ο άλλος , 55 ετών, συνελήφθη και οδηγήθηκε στο κέντρο του χωριού. Όπως περιγράφει ο Μελάς σε γράμμα προς την γυναίκα του
̓Εκεῖ πρώτη καὶ μόνη εἶχε σπεύσει μὲ τὰς δύο θυγατέρας της ἡ χήρα τοῦ Παπαδημήτρη . Κλαίουσα , ἡ καημένη , μὲ καταφιλεῖ · διὰ διερμηνέως δὲ μὲ λέγει ὅτι μὲ θεωρεῖ ὡς σωτῆρα , ἀλλὰ μὲ ἱκετεύει νὰ μὴ χύσω ἀπόψε αἷμα εἰς τὸ χωριό της , διότι θα κινδυνεύσουν όλοι. Της λέγω ότι του λοιπού το Στρέμπενον τουλάχιστον και τα περίχωρα δεν θα κινδυνεύσουν , ότι απεναντίας θα κινδυνεύσουν οι Βούλγαροι. Κλαίει απαρηγόρητα και μου λέγει ότι ο συλληφθείς είναι ο αδελφός της !
και ότι δεν είναι τόσο ένοχος . Ότι ο μόνος ένοχος είναι ο Αργύρης Πέτρου ( ο και αποδράς δολοφόνος του παπά-Δημήτρη ) , ότι οι δύο συλληφθέντες , σχετικώς με 2 ή 3 άλλους είναι αμαρτία να φονευθούν . Τούτο με ανακουφίζει ου ολίγον.
Ο Παύλος Μελάς δεν ήταν άνθρωπος που σκοτώνει ψυχρά. Μάζεψε τους δημογέροντες αποκαλώντας τους αδελφούς και τους μίλησε ως χριστιανός για θρησκεία , πατριάρχη , πατρίδα , Ελλάδα , τυραννία Βουλγάρων δολοφόνων κ.α. Έγραφε στην σύζυγό του :
Δεν με ήκουσες ποτέ ρητορεύοντα , δια τούτο θα σου φανή παράξενον αν σου ειπώ ότι κατορθώνω τους απλοϊκούς ανθρώπους να τους συγκινώ.
Μετά στράφηκε αγρίως στους συλληφθέντας. Τους είπε πως κανονικά θα τους σκότωνε για τα κακουργήματά τους , αλλά θα τους δώσει χρόνο να μετανοήσουν. Έπειτα τους πήρε με το καλό και τους είπε πως αν θέλουν να είναι σχισματικοί και Βούλγαροι είναι ελεύθεροι. Όχι μόνο δεν θα τους πειράξει , αλλά και θα τους προστατεύσει . Αν όμως μάθει ότι εξακολουθούν το απαίσιο έργο τους θα τους φονεύσει χωρίς λύπη. Αμέσως και οι δυο κλαίγοντας από ευγνωμοσύνη τον ευχαρίστησαν και διαμαρτυρήθηκαν πως δεν είναι σχισματικοί και Βούλγαροι αλλά Έλληνες. Και ό,τι έκαναν το έκαναν εξ ανάγκης.
Ο Παύλος Μελάς έδωσε χρήματα στους δημογέροντες για τους φτωχούς του χωριού και πέρασε τη νύχτα του στα σπίτια των σχισματικών. Οι χωρικοί τον χαιρετούσαν και του έλεγαν πως η ομιλία του ήταν καλύτερη από 10 φόνους.
Ήρθε και τον βρήκε και η χήρα του πρωτοπόρου σλαβόφωνου Μακεδονομάχου Βαγγέλη Στρεμπενιώτη. Ήταν νέα και ωραιοτάτη με ένα κοριτσάκι 2 ετών που λεγόταν Ειρήνη. Καταγόταν απ' την Καστοριά και μιλούσε ελληνικά. Ήταν απαρηγόρητη γιατί έμαθε πως οι κομίται σκότωσαν τον αδελφό της , διδάσκαλο στην Μυλόβισταν του Μοναστηριού. Ακόμη ήρθε να τον δει και η αδελφή του δολοφονημένου καπετάν-Βαγγέλη.
Ο Μελάς έδωσε από μια λίρα στις δυο γυναίκες και άλλη μια στην χήρα του Παπαδημήτρη. Έπειτα προσκύνησε τον τάφο του μακαρίτου Βαγγέλη. Δεν είχε σταυρό και ο Μελάς θα παράγγελνε έναν μαρμάρινο απ' το Μοναστήρι.
Οι άνδρες του Μελά έκλεψαν απ' το σπίτι του συλληφθέντος Αργύρη Πέτρου έναν τενεκέ με χρήματα. Αυτός τα επέστρεψε δηλώνοντας πως αυτοί δεν ληστεύουν. Αυτό ενθουσίασε τους χωρικούς ακόμη πιο πολύ.
Έπειτα ο Μελάς με το σώμα του μπαίνουν στην Μπελκαμένη. Οι χωρικοί τους κοιτάζουν με αμηχανία και περιέργεια. Μόλις όμως τους μιλά ευγενικά και ανοιχτόκαρδα , παίρνουν θάρρος και τον χαιρετούν με δάκρυα χαράς που βλέπουν για πρώτη φορά Έλληνα καπετάνιο απ' την Ελλάδα. Όταν τέλειωσε τον λόγο του για την πατρίδα προσπαθούσαν να του φιλήσουν με το ζόρι τα χέρια.
Επιστολή του Παύλου Μελά προς τον Γερμανό Καραβαγγέλη στις 11/6/1903
Οι ένδεκα Κρήτες ους σας στέλλομεν, είναι τέλειοι τύποι πολεμιστών, Γενναίοι, ευφυείς, τολμηροί , αποφασιστικοί, φιλόδοξοι και έχοντες ανεπτυγμένον το εθνικόν αίσθημα, είμαι βέβαιος ότι θα ενισχύσωσι καταπληκτικώς τον αγώνα σας. Ο ήδη γνωστός σας Γεώργιος Πέρακης είναι ο καλλίτερος πάντων, εις αυτόν δύνασθε τα πάντα να λέγητε και να τον συμβουλεύεσθε ακόμη, δια τα πράγματα τα οποία δεν υποπίπτουσι εις την Υμετέραν άμεσον και πεφωτισμένην αντίληψιν. Εις ολους αυτους συνεβούλευσα να φέρωνται μετά μετριοφροσύνης και ευγένειας προς τους εντόπιους συναδέλφους των όπως μη εξεγείρωσι την ζηλοτυπίαν και το πάθος αυτών. Επίσης τους συνεβούλευσα να φροντίσωσι πάση δυνάμει όπως ο αγών των είναι γενναιόφρων και προς αυτούς ακόμη τους εχθρούς. Διότι πολλάκις μια ελεημοσυνη ή γενναιοφροσύνη κάνει πολλά περισσότερα από εκατό φόνους.