[Εξαιρετικός Νικόλας Σεβαστάκης, όπως πάντα:]
Τον πόλεμο τον κηρύσσουν και οι ιδέες και όχι μόνο τα υλικά συμφέροντα
Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ στην Ουκρανία δείχνει, ανάμεσα στα άλλα, και τον αμφιλεγόμενο ρόλο των ιδεών στην πολιτική και στις αποφάσεις της. Πέρα από το πρόσωπο του Βλαδίμηρου Πούτιν, πέρα και από τις ιστορικές και γεωπολιτικές ρίζες της σύγκρουσης στην Ουκρανία, αυτό που συμβαίνει τώρα έχει προαποφασιστεί ως ιδέα και ‘φιλοσοφία’. Ο Ρώσος Πρόεδρος έπεσε θύμα μιας πολύ συνηθισμένης διάγνωσης που κυκλοφορεί εδώ και χρόνια: της ιδέας πως η Δύση βρίσκεται σε παρακμή, πως ο δυτικο-ευρωπαϊκός, ατλαντικός, ατομικιστικός-δημοκρατικός κόσμος είναι ένας εξασθενημένος, αν όχι διαλυμένος οργανισμός. Το παράδοξο είναι πως τούτη η διάγνωση έχει πολλά στοιχεία αλήθειας γιατί ανταποκρίνεται σε υπαρκτά και αδιάψευστα φαινόμενα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στις ΗΠΑ. Όπως όμως θα έπρεπε να γνωρίζει κάποιος που διαβάζει τους συντηρητικούς στοχαστές (και έτσι κάνει ο Πούτιν εδώ και χρόνια), δεν θα έπρεπε να κάνει πολιτική (ή πόλεμο) παίρνοντας κατά γράμμα μια ιδέα ή ένα σύνολο ιδεών. Οι ιδέες χρειάζονται ως καθοδηγητικά νήματα και σημεία προσανατολισμού στον κόσμο. Συχνά, όμως, τυφλώνουν προσφέροντας τις λάθος βεβαιότητες.
Ο Πούτιν μπορεί να πιστεύει πως είναι ρεαλιστής, απαλλαγμένος από αυταπάτες και ταγμένος μόνο στο ιδεώδες της ισχυρής Ρωσίας. Όμως ο τρόπος που βλέπει την ισχυρή Ρωσία είναι ιδεολογικός και μεταφυσικός. Και αυτό φέρνει κοντύτερα μια απομονωμένη, απαξιωμένη, αποδυναμωμένη Ρωσία, το αντίθετο δηλαδή από την αρχική προσδοκία. Η αφηρημένη ισχύς μεταστρέφεται σε πραγματική αποδυνάμωση κι αυτό φαίνεται και από τις διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο και στην ίδια τη Ρωσία. Όπως έχουν δείξει λεπτομερειακά αναλυτές σαν τον Μισέλ Ελτσανίνοφ (Στο μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν), ο Πούτιν είναι πεπεισμένος για την παρακμή της Δύσης και φυσικά για την πνευματική και ηθική ανωτερότητα μιας Ρωσίας που τη βλέπει ως άξονα ενός ευρύτερου ευρασιατικού κόσμου. Στην ιδεολογική αυτή κατασκευή, έθνη όπως το Ουκρανικό θεωρούνται νόθα και προβληματικά, ιδίως όταν επιλέγουν να μην αποδεχτούν την «ευρασιατική» τους μοίρα. Το πρόβλημα του ΝΑΤΟ και της στρατιωτικής περικύκλωσης της Ρωσίας είναι εδώ δευτερεύον και προσχηματικό. Το κυρίαρχο είναι η ιδεολογική αποστασία των Ουκρανών από αυτό που για τον Πούτιν είναι το μεταφυσικό κέντρο της ανατολικής, σλαβικής οικουμένης.
Η νέα διάταξη σύγκρουσης με την πουτινική Ρωσία, φέρνει πρόσθετες ιδεολογικές μετατοπίσεις και στη Δύση. Η Γερμανία επανεξοπλίζεται, η Σουηδία στέλνει όπλα στους Ουκρανούς, το ΝΑΤΟ αποκτά μια νέα νομιμοποίηση ως ‘αμυντική θωράκιση’ ανασφαλών κρατών.
Περισσότερο από άλλα πολεμικά μέτωπα του παρελθόντος (όπως της Γεωργίας λ.χ.), η Ουκρανία πληρώνει τώρα δυο βεβαιότητες. Πρώτον, τη βεβαιότητα πως η Δύση είναι σε αποδρομή και επομένως πως η Ουκρανία θα έπεφτε εύκολα, εφόσον ηθικά και ψυχικά θα ήταν ήδη ετοιμόρροπη. Και δεύτερο, την βεβαιότητα πως η κρίση του δυτικού φιλελευθερισμού αφήνει ελεύθερο πεδίο για μια ιδιαίτερη ρωσική ιδέα και αποστολή στον σύγχρονο κόσμο.
Αυτές οι δύο βεβαιότητες του ρωσικού καθεστώτος συντονίζονται με υλικά συμφέροντα, κρατικές προτεραιότητες, τακτικά και στρατηγικά παιχνίδια. Στην ιστορία οι ιδέες και οι δημόσιες φιλοσοφίες πάντα συγχρωτίζονται με το πεζό υλικό της πολιτικής, με την οικονομία ή τις κατεξοχήν πολιτικές μάχες. Στην ιστορία, επίσης, οι ιδέες έχουν παράδοξες και απρόβλεπτες συνέπειες αν περάσουν αφιλτράριστες από τη βούληση στην πραγματικότητα. Έτσι, η πολεμική εισβολή στην Ουκρανία που στηρίχτηκε στην ιδεολογική πεποίθηση του Πούτιν και του κύκλου του πως η Δύση είναι σε ηθική και πολιτική διάλυση, έχει επί του παρόντος σαν αποτέλεσμα την επανασύσταση ενός δυτικού στρατοπέδου. Ο πουτινισμός που πήγε να γίνει εμπόλεμη δύναμη, «βοηθάει» τη Δύση να ανασυγκροτήσει μέτωπα και να ανανεώσει τη δική της φιλοσοφία. Ήδη άλλωστε η πανδημία είχε μετατοπίσει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες προς έναν υγειονομικό κεϋνσιανισμό με αυστηρές ρυθμιστικές παρεμβάσεις στη σφαίρα της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Η νέα διάταξη σύγκρουσης με την πουτινική Ρωσία, φέρνει πρόσθετες ιδεολογικές μετατοπίσεις και στη Δύση. Η Γερμανία επανεξοπλίζεται, η Σουηδία στέλνει όπλα στους Ουκρανούς, το ΝΑΤΟ αποκτά μια νέα νομιμοποίηση ως ‘αμυντική θωράκιση’ ανασφαλών κρατών.
Ο πουτινισμός ως φιλοσοφία της ισχύος με όραμα την ανάσχεση της Δύσης, ξαναστήνει εντέλει τη Δύση στα πόδια της. Και το πιθανότερο είναι πως αυτή η κρίση θα έχει διάρκεια, ανεξάρτητα από το ουκρανικό. Αλλά σε ποια στοιχεία μπορεί να πατήσει η Δύση για να επαναβεβαιωθεί ως πόλος απέναντι σε αναθεωρητικές δυνάμεις όπως η Ρωσία ή αύριο η Κίνα; Αυτή η απάντηση παραμένει εκκρεμής. Η καταφυγή στο παραδοσιακό δυτικό ατλαντικό λεξιλόγιο (ο ελεύθερος κόσμος απέναντι στον αυταρχισμό, η δημοκρατία απέναντι στον ιμπεριαλιστικό αναθεωρητισμό κλπ), απέχει πολύ από το να είναι πειστική. Γιατί; Ίσως διότι και η Δύση χρειάζεται και μια αναθεωρητική ματιά στον εαυτό της. Αν ο Πούτιν έκανε τεράστιο σφάλμα που πήρε σαν κυριολεξία τη διαδεδομένη μεταφορά της δυτικής παρακμής, η ίδια η Δύση θα έπεφτε στην παγίδα αν δεν έβλεπε καθαρά τα μεγάλα προβλήματα δικαιοσύνης, ισορροπιών, οικονομικής και οικολογικής αστάθειας που υπονομεύουν ό,τι χτίζεται με κόπο από συμμαχίες, θεσμούς και πολιτικούς συμβιβασμούς. Απέναντι στον κακό αναθεωρητισμό της αυθαιρεσίας, η Δύση καλείται να επινοήσει καινούριους κανόνες και πρακτικές και όχι να ξαναπαίξει το παλιό έργο της σοβιετικής εποχής. Γιατί, μη ξεχνάμε, η πουτινική Ρωσία δεν είναι κομμουνιστική αλλά ένας σοβιετισμός και τσαρισμός μαζί που έχουν αναβαπτιστεί στην πιο κραταιά ιδέα της νεωτερικής εποχής: τον εθνικισμό.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ένα σοκ αφύπνισης. Ήρθε να κολλήσει πάνω στην πανδημική εμπειρία που είχε κουράσει τις κοινωνίες αλλάζοντας τις προτεραιότητες των περισσότερων κρατών. Ένας κυνικός θα έλεγε τώρα ότι ο Πούτιν προσφέρει στη Δύση το δώρο της υπογραμμισμένης αντίθεσης, της διπολικής σαφήνειας, μιας αντιπαλότητας που είχε γίνει περίπλοκη υπόθεση στους δαιδάλους του κόσμου έπειτα από την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Είναι όμως παράξενο και δηλητηριώδες αυτό το «δώρο». Όχι μόνο γιατί περνάει μέσα από τον οδύνη ενός λαού (και των ίδιων των Ρώσων πολιτών), από τις φριχτές καταστροφές στην Ουκρανία. Είναι δηλητηριώδες το δώρο του Πούτιν γιατί μπορεί να εγκαινιάσει μια ολόκληρη περίοδο στρατιωτικοποιημένης πολιτικής με παραμερισμό άλλων διαστάσεων. Όσο απαραίτητη και αναπόφευκτη και αν είναι η στροφή προς την ισχυρή άμυνα και ασφάλεια, ο σύγχρονος κόσμος χρειάζεται και χαρά, μια αξιοπρεπή καθημερινότητα, μια «υπόσχεση ευτυχίας». Δεν μπορεί να είναι πρόταση ζωής για τους συγχρόνους η διαρκή μετάβαση από τη μια στενότητα στην άλλη, από τον έναν συναγερμό στον άλλον,. Η ειρήνη παραμένει ο θεμελιώδης ορίζοντας της δημοκρατικής καθημερινότητας. Αυτό που μας μαθαίνει με τον βάναυσο τρόπο του ο Βλαδίμηρος Πούτιν είναι ότι η ειρήνη χρειάζεται μάχες, έχει τίμημα, έχει τους δικούς της πόνους. Δεν είναι μια flower power πολύχρωμη σημαία αλλά κάτι πολύ πιο απαιτητικό και δύσκολο.
Εκτός από τη στρατιωτική βία ο Πούτιν έχει ρίξει και το ιδεολογικό γάντι. Η Δύση ανταποκρίνεται ως ένα βαθμό στην πρώτη πρόκληση, αν και έδειξε αργά αντανακλαστικά, όπως συνήθως. Ιδεολογικά, ωστόσο, ο σύγχρονος κόσμος παραμένει σε ένα κατώφλι επώδυνης αναποφασιστικότητας, ανάμεσα στις αδυναμίες του φιλελευθερισμού, στους πόλεμους των ταυτοτήτων και στην υπόσχεση μιας πιο βιώσιμης και προστατευτικής δημοκρατίας. Προς το παρόν, αυτό που χρειαζόμαστε είναι να σταματήσει η εισβολή, να ηττηθεί η απόπειρα του Πούτιν, να διασφαλιστεί το δικαίωμα των Ουκρανών να υπάρχουν δίχως το φόβο του μεγάλου γείτονα. Πολύ σύντομα όμως θα χρειαστούν και άλλες αποφάσεις για την ανασύνθεση της Δύσης στο έδαφος μιας δύσκολης ενεργειακής, πολιτισμικής και οικονομικής μετάβασης.
https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia ... symferonta
